Ons Erfdeel. Jaargang 26

[p. 601]

Twee opmerkelijke toneelexperimenten.

Eindhoven 10 juni 1983.

Het Holland Festival in de maanden juni-juli is steeds meer een Randstad-gebeuren geworden waarbij dan muziek en opera de hoofdschotel vormen en toneel beperkt blijft tot enkele groepen. Dit jaar stond het werk van de Oostduitse schrijver Heiner Müller centraal met een voorstelling van het Schauspielhaus Bochum en een door Teater Sofia uit Bulgarije. Beide produkties waren te zien in Den Haag. Buiten de Randstad was er dit jaar een opmerkelijk project en wel in Eindhoven nl. North Atlantic, een produktie die Globe samen met de Newyorkse Wooster Group realiseerde onder regie van Elizabeth LeCompte. De Wooster Group is eerder dit jaar te zien geweest tijdens het Kaaitheater Festival in Brussel met Route 1 en 9 en Globe speelde daar toen Drie Zusters. Daar zijn de definitieve plannen tot samenwerking in het project North Atlantic vastgelegd en er werd van start gegaan met een script van de huisschrijver van de Wooster Group Jim Strahs en er werd besloten er ook iets Nederlands in te verwerken en dat werd een scène uit het klassieke Hollandse drama Op Hoop van Zegen nl. het gesprek van de vrouwen tijdens een stormnacht. Uiteindelijk heeft Op Hoop van Zegen als ondertitel Spel van de zee en North Atlantic is de naam van een Amerikaans vliegdekschip even buiten de Nederlandse kust met aan boord een Amerikaanse bemanning en een aantal Nederlanders. Op dit denkbeeldige schip speelt de handeling zich af, boven het wrak a.h.w. van het in de stormnacht met man en muis gezonken schip Op Hoop van Zegen. Zeer bijzonder was op de eerste plaats het decor. Er werd gespeeld tegen een hellend vlak van een stalen vloer die de controlekamer op het vliegdekschip

Globe en Wooster Group in ‘North Atlantic’.

moest weergeven met een lange stalen tafel met allerlei communicatie-apparatuur. De vloer kon bewegen en men gleed soms van boven naar beneden en klom over ballustraden en hekwerk. Het geheel was gedeeltelijk in de zaal uitgebouwd. De achtergrond was effen blauw met lichteffecten en aanduidingen van de scènes. Soms was er een oorverdovend lawaai van overvliegende of landende straaljagers en chaotisch dooreen pratende stemmen via microfoons, telefoons en megafoons. Nu en dan werd het geheel onderbroken door songs, westerns, die werden gezongen en het Avé Maria van Gounod door een mannelijke sopraanstem, wat een bijzonder komisch-bizar effect had. De teksten waren verwarde Amerikaanse gesprekken, oproepen, bevelen, in en uitgaande instructies.

Het stuk levert een verwarrend beeld van een dolgedraaide wereld op, waarin via elektronische apparatuur door elkaar gepraat wordt, obsceniteiten worden uitgewisseld, agressie wordt ontladen en songs worden gezongen die als een soort verdovingsmiddel geweld en verwarring moeten afschermen. Er heerst een soort militaire legerdiscipline die het geheel een schijn van ordening en van zinvolle bezigheid moet geven. Men is bezig met niets in een kille harde telexwereld, een nachtmerrie in een Amerikaanse droom waarin country- en westernmuziek geolied meedraait. Het is een soort Amerikaanse satire à la Kienholz van het hijsen van de Amerikaanse vlag waarbij de stem en de songs van Randy Newman goed gepast zouden hebben. De absurditeit van een technisch bewapende wereld op een heen en weer golvend schip wachtend op de totale vernietiging?

Een boeiend project waarmee Globe weer heeft bewezen een vitale groep te zijn die geen experimenten schuwt. Van het statische literaire teksttoneel van bijv. Het Chemisch Huwelijk naar dit soort Amerikaanse actietoneel is een hele sprong.

