Ons Erfdeel. Jaargang 26

[p. 456]

De Franse Nederlanden

De Franse Nederlanden: actualiteiten.

Algemene Informatie.

Op 6 en 13 maart 1983 zijn ook de Frans-Vlamingen naar de stembus getrokken om hun gemeentelijke bestuurders te kiezen voor een duur van zes jaar. De grootste verrassingen vielen al bij de eerste stembeurt. Conform het nationale kiesgedrag bleek de linkse meerderheid ook in het Noorden door haar electoraat voor een stuk in de steek te zijn gelaten. Robeke, sedert 1912 een hecht socialistisch bolwerk, leverde de coalitie van P.S., P.C., P.S.U. en M.R.G. anno 1983 nog slechts een goeie 36% van de stemmen. In Croix, een ander socialistisch bastion, kwamen de politieke kaarten eveneens anders te liggen. In Hem en in Toerkonje die in 1977 van rechts waren afgenomen, leek men om de nederlaag van links minder verrast te zijn. Een ander markant feit was dat ook Armand Moriss, de socialistische burgemeester van Hazebroek, bij de eerste stembeurt werd uitgeteld. Op al deze plaatsen - misschien met uitzondering van Toerkonje - werd links verdrongen door de meer uitgesproken centristische vleugel binnen de U.D.F.

Tijdens de tweede stemronde werd dan toch het linkse electoraat gemobiliseerd. De verrassingen waren daardoor geringer. Bij de gemeenten vanaf 9000 inwoners ging Lys-Lez-Lannoy voor de socialisten verloren en Roncq voor de communisten. Pierre Mauroy haalde het in Rijsel met 52,8% van de stemmen van zijn politieke opponent Bruno Chauvierre. Belangrijker nog dan de afzonderlijke resultaten is dat de Rijselse agglomeratie of de Communauté Urbaine voortaan onder de theoretische dominantie van de oppositie komt. De Communauté Urbaine is een intergemeentelijk orgaan dat op grond van een specifieke wetgeving in een 80-tal gemeenten van het Rijselse een gemeenschappelijk

Affiche van twee Frans-Vlaamse regionalistische organisaties n.a.v. de verkiezingen van maart 1983.

beleid voert met berekking tot agglomeratieproblemen op het niveau van openbare werken en onderwijs.

Hoewel een sterke achteruitgang in het Noorden uiteindelijk niet te ontkennen valt, heeft links en vooral dan socialistisch links het op bepaalde plaatsen niettemin opvallend goed gedaan. Dit geldt o.a. voor de socialisten te Villeneuve-d'Ascq, Wasquehal, Monsen-Baroeul, Belle... en voor de communisten te Komen en Haumont.

Het cijfermateriaal dat gemeen-

[p. 457]

teraadsverkiezingen ons leveren, moet altijd met de nodige omzichtigheid worden gehanteerd. Toch kunnen we stellen dat de communisten ongeveer 14,3% (16,3% in 1977), de socialisten en de links-radicalen 20% (21,9% in 1977) en de andere linksen 12,5% (16,8% in 1977) van de mandatarissen in hun rangen tellen in het Noorden. Voor het R.P.R. klimt dit percentage van 7 naar 8,4; voor de U.D.F. daalt het van 7,6 tot 7,3. De andere gematigden schuiven van 28,7 naar 37,8%. In het Nauw-van-Kales hield links reeds bij de eerste stembeurt opvallend sterker stand dan elders. Alleen te Sint-Omaars werd de linkse coalitie onder aanvoering van de socialistische burgemeester door de oppositie uit het zadel gelicht. Voor de lokaliteiten met meer dan 9000 inwoners hield de tweede stemronde helemaal geen verrassingen meer in.

Culturele informatie.

