Ons Erfdeel. Jaargang 26

Van Dale Groot Woordenboek Frans-Nederlands.

Meer dan honderd jaar geleden, in 1864 om precies te zijn, was er in het Zeeuws-Vlaamse stadje Sluis een schoolmeester die zó met de taal begaan was, dat hij onder de titel Nieuw woordenboek der Nederlandsche taal een totaal nieuwe versie van de toenmalig bestaande woordenboeken leverde, met zoveel succes dat dit gedegen werk nog steeds onder zijn naam bekend staat als (de dikke) Van Dale.

Het onderwijzertje Johan Hendrik van Dale (1828-1872) is praktisch overal vergeten, maar de Van Dale is zo'n degelijk Nederlands begrip geworden dat men in de jaren tachtig de Van Dale Lexicografie BV stichtte (met beschermd waarmerk) die alleen al met behulp van die naam het Nederlandse taalgebied voldoende vertrouwen hoopte in te boezemen om het geweldige project van de BV te doen slagen.

Dit project bestond eruit onder de naam Van Dale een serie nieuwe woordenboeken te laten verschijnen die alle bestaande in de schaduw wilde stellen, zowel op het gebied van het Frans/Nederlands als van het Nederlands/Frans, Duits/Nederlands, Nederlands/Duits, Engels/Nederlands, Nederlands/Engels en apart nog een woordenboek van het Hedendaags Nederlands, en dat binnen de tijd van enkele jaren. Naar verwachting zal de reeks in 1985 voltooid zijn!

Het eerste van die zeven Van Dale's ligt nu vóór me, in een prachtige rode band met zilveren opdruk, een échte dikke Van Dale, een échte grote Van Dale: een gróótse Van Dale zonder meer. Ik heb de tijd van 1864 niet meegemaakt, maar het zou me verwonderen als de indruk van het ‘Nieuw woordenboek’ van toen even verpletterend is geweest als die ik nu onderging bij kennisname van dit Groot-Woordenboek Frans-Nederlands. Werkelijk, dit nieuwe groot woordenboek slaat álles wat er op dit gebied bestaat, en niet met millimeters maar met centimeters, ja zelfs met decimeters in vele gevallen, en als je de totale lengte der kolommen bij elkaar neemt, scheelt het zelfs vele meters, decameters... Althans, dat verwacht men wanneer men de prachtige aanbiedingsfolder bekijkt en speciaal de twee pagina's daaruit die naast één kolom ‘nieuwe Van Dale’ drie overeenkomstige gedeelten uit het meest gangbare bestaande aanbod tonen (alles op ware grootte). De Van Dale-kolom is niet alleen telkens minstens tweemaal zo lang, maar ze bevat ook minstens het dubbele, soms zelfs het driedubbele van de inhoud op het gebied van de betekenis der woorden die in de overeenkomstige kolommen staan overgedrukt.

Bij nadere vergelijking van Kolom 1 (Van Dale) met de andere drie valt trouwens nóg iets op: bij gâchette staat - behalve de uitspraak in fonetisch schrift - ook nog een bepaalde codering: 0.1, 0.2, 0.3, 1.3 en 3.3. Deze codering wordt voorin het woordenboek verklaard, maar ook nog op een aparte bladwijzer, zodat men steeds weet: 0.1, 0.2 etc. zijn de hoofdvertalingen van het trefwoord; 1.1 is betekenisnummer 0.1 in combinatie met een

[p. 465]

zelfst. nw.; 3.1 is 0.1 in combinatie met een werkwoord; 3.3 is 0.3 in combinatie met een werkw. enz.

Als we dan ook nog ontdekken dat er een speciale verwijscode naar spreekwoorden bestaat, dat er een grammaticaal compendium is opgenomen, een lijst van aardrijkskundige naamwoorden én een lijst van frequente woorden, dan kunnen we ons geluk al helemaal niet meer op. Het enige wat ons nog rest, is een paar steekproefjes te nemen...

De proef op de som.