Almere 20 juli 1983.

Een tweede verrassende produktie van dit naseizoen vond plaats in de open lucht bij Almere-Haven aan de rand van een projectontwikkelaars-stad op het strand bij het IJsselmeer in de

[p. 602]

‘Macbeth’ te Almere.

buurt van Amsterdam. Daar speelde een groep van twintig jongere werkloze amateurs acteurs en actrices onder regie van Canci Geraedts Macbeth van W. Shakespeare, een fysiek nachtspektakel binnen de elementen aarde, water en nachtelijke luchten waarbij veel ideeën van Antonin Artaud uit zijn eerste manifest: Het theater van de wreedheid (zie: Voetnoten bij modern toneel, Amsterdam, 1965) werden gerealiseerd.

Het bloedige drama Macbeth heeft een nachtmerrieachtige sfeer dat binnen de kille zomerse nacht op een zandvlakte een oerdimensie krijgt, waarbij misschien veel van de tekst en het heldere verloop van de intrige verloren gaat maar dat aan beweging en moorddadige dreiging sterk overkomt.

In een twaalftal scènes verloopt het moordverhaal waarbij de eerste drie verspreid over de zanderige vlakte zich afspelen, zoals het galgenveld, de kuil met daarnaast op verhoogde stoeltorens de drie heksen en de ontmoeting van de twee strijders Macbeth en Banquo en de ophanging van de in ongenade gevallen Thaan van Cawdor en daarna als je als toeschouwer langs deze buitenscènes bent gewandeld, kom je in een door takkenbossen en planken afgebakende slotruimte via een poort. Je neemt plaats op de open tribune aan de zijkanten en binnen de zandvlakte van de burcht speelt zich verder het drama vol intriges en geweld af. Met een dol uitbundig, burlesk bacchanaal-banket ter ere van de koning Duncan die in de nacht wordt vermoord met daarop volgend talrijke gruweldaden en moordpartijen totdat lady Macbeth door waanzin aangegrepen zich schoonwassend zelf doodt en Macbeth klimmend in een hoge toren door een schuimblusspuit naar beneden wordt gespoten en de nieuwe koning Malcolm door de openstaande slotpoort binnenschrijdt.

Het geheel is een fysiek gebeuren waarbij de spelers tot het uiterste gaan en soms naakt of halfnaakt acterend of lopend over hoge stellages of hangend aan koorden of een vuurgordijn voorttrekkend of vuurspuwend het menselijk oergeweld, de agressie en de wreedheid uitbeelden, Impossant was ook na afloop van de pauze de zingende menigte mensen over de vlakte die op hun schouders hun leider meevoeren en zo ook de toeschouwers weer terug in de burcht brengen.

Naast beweging en actie is er de tekst waarmee, zoals Artaud ook wil, vrij wordt omgesprongen en die soms in verschillende talen wordt uitgeschreeuwd en de muziek zoals een wals en een tango waarop een wervelende dans wordt uitgevoerd. De kostuums meest wit-zwart en de kaalhoofdige vrouwen vormen een absurdistisch dreigend effect. In een wat kille zomernacht zat men, ingewikkeld in een paardedeken, naar deze nachtmerrie te kijken, terwijl grijze wolken nu en dan voor de maan schoven. Een bijzondere belevenis van een openluchtspektakel tussen de oerelementen: vuur, aarde, lucht en water. Het vuur van hartstocht en wreedheid, aarde, het zand, dat als het leven wordt omgewoeld, de lucht als nachtelijk wolkendecor en het water om alles weg te wassen: het bad van Macbeth waarin lady Macbeth hem schoonwast na zijn thuiskomst, het water in de zelfmoordscène van lady Macbeth en de schuimwaterstraal die Macbeth uit de toren en van zijn troon spuit.

Piet Simons