Het elan waarmee de stad Nieuwpoort sedert jaren de culturele band met Frans-Vlaanderen steeds nauwer probeert aan te halen, blijft opmerkelijk. Wie de 9e Frans-Vlaamse veertiendaagse (van 2 tot 17 april 1983) heeft meegemaakt, kan niet anders dan beamen dat deze organisatie zich na zovele jaren nog steeds in een stijgende lijn beweegt. Aan een dergelijk succes kan de onwrikbare doelbewustheid van burgemeester Georges Mommerency, schepen voor cultuur Willy Vermote, Etienne Desaever e.a. niet vreemd zijn. Op de openingszitting die de gemeenten van ‘Les Monts de Flandre’ centraal stelde, waren haast alle burgemeesters aanwezig. Dat wil wat zeggen! Het zou echt jammer zijn als de veertiendaagse om budgettaire redenen in een nabije toekomst alleen om de twee jaar zou worden georganiseerd. Omdat Nieuwpoort een jaarlijks officieel trefpunt is geworden van Nederlanders, Vlamingen en Frans-Vlamingen - getuige de belangstelling uit de Frans-Vlaamse gemeenten die reeds eerder in de kijker kwamen - zouden wij het financiële probleem liever opgevangen zien door een bekort programma.

De openingszitting van 2 april 1983 begon met de vlotte geografische, historische en anekdotische voorstelling in het Nederlands door burgemeester Houvenaghel uit Vleteren van de gemeenten Berten, Boeschepe, Godewaersvelde, Meteren, St.-Jans-Cappel en Vleteren. Daarna sprak Luc Ravier, docent Nederlands aan de Facultés Catholiques te Rijsel, heel summier over het onderwijs van het Nederlands in Frans-Vlaanderen. Naar aanleiding van het ministerieel besluit dat het onderwijs van de regionale talen in Frankrijk regelt en het op gang komen van dit onderwijs o.a. aan de rijksnormaalschool van Rijsel stelde Ravier de vraag hoe het onderwijs van het ‘Vlaams’ kan aansluiten op het onderwijs van het Algemeen Nederlands. Omdat het ‘Vlaams’ de inherente kenmerken van een cultuurtaal ontbeert, kan de culturele herleving van Frans-Vlaanderen er alleen komen via een bewuste keuze van het Algemeen Nederlands en dit liefst in een ruimer verband van algemene verbondenheid over de staatsgrenzen heen. Dit houdt in dat het onderwijs van het ‘Vlaams’ een tussenschakel blijft om tot de studie van het Algemeen Nederlands te komen. Een ander interessant moment uit Raviers toespraak was de vraag of de opleiding van de leerkrachten Nederlands in Frankrijk niet éénzijdig academisch en al te weinig praktisch blijft. Is de kloof tussen de universitaire bovenbouw en de meestal onvoldoende gestructureerde onderbouw niet al te breed? Het onderwijs van het Nederlands in Frankrijk blijkt een divergerend netwerk te zijn dat nog moeilijk te coördineren valt. Uit die hoek was ook Raviers oproep aan het adres van het Commissariaat-Generaal voor de Internationale Culturele Samenwerking te Brussel en de Nederlandse Taalunie te verstaan. Burgemeester Mommerency lichtte de betekenis toe van een serieuze aanpak van alle mogelijke grensproblemen en pleitte voor verdere toenadering met Frans-Vlaanderen op het gebied van de taal. Daarna sneed de burgemeester de financiële beslommeringen rond de organisatie van de veertiendaagse aan. Dirk de Valckenaere, adviseur voor jeugdbeleid en toerisme bij het kabinet van gemeenschapsminister Poma, predikte hierop de budgettaire onmacht van de Vlaamse cultuurgemeenschap. Veel verder dan enkele ‘woordelijke’ sympathiebetuigingen met de organisatie kwam hij niet.

Op het programma van deze veertiendaagse stonden nog een avond rond Marguerite Yourcenar door Louis Sonneville, een optreden door het Volkstoneel voor Frans-Vlaanderen en diverse contacten aan beide kanten van de grens.

De Frans-Vlaamse culturele dag (16 april 1983) van de Stichting Zeeland-Frans-Vlaanderen bracht ons dit jaar naar de havenstad aan de Westerschelde Terneuzen. U hebt al begrepen dat een stuk van de academische zitting in het teken van de havenproblematiek stond.

