Ons Erfdeel. Jaargang 26

Apologie of verantwoording van de prins van Oranje.

Van dit boek bereikte ons pas onlangs een recensie-exemplaar. Intussen hebben de historische vakbladen zich er in nogal negatieve zin over uitgelaten, en veel van die kritiek is ongetwijfeld terecht. Eén aspect daarvan willen wij hier in het bijzonder naar voren halen, en wel de vraag in hoeverre het een goede gedachte is enige teksten uit de zestiende eeuw in modern Nederlands vertaald uit te geven. Misschien dat Nederlandse historici hier toch wat te huiverig voor zijn: in de Angelsaksische landen is dit zeker niet ongebruikelijk. Bovendien is het aantal mensen (inclusief historische studenten) dat vlotweg teksten in het oorspronkelijke zestiendeeeuwse Nederlands kan lezen betrekkelijk gering. Een andere vraag is natuurlijk hoeveel mensen die teksten ook nog echt zouden willen lezen. Volgens de bewerker zijn zowel de Apologie als het Plakkaat van Verlating ‘gewichtige documenten in de ontwikkeling naar een onafhankelijke Nederlandse staat’. Dat geldt zeker voor het Plakkaat, dat een beslissend ogenblik in de Nederlandse Opstand betekent, nl. de definitieve breuk met de landsheer Filips II. In hoeverre dat ook geldt voor de Apologie van de prins van Oranje is natuurlijk de vraag. In feite is dit niet meer dan een van de vele propaganda-geschriften die in die tijd geschreven zijn. De prins verdedigt zich hierin tegen de ‘ban’ waarmee koning Filips hem in 1580 in feite vogelvrij had verklaard. Beide partijen beschuldigen elkaar in die stukken van kwade trouw en van allerlei andere laagheden. In hoeverre moderne lezers er zich nog door aangetrokken zullen voelen is echter de vraag. De argumenten tegen de ‘vijanden van het vaderland’ doen ongetwijfeld wat verouderd aan, evenals het verweer dat de prins een ‘betere patriot’ is dan de landvoogd Parma. Het is ook niet een erg logisch betoog, eerder een verzameling beweringen en verdachtmakingen die in telkens wat andere bewoordingen worden herhaald. Over een kernvraag als de geloofsvervolgingen blijft het eigenlijk in het vage. De prins wil hervormden noch katholieken van zich vervreemden; vandaar dat op de vraag welk geloof ‘het ware’ is het diplomatieke antwoord luidt: ‘dat laat ik over aan degenen

[p. 622]

die op dat terrein beter geschoold zijn dan ik’. (p. 124)

Het Plakkaat van Verlating is daarentegen nog altijd een fundamenteel stuk, met zijn bekende conclusie dat de onderdanen er niet zijn terwille van de vorst, maar dat de vorst regeert bij de gratie van zijn onderdanen. Men moet dit echter niet te modern zien: de uitspraak dat de vorst over zijn onderdanen moet regeren, ‘hen beschermen en liefhebben zoals een vader zijn kinderen liefheeft en zoals een herder met hart en ziel zijn schapen beschermt’ past geheel in een staatkundige visie, waarin men zich een republiek, een staat zonder vorst nauwelijks kon indenken.

Tot slot nog enkele woorden over de wijze van uitgeven. De inleiding van A. Alberts is vlotweg neergepend, maar is helaas sterk verouderd en onvolledig. Nieuwere inzichten zijn er niet in verwerkt; er wordt iets verteld over de instellingen van die tijd en de positie van de landvoogdes en de aanzienlijken, maar de sociale dynamiek achter het gebeuren komt niet uit de verf. De aantekeningen zijn willekeurig en onvoldoende. Het is onzinnig te beweren dat ‘de’ historici bezwaar tegen gemoderniseerde uitgaven zouden hebben; wél tegen deze versie, die de historisch geïnteresseerde lezer te weinig biedt. Voor de uitgever is het natuurlijk te hopen dat geschriften als deze ‘weer op de hoek van de straat verkocht worden’ (p. 10), maar daarvan is nog weinig te merken. Voor een goede inleiding tot het Plakkaat van Verlating met een vertaling in modern Nederlands kan men terecht bij de uitgave die mevrouw M.E.H.N. Mout in 1979 verzorgde.

H. van der Hoeven

Apologie of verantwoording van de prins van Oranje 1581 gevolgd door het Plakkaat van Verlating 1581... Inleiding en aantekening A. Alberts. Moderne Nederlandse bewerking J.E. Verlaan. Uitgeverij Heureka, Nieuwkoop, 1980.