Het eerste wat ik deed was natuurlijk ‘het meest gangbare bestand’ controleren, en iedereen die enigszins van Franse woordenboeken op de hoogte is, neemt dan direct het bekende K.R. Gallas Nieuw Frans-Nederlands Woordenboek, derde herziene druk, bewerkt door Dr. H.J. Vieu-Kuik. Uitg. Thieme, Zutphen. Met de gedachte dat de eerste van de vergeleken kolommen (kolom 2 dus) wel die uit Gallas zou zijn, sloeg ik het exemplaar in mijn bezit daar open, en wat blijkt? De lengte in millimeters en centimeters in Gallas is zeker niet geringer dan die in Van Dale, en dat klopt ook wel, want Gallas Frans-Nederlands bestaat uit 2560 pagina's en het woordenboekgedeelte van Van Dale telt slechts 1446 bladzijden! Die bladzijden zijn iets groter, dat is waar, maar toch maar héél weinig groter. En de lettergrootte bij Gallas wint het ook van die van Van Dale, dát wel, maar er staat in totaal niet tweemaal zoveel op een pagina van de laatste. Nee, als ik dit ‘meest gangbare bestand’ controleer, blijken slechts twee dingen:

1.

Van Dale vergelijkt ‘haar’ bestand met dat van gewone huis-, tuin- en keukenschoolwoordenboeken en is dan twee maal zo goed;

2.

Zij vergeet zichzelf met een gelijkwaardig woordenboek te vergelijken, en als iemand dat dan op ‘haar’ wijze doet, komt ze helemaal niet als betere naar voren. Er staan namelijk wél enkele woorden in de Van Dale die Gallas niet geeft, maar omgekeerd is dat net zo goed het geval. Niet bij Van Dale in de betreffende kolom: gâchoir, gadouard, gaélisant, gagée, gagerie, gageur, gagnage. Dit betekent dat er aan het bestand van Van Dale, althans voor wat de aangeboden kolom betreft, zo'n 25% aan woorden toegevoegd had kunnen worden. Maar misschien hebben de samenstellers die woorden expres weggelaten, omdat ze ze te ‘oud’ vonden of te ‘ongebruikelijk’. Zo trof ik ook niet de woorden aan die wél in ‘Parisismen’ voorkomen (een supplement op alle Fr.-Ned. woordenboeken, indertijd samengesteld door de bekende H.W.F. Bonte, en ‘beslist niet geschreven voor de Frans-lerende jeugd’): gâcheux, gadin (in de betekenis van kurk, ouwe hoed en schoen), gadouan, gaffe (vele bijbetekenissen), gaffier, gaffre, gafiller, gaga (in de betekenis als kinderwoordje voor koek).

En als ik daarna in het vergelijkbaar bestand van mijn Viertalig technisch woordenboek óók nog een woord aantref, dat Van Dale niet geeft, vraag ik me af welke bronnen de samenstellers nog meer gebruikt hebben dan de Franse Robert-woordenboeken. ‘Le poilu, tel qu'il se parle’, zo zeer noodzakelijk voor het lezen van Céline, in ieder geval niet, en evenmin Ch. Virmaitre ‘Dictionnaire d'argot fin de siècle’.

Kortom, op de volledigheid van dit prachtig uitgegeven woordenboek, deze grootse Van Dale, valt nog heel wat aan te merken, bij nader inzien, en dat is erg jammer, want voordat er een herziene, aangevulde bewerking komt van een dergelijk woordenboek zijn we weer jaren verder, en dat was beslist niet nodig geweest.

Aldert Walrecht

Van Dale Woordenboeken; deel 1, verschenen in maart 1983, Groot Woordenboek Frans-Nederlands. Bij intekening op alle zeven delen f 700, - / 13.400 BF, plus als gratis geschenk het boek Johan Hendrik van Dale en zijn opvolgers door Dr. P.G.J. van Sterkenburg. Het laatste deel zal in oktober 1985 verschijnen.