Burgemeester van Terneuzen C. Ockeloen verzorgde de inleiding. In voorzichtige bewoordingen maakte hij er het publiek op attent dat Zeeuws-Vlaanderen door zijn periferische ligging en voor een stuk door een historisch politieke scheefgroei (Zeeuws-Vlaanderen was tot voor kort onder de naam Staats-Vlaanderen zowaar een kolonie van Holland en Zeeland) binnen Nederland minder aan zijn trekken komt. Hiertegenover staat dan weer het toenemend bewustzijn van de Zeeuws-Vlamingen omtrent het eigen

[p. 458]

kunnen en de eigen cultuur: de Zeeuws-Vlamingen maken immers deel uit van de Vlaamse gemeenschap die hij de kern van de Nederlandse cultuur noemde.

Prof. Dr. M. Anselin probeerde daarna via de hoofdlijnen in hun historische evolutie en op grond van hun huidige toestand een parallel te trekken tussen de havens Terneuzen en Duinkerke. Het ontstaan en de historische groei van beide havens vertonen inderdaad opvallende raakpunten. Ik beperk me tot twee. Zowel Duinkerke als Terneuzen zijn ontstaan via een elders genomen politieke beleidsbeslissing: in 1662 werd Duinkerke door Lodewijk XIV te Parijs als oorlogshaven voorbestemd, maar al vlug werd Duinkerke ook uitgespeeld als economisch tegengewicht tegen Antwerpen en Amsterdam; het beslissingscentrum voor Terneuzen lag in Den Haag in 1827 en de beslissing berustte bij Willem I. Duinkerke kreeg in 1965 het statuut van ‘Port Autonome’ waardoor het beheer en de investeringspolitiek in eigen handen kwamen; ongeveer terzelfdertijd kreeg Terneuzen met het statuut van de ‘Havenschappen’ een eigen regionaal beheer. Het loopt scheef wanneer je op grond van de huidige toestand een parallel probeert te trekken. Duinkerke dat sterk afhankelijk is van olie en ertsen, is sedert 1970 op de terugweg. Bovendien heeft Duinkerke allicht door het taalcontinuüm al te zeer de Waalse kaart getrokken. Prof. Anselin noemde een zekere laksheid om de taal van de anderstalige klant te spreken heel typerend voor de weinig cosmopolitische aanpak van Duinkerke. Terneuzen van zijn kant mikt op een functie in het grote havengebeuren, tracht te diversifiëren en bereikt een trage maar continue groei. Terneuzen is op het ogenblik ook expansiever door een sociaal gunstiger klimaat.

Op prof. Anselins geestige politieke terzijdes werd gereageerd door de volgende spreker nl. de Frans-Vlaming Francis Allacker. Deze laatste profileerde met een opvallende vrijmoedigheid de vijf Frans-Vlaamse groeperingen: het achtbare Comité Flamand de France dat de Frans-Vlaamse beweging distinctie geeft; de Michiel de Swaenkring die in hoofdzaak uit intellectuelen bestaat; de meer politiek georiënteerde vereniging Tegaere Toegaen die heel actief voor de Vlaamse volkstaal ijvert; het Reuzekoor dat zich met de organisatie van vrije cursussen ook sterk onder de aanhangers van het ‘Vlaams’ schaart; Menschen lyk wyder die het Algemeen Nederlands niet verwerpt, maar wel de nadruk legt op de Vlaamse volkstaal en die o.a. de organisatie van de Vlaamse Volkshogeschool op zich neemt en verantwoordelijk is voor Radio Uylenspiegel. Na de jongste verwezenlijkingen van het Frans-Vlaamse regionalisme te hebben opgesomd, sprak Allacker over de verhouding ‘Vlaams’-Algemeen Nederlands. Hij ging ervan uit dat het Vlaams in het lager onderwijs móet worden onderwezen, wil men in een latere fase eventueel tot de studie van het Algemeen Nederlands komen. De spreker stelde - terecht of ten onrechte!? - dat het een onmogelijke zaak is de Frans-Vlaming ervan te overtuigen dat het Algemeen Nederlands zijn eigen taal is. Hij eindigde met enkele suggesties aan het adres van Nederland en Zeeuws-Vlaanderen: het bevorderen van de culturele en economische toenadering tot Frans-Vlaanderen, het bekendmaken van de culturele toestand in Frans-Vlaanderen, de Nederlandse overheid ertoe aanzetten om er bij de Franse overheid op aan te dringen de Nederlandse cultuur in Frankrijk te redden.

