Ons Erfdeel. Jaargang 26

[p. 613]

Nederlandse taal- en cultuurpolitiek
Nederlandse taal en cultuur in het buitenland

Het Belgisch Huis in Keulen. Een portret.

In het centrum van Keulen, dicht bij de Neumarkt en rechtover de Volkshogeschool, staat het wat sombere Belgisch Huis. Dit huis is kort na de Tweede Wereldoorlog ontstaan uit een particulier initiatief van enkele Belgische militairen. Zij vonden dat België cultureel en economisch aanwezig moest zijn in het zich herstellende Duitsland. Om dit plan financiële draagkracht te geven, werden twee verenigingen opgericht: een in België en een in Duitsland. Met de verzamelde fondsen startte men in 1948 met de bouw van een huis, dat in 1950 voltooid werd. Bepaalde van deze gelden waren echter verkregen uit de verkoop van taksvrije goederen die bestemd waren voor het Belgisch leger en waarop geen belastingen werden betaald aan de Duitse overheid. Het Duitse gerecht kwam tussenbeide en de eerste directeur van het Belgisch Huis werd gearresteerd, veroordeeld en uitgewezen. Zo werd ook Buitenlandse Zaken in Brussel bij de zaak betrokken. Men benoemde een nieuwe directeur die orde op zaken moest stellen. Via een overeenkomst die in een breder kader tussen België en Duitsland werd getroffen, wist deze directeur ook de schulden van het Belgisch Huis te regelen. Hij hield maar zeer weinig tijd over voor culturele zaken. Hij was bovendien eentalig Frans.

Wanneer de Vlaming Remi Baert ambassadeur wordt in Bonn, benoemt hij in 1963 Mr. A. de Buck tot cultureel attaché van de ambassade in Bonn en tot directeur van het Belgisch Huis te Keulen. De Buck heeft het uitgebouwd tot een cultureel centrum. Zijn activiteiten als cultureel attaché en als directeur van het Belgisch Huis zijn moeilijk van mekaar te scheiden. Zij vullen elkaar aan.

Het Belgisch Huis is nu een vereniging naar Duits recht ‘Das Belgische Haus e.V.’. De voorzitter van deze vereniging is de Belgische ambassadeur in Bonn. Het dagelijks bestuur berust bij de directeur, bijgestaan door een vijftal personeelsleden. Ze staan allemaal op de loonijst van de Belgische ambassade en zijn dus in dienst van het Ministerie van Buitenlandse Zaken, dat ook eigenaar is van het gebouw. Aangezien tot nader order het Belgisch ministerie van Buitenlandse Zaken unitair wordt beheerd, is de financiële inbreng van beide gemeenschappen beperkt. Men haalt ook enige inkomsten uit de verhuur van kantoorruimte aan Sabena en aan de Duits-Belgisch-Luxemburgse Kamer voor Koophandel. Verder biedt het Belgisch Huis ook onderdak aan het Belgisch Consulaat-Generaal te Keulen.

Ook het Belgisch leger is aanwezig in het Belgisch Huis. Het bezet ongeveer de helft van de beschikbare ruimte. Het beheert het hotel en heeft er ook twee restaurants. In ruil hiervoor betaalt het leger geen huur, maar het levert het personeel voor onderhoud en receptie.

Het Belgisch Huis beschikt over een erg goede infrastructuur. Naast een bibliotheek, die ook als vergaderzaal kan worden gebruikt, is er ook een zeer gezellige concert-filmzaal en de tentoonstellingszaal die aan de straatkant gelegen is en dus ook een beetje als blikvanger dienst moet doen. Zowel de bibliotheek als de concertzaal worden zeer geregeld aan Duitse verenigingen verhuurd (in 1982 werd de concertzaal 220 maal en de bibliotheek 106 maal verhuurd aan Duitse verenigingen). De Duitse bibliothecaris vertelde me dat slechts zeer zelden boeken worden uitgeleend aan Duitsers. Naar zijn mening wordt er, in vergelijking met gelijkaardige instellingen zoals het American House of British Council, te weinig propaganda voor gemaakt. De meeste boeken worden uitgeleend aan mensen uit het huis zelf of aan militairen.

De belangrijkste doelstelling van het Belgisch Huis is het verstrekken van alle mogelijke informatie over wat België op cultureel gebied aan de Duitsers te bieden heeft. Deze informatie mag zich niet beperken tot de traditionele vormen van cultuur. Er bestaat in Duitsland ook vrij veel interesse voor de antwoorden die in België gegeven worden op allerlei maatschappelijke problemen. Het is uiteraard ook de bedoeling om de kunst uit België bekend te maken en de spreiding ervan in Duitsland te bevorderen. Maar het gaat zeker niet om de promotie van een kunstenaar of om het gebruiken van de kunst ter voorbereiding van handelsrelaties. Tenslotte wil men ook de wetenschappelijke activiteit in België bekendmaken. Men zorgt er daarom voor dat hoogleraren uit België voordrachten kunnen houden aan Duitse universiteiten.

Belangrijk hierbij is de vraag welk beeld van België het Belgisch Huis en de cultureel attaché aan de Duitsers willen tonen. Dit is zeker niet het beeld van een nationalistische staat, zegt directeur A. de Buck, maar van een staat waarin twee gemeenschappen samenleven die langzamerhand meer hun eigen identiteit benadrukken. Daarnaast is het volgens De Buck ook belangrijk te wijzen op de voorname rol die de steden in ons land nog steeds spelen. Zij bepalen, naar zijn mening, niet alleen een deel van het politieke leven, maar zij geven ook kleur aan het culturele en economische gebeuren. Tenslotte moet men de Duitsers ook wijzen op de sterke individualistische ingesteldheid van de Belgen.