Bij wijze van slotopmerking onderstreep ik nog even dat drs. A.G.U. Hildebrandt en zijn Stichting Zeeland-Frans-Vlaanderen met hun drie jaar geleden genomen optie voor de decentralisering van de culturele dag een stap in de goeie richting hebben gezet om de Frans-Vlaamse zaak ruimere bekendheid te geven in Nederland.

Op 19 maart 1983 hield het Centre d'Histoire de la Région du Nord et de l'Europe du Nord-Ouest te Villeneuve-d'Ascq zijn algemene vergadering. Het Centre groepeert alle geïnteresseerde vorsers, zowel beroepsmensen als amateurs, fungeert als een soort databank voor historische informatie, doet aan scholing en uitwisseling, stelt werkmiddelen ter beschikking... kortom, probeert door zijn coördinatieve werking het regionaal onderzoekingswerk optimaal te laten renderen. In diverse commissies werd vergaderd rond het thema Le fait régional entre hier et demain. Eén van de commissies wijdde haar aandacht uitsluitend aan de talen in het Noorden van Frankrijk (in casu het Vlaams en het Picardisch) en kwam tot de resolutie dat deze talen dieper moeten worden bestudeerd en dat er behoefte is aan tekstuitgaven. Vooral voor het ‘Vlaams’ constateerde men weinig interesse bij de Rijselse universiteit. Jean Denise van de Westhoek-edities verleende zijn medewerking aan een open gesprek over de problemen in verband met de regionale uitgeverij. De andere bijeenkomsten waren meer specifiek historisch gericht.

Voor de geïnteresseerden meld ik nog even dat het Centre d'Histoire de la Région du Nord et de l'Europe du Nord-Ouest onder de directie staat van Alain Lottin en zijn zetel heeft te F-59653 Villeneuve-d'Ascq, B.P. 159.

Dr. Daniël Merlevede heeft op de jaarvergadering van het Komitee voor Frans-Vlaanderen die op 29 januari 1983 te leper plaatsvond zijn ontslag aange-

[p. 459]

boden als voorzitter. Deze taak had hij sedert mei 1977 waargenomen.

Het Komitee, met sinds zijn ontstaan Luc Verbeke als dynamische algemeen-secretaris en achtereenvolgend André Demedts en Leo Vanackere als voorzitter, propageert zonder partijpolitieke binding vanuit de particuliere hoek het Nederlands karakter van de Franse Nederlanden en toont hierbij een bijzondere belangstelling voor het onderwijs van het Nederlands.

Dr. D. Merlevede heeft tijdens zijn voorzitterschap een stuk van zijn tijd doorgebracht met het verder opbouwen van vertrouwensrelaties in Frans-Vlaanderen. Hij heeft nu gemeend dat de tijd rijp was voor de aflossing. Ongetwijfeld zal hij in de toekomst nog een actieve rol ten voordele van Frans-Vlaanderen kunnen spelen.

Dr. Merlevede is intussen opgevolgd door Cyriel Moeyaert. Van C. Moeyaert weten wij allen dat hij zeer met de Frans-Vlaamse zaak vertrouwd is, er reeds heel wat over gepubliceerd heeft en zich als linguïst sterk interesseert voor de Frans-Vlaamse dialecten. Ik refereer onder meer aan de uiterst waardevolle lexica die hij sedert jaren voor het Jaarboek De Franse Nederlanden - Les Pays-Bas Français verzorgt. Als leraar en als inspecteur met onderwijszaken vertrouwd, zal hij ongetwijfeld een pragmatische kijk op het onderwijs van het Nederlands in Frans-Vlaanderen hebben.

Cyriel Moeyaert staat voor de zware uitdaging om in een tijd van ondersubsidiëring van culturele aangelegenheden in naam van het Komitee voor Frans-Vlaanderen bij de overheid de pleitbezorger te zijn van onze taalgenoten in Frankrijk. Dat hem op 22 april 1983 te Antwerpen de Jozef van Overstraetenprijs 1982 werd uitgereikt, is een blijk van waardering en van aanmoediging bij de zware taak die hem te wachten staat.

Binnen de Oostendse Vereniging voor Ontspanning en Volks-ontwikkeling (V.O.V.O.) is in 1982 de zelfstandig functionerende werkgroep Contact ontstaan die het algemeen culturele contact tussen West- en Oostvlamingen, Zeeuws-Vlamingen en Frans-Vlamingen wil stimuleren. Om dit doel te bereiken richt de werkgroep haar activiteiten voorlopig uitsluitend op het plaatsen van Frans-Vlaamse studenten in de Nederlandse taal in Vlaams-Belgische en Nederlandse gastgezinnen. De verblijven duren één week. Voor de Frans-Vlaamse leraren Nederlands is te Oostende een bijscholingscursus op het terrein van de didactiek gepland. Contact staat onder voorzitterschap van Palmer Ruysschaert uit Oostduinkerke. Andere contactpersonen in Vlaanderen zijn A. van de Vijvere en B. Ruysschaert. Voor Zeeuws-Vlaanderen zijn dat J. Sanderse en het echtpaar Rasker; voor Frans-Vlaanderen Francis Allacker. Contact, een initiatief dat in Frans-Vlaanderen een groeiende belangstelling wekt, heeft zijn secretariaat in de Peter Benoitstraat 58 te 8400 Oostende.

Dank zij een in 1979 door Herwig Verleyen gestarte actie hebben een aantal bibliotheken in Frans-Vlaanderen nu ook een Nederlandstalige afdeling. De Nederlandstalige boeken bieden de Frans-Vlaming de kans om zijn kennis van de Nederlandse taal te verruimen.

Publikaties.

Van Marc Castre, Frans-Vlaams journalist en auteur van het in 1977 verschenen boek La Flandre au lion dat over het regionalisme in Frans-Vlaanderen vanaf 1919 handelt lazen wij in La Voix du Nord van 5 april 1983 weer eens een bijzonder scherpzinnig en vinnig artikel dat niet zomaar de titel Plaidoyer pour le respect de la culture flamande voert.

Castre verhaalt niet zonder enige ironische woordspelingen hoe de Frans-Vlamingen door een reeks centraliserende wetten van hun cultuur, geschiedenis en tradities losgerukt, vreemdelingen in eigen land dreigden te worden alvorens zij zich in de jaren 1970 bij de bredere cultureel-regionalistische renaissancebeweging in Frankrijk konden aansluiten. In Frans-Vlaanderen was de volksmuziek de motorische kracht. Niet lang daarna werd de Nederlandse taal opnieuw ontdekt. Verder verschenen in steeds toenemende mate werken die historische, musicologische, architecturale bronnen aanboorden. Gaandeweg dacht men ook aan de renovatie van het bestaande patrimonium aan woningen. Door onkunde en op grond van rentabiliteitsbeginselen werden helaas veel vergissingen begaan. Hiertegen trekt Castre in deze tekst van leer: naast de volksmuziek, de taal, de regionale geschiedenis... moet ook de typisch Vlaamse architectuur gerespecteerd worden. Te oordelen naar voorbeelden in Nederland en België bestaan er volgens de auteur formules die het mogelijk maken woningen in een eigentijdse vorm in een perfecte harmonie met de omgeving te bouwen.