Volgens De Buck voelen kunstenaars deze eigenheden het beste aan en moet men dus ook déze kunstenaars in het Belgisch Huis tonen die het best deze typische eigenschappen in hun werk hebben gerealiseerd. Dat dit geen eenvoudige opdracht is, spreekt vanzelf en bovendien krijgt men erg weinig advies van de bevoegde

[p. 614]

Het Belgisch Huis te Keulen.

instanties in België. Deze zijn teveel geïnteresseerd in prestigeprojecten en hebben te weinig oog voor wat de Duitsers echt vragen. Er is geen band tussen het Belgisch aanbod en de Duitse vraag. Het aanbod holt steeds achter de vraag aan.

Het Belgisch Huis brengt ter informatie van de Duitsers vooral tentoonstellingen en concerten. De afspraak is dat er per taalgroep en per jaar drie tentoonstellingen en drie concerten gebracht zouden worden. Men bereikt met deze organisaties niet het grote publiek, maar dat is zeker de bedoeling niet. Men richt zich vooral tot een kleine groep geïnteresseerden zoals galerijhouders, conservators, ambtenaren. Via deze kleine groep probeert men dan toch een groter publiek te bereiken. Soms gebeurt dit met succes. Zo werd Paul van Hoeydonck bijvoorbeeld na een tentoonstelling in het Belgisch Huis aangezocht om het cultureel centrum van Leverkusen te verfraaien. Frans Minnaert mocht na zijn tentoonstelling meewerken met de Kölner Kunsthalle. Sommige muzikanten kregen na een optreden in het Belgisch Huis de kans meerdere optredens te doen in Duitsland. De pers reageert meestal rustig op wat er in het Belgisch Huis gebeurt. In de Keulse pers verschijnt meestal wel een verslag, maar het gaat zelden verder dan een uitgebreide aankondiging. Aan sommige tentoonstellingen wordt er wél meer aandacht besteed. Het Belgisch Huis begeleidt zijn tentoonstellingen met een mooi verzorgde catalogus. Uit een door het Belgisch Huis zelf georganiseerde enquête blijkt dat er in Duitse kunstmilieus een vrij grote interesse voor deze publikaties bestaat. Soms wordt er ook rechtstreeks samengewerkt met Duitse organisaties. Een goed voorbeeld daarvan was de Kunst- und Informationsmesse die in oktober 1971 samen met de Keulse Volkshochschule werd georganiseerd. Deze gebeurtenis kreeg veel weerklank in de Duitse pers.

Soms probeert men ook jonge mensen naar het Belgisch Huis te lokken. Zo organiseerde men een vertelnamiddag voor de allerkleinsten, waar ongeveer vijfentwintig kinderen op aanwezig waren. Voor de leraren middelbaar onderwijs die ter gelegenheid van honderdvijftig jaar België een les aan ons land wilden besteden, werd een ‘Modelstunde: 150 Jahre Belgien’ opgesteld en naar alle Duitse scholen verzonden. Ook dit initiatief kende, gezien de vele reacties die los kwamen, zeer veel succes. Volgens De Buck zou dit veel meer moeten kunnen gebeuren; hij wees erop dat culturele diensten van andere ambassades dit vrij geregeld doen. Maar het Belgisch

[p. 615]

Huis beschikt over onvoldoende personeel om dit soort initiatieven regelmatig te herhalen en bij de instanties in Brussel blijkt hiervoor zeer weinig interesse te bestaan.

Voor toneel en literatuur gebeurt in het Belgisch Huis zo goed als niets. Er is wel eens een poëzieavond geweest en dank zij het Belgisch Huis konden Ivo Michiels en Jos Vandeloo voorlezen uit eigen werk in het Goethe Instituut te Frankfurt. Maar hier eindigt de lijst. Op dit vlak moet er toch meer gedaan kunnen worden. Dank zij de vernieuwing in het toneelleven in Vlaanderen moeten er toch theaterprodukties zijn die de Duitsers kunnen interesseren. Toneel en literatuur zijn toch twee kunstuitingen die het best de eigenheden van elke maatschappij releveren. Maar misschien moet hier vanuit de Vlaamse en de Waalse Gemeenschap meer advies en inbreng komen.

Wat opvalt is dat deze Belgische, Vlaamse en Waalse instellingen nogal eens over het hoofd van het Belgisch Huis en de culturele attaché heen met Duitse instanties onderhandelen. Men wil blijkbaar geen gebruik maken van de dertig jaar ervaring in Keulen. Daardoor wordt nogal wat energie verspild, omdat men zich tot de verkeerde mensen richt of omdat men gewoon de vraag in Duitsland niet kent. Een betere wederzijdse samenwerking moet ongetwijfeld tot betere resultaten leiden.

Het Belgisch Huis boekt geen spectaculaire resultaten. Door zijn jarenlange aanwezigheid is het echer in Keulen en daarbuiten een begrip geworden. Door zijn onverdroten culturele activieit heeft het ongetwijfeld een bijdrage geleverd tot het bekend maken in Duitsland van wat in België op cultureel gebied gebeurd. Dat men daarbij wel eens geremd werd door de bureaucratie is een verhaal dat men kan horen bij iedereen die aan de weg timmert. Het Belgisch Huis beschikt over een aantal troeven waarvan gebruik moet worden gemaakt.

Dirk van Assche