Omer Vandeputte heeft voor wie heel algemeen wat meer wil weten over Frans-Vlaanderen omdat hij het gebied wil bezoeken, het praktische en handige brochuurtje Kennismaken met Frans-Vlaanderen opgesteld. Hoewel het sterk toeristisch is opgezet - het bevat een reisroute door en een kaartje van de Frans-Vlaamse Westhoek, ook een tweetalig plaatsnamenregister en zelfs de namen van enkele personen die gidsen -, heeft de auteur ook een bijzondere belangstelling voor het taalkundige aspect. Ten behoeve van wie toch méér wil weten over Frans-Vlaanderen eindigt de auteur met een selectieve bibliografie.

Kennismaken met Frans-Vlaan-

[p. 460]

deren lijkt me heel geschikt te zijn voor gebruik in scholen en voor de vele organisatoren van dagjesreizen naar of kortere verblijven in Frans-Vlaanderen. Het is aan te vragen via Omer Vandeputte, Watervalstraat 14, B-8510 Kortrijk-Marke.

Op verzoek van de voorzitter van de Conseil Régional Noël Josèphe en de Franse commissaris voor het Noorden-Nauw-van-Kales prefect Maurice Paraf hebben de Electricité de France en de Direction Inter-Départementale de l'Industrie Nord-Pas-de-Calais de energiebehoeften van de regio gepeild. Resultaten en bedenkingen zijn samengebracht in het lijvige witboek Analyse d'une économie énergétique régionale. Le cas du Nord-Pas-de-Calais verschenen op het einde van 1982.

De Studie heeft haar bestaansreden in het plan voor de Franse onafhankelijkheid op energetisch terrein dat op 8 oktober 1981 door het parlement werd goedgekeurd. Een dergelijke studie is natuurlijk volledig in de actuele sociale en vooral economische toestand van de regio ingekapseld. Hoewel wij hopen dat uit deze uiterst verzorgde en gedetailleerde studie op het gebied van de energie de nodige conclusies worden getrokken, kan dit document ook door wie zich in algemene zin interesseert voor de regio, bij andere economische vragen worden geraadpleegd. Analyse d'une économie énergétique régionale. Le cas du Nord-Pas-de-Calais kun je aanvragen via de Conseil Régional van de Région Nord-Pas-de-Calais, 7 square Morisson, F-59800 Lille.

Célébrites et notabilités nées dans le Nord-Pas-de-Calais et la Picardie avant 1900. Over wie of wat nou precies in dit soort naslagwerk moet, zal iedereen zo wel zijn eigen idee hebben. Het is een feit dat Dr. M. Pelletier de auteur van deze regionale wie is wie uit het verleden van het Noorden-Nauw-van-Kales en Picardië zich niet door luxe of prestige heeft laten verleiden, maar ons voor een redelijke prijs een werk presenteert dat, naar de bewering van de auteur althans, vrij representatief en volledig probeert te zijn.

Dr. Pelletier heeft het Noorden-Nauw-van-Kales enerzijds en Picardië anderzijds in aparte chronologisch geordende hoofdstukken ondergebracht. Binnen elk van deze hoofdstukken heeft hij er bovendien naar gestreefd om toch volgens een bepaald stramien te werken. Het personenregister op het einde blijft evenwel onmisbaar ook al komen enkele namen die in de tekst worden behandeld, er niet in voor.

Met behulp van Dr. Pelletiers Célébrités... kun je vlug wat over een bepaalde figuur natrekken. Bovendien stoot je ongetwijfeld op een aantal onvermoed interessante totnogtoe minder bekende of totaal onbekende namen. De vraag blijft echter of Pelletier zich onbewust, bewust of uiteindelijk onder het mom van plaatsgebrek op de vlakte houdt als hij dan toch een enkele regionalist vermeldt. Ik word helaas wel echt achterdochtig bij de constatering dat de namen van het gros der Vlaamse voormannen in Frans-Vlaanderen gewoon niet voorkomen.

Luc Verhaeghe

Dr. M. Pelletier, Célébrités et notabilités nées dans le Nord-Pas-de-Calais et la Picardie avant 1900, Diffusion Nord-Picardie, Seclin, 1982, 232 p.