Ons Erfdeel. Jaargang 26

[p. 453]

Nederlandse taal- en cultuurpolitiek
Nederlandse taal en cultuur in het buitenland

Het Achtste Colloquium Neerlandicum - Leuven 30 aug. t./m. 4 sept. 1982.

Wie geregeld Ons Erfdeel leest zal het zeker niet zijn ontgaan dat er buiten Nederland en Vlaanderen - soms op (betrekkelijk) verrassend grote schaal (b.v. in Frans-Vlaanderen) - Nederlands wordt gedoceerd. Voor sommigen is echter het bestaan van de Internationale Vereniging voor Neerlandistiek en van de door deze vereniging georganiseerde driejaarlijkse colloquia van docenten in de Neerlandistiek aan buitenlandse universiteiten minder bekend.

De Internationale Vereniging voor Neerlandistiek (IVN) is in 1970 opgericht om op vastere basis dan voordien was geschied in de behoeften aan contact, zowel onder elkaar als ook met Nederland en Vlaanderen, te voorzien van degenen die belast zijn met het onderwijs van de Nederlandse taal- en letterkunde, geschiedenis en cultuurgeschiedenis aan instellingen van wetenschappelijk onderwijs en onderzoek buiten Nederland en België. Er wordt momenteel aan ca. 150 buitenlandse universiteiten Nederlands gedoceerd, zo niet op alle platasen literatuur en/of (cultuur)geschiedenis, dan wel tenminste het vak Nederlands als vreemde taal. Een en ander vindt niet alleen in de omringende buur(ei)landen, d.w.z. de Bondsrepubliek, Frankrijk, Groot-Brittannië plaats, maar ook in andere Europese landen (b.v. Polen, Zweden), en ook overzee van Atlanta, Georgia, (V.S.) tot Yogyakarta (Indonesië): de wereld wordt dan kleiner, want, terwijl ik begin december in Liverpool de Nederlandse woorden voor de sombere kleuren van de plaatselijke weersgesteldheid op mijn studenten sta af te vuren, luiert mijn collega in Melbourne op het zomerse strand en vernederlandst voor zijn studenten de bestanddelen van antipodeaanse ijsjes...

De IVN stelt zich tevens tot doel bij te dragen tot de verspreiding van de kennis van en het begrip voor de neerlandistiek en de Nederlandse cultuur in het algemeen buiten het Nederlandse taalgebied. Ten behoeve van haar leden en ook in het algemene belang treedt de IVN op via haar diverse activiteiten: er zijn publikaties, zoals het halfjaarlijks tijdschrift Neerlandica extra muros; op initiatief van de IVN is men overgegaan tot, o.a., het lanceren van een (internationaal) Certificaat Nederlands als vreemde taal, dat op vele plaatsen in de wereld op twee (in afzienbare tijd drie) niveaus wordt afgenomen; de afgestudeerde neerlandicus/a in Nederland of België die belangstelling heeft voor een betrekking aan een buitenlandse universiteit kan inlichtingen bekomen bij de IVN. (Sommige buitenlandse neerlandici zijn Nederlander of Belg, andere zijn buitenlanders). En tenslotte wordt er om de 3 jaar, afwisselend in België en Nederland, gedurende bijna een hele week, een colloquium gehouden, het zgn. Colloquium Neerlandicum.

In de eerste plaats mag het colloquium terecht als een soort ‘beloning’ worden beschouwd voor buitenlandse neerlandici aan instellingen van hoger onderwijs. Zo'n docent heeft het niet altijd gemakkelijk: zelfs als hij neerlandistische collega's heeft, is hij vaak noodgedwongen manusje-van-bijna-alles-Nederlands; hij verstrekt inlichtingen over ‘de taal der goden’ aan Jan en alleman, hij heeft vaak meer college-uren en wordt geacht een groter aantal specialismen te beoefenen (vreemdetaalonderwijs op meerdere niveaus, literatuur uit meerdere periodes, zelfs de hele geschiedenis) dan docenten Nederlands aan Nederlandse en Belgische universiteiten en dan collega's in de ‘grotere’ taal- en andere vakken aan zijn eigen onderwijsinstelling. Als hij bovendien in een land woont waaruit men om diverse redenen niet zo maar naar Nederland en/of België kan overwippen, dan is het colloquium niet alleen een beloning maar bijna een sine qua non. Kortom, de quasi-omnigeletterde docent, tegelijk (onbezoldigde) cultureel consul, voelt zich enorm gesteund door de gelegenheid om ervaringen uit te wisselen met anderen die in min of meer hetzelfde schuitje varen.

De colloquia hebben ook nog meer te bieden natuurlijk: de gelegenheid om d.m.v. lezingen, forumgesprekken, excursies en derg. op de hoogte te blijven van diverse ontwikkelingen die van belang zijn voor het vak; ook de gelegenheid om contacten te leggen en/of hernieuwen met collega's uit België en Nederland.

Het Achtste Colloquium Neerlandicum, dat 30 augustus t./m. 4 september 1982 gehouden werd aan de Katholieke Universiteit Leuven, voldeed zeker aan de minimale en niet te onderschatten eis die aan zo'n colloquium gesteld kan worden: het bevorderen van contact tussen buitenlandse neerlandici. Er namen negenentachtig docenten uit twintig (buiten)landen deel, voor het grootste deel IVN-leden; (de IVN stelt haar colloquia ook open voor buitenlandse docenten die hun contributie niet kunnen of willen betalen). De aanwezigheid gedurende deze dagen van niet minder dan dertien collega's uit Polen was bijzonder gelukkig. De colloquia geven aanleiding tot unieke internationale ontmoetingen, waarvan ik er één op dit colloquium niet ongenoemd wil laten: collega mevr. dr. O. Krijtová uit Praag en collega prof. dr. G. Worgt uit Leipzig - die beiden vele neerlandistische dienstjaren achter de rug hebben - ontmoetten elkaar voor de eerste keer in 1983 in Leuven... op het Achtste Colloquium.

Het programma van het colloquium zelf was zeer gevarieerd.

[p. 454]

Er waren 3 soorten ‘kost’ (althans volgens mijn wellicht grove indeling);

1.	‘gespecialiseerde’ lezingen en discussies, zoals het forumgesprek over Inhoud en vorm van de neerlandistiek buiten België en Nederland, de vergaderingen per (buitenlands) taalgebied, informatie over de Nederlandse Taalunie, over een geplande studierichting Nederlands als vreemde taal aan de Nijmeegse universiteit, over bovengenoemd Certificaat;
2.	‘algemene’ lezingen: door prof. dr. J. Lambert (Leuven) (verhinderd; voorgelezen door dr. T. Hermans) over Vertalers en vertalingen door de eeuwen heen; door drs. F. Geelen (Groningen) over Enkele toepassingen van communicatief taalonderwijs; door prof. dr. R. Willemyns (Brussel) over Taalvarianten en normbewustzijn; door prof. dr. M. Janssens (Leuven) over Geschreven en Gelezen. Parallelen tussen literatuur en literatuurstudie na 1945;
3.	bezoeken, ontvangsten, excursies, en dergelijke, o.a. een bezoek aan de Centrale Bibliotheek van de K.U. Leuven, waar er t.g.v. het colloquium een tentoonstelling was opgericht met het thema De Nederlandse Letterkunde en de Leuvense Universiteitsbibliotheek; een hele dag (woensdag 1 september) gewijd aan een op cultureel en buikvertier gemikte excursie via Diest (kerk), Hasselt (jenevermuseum, lunch), St.-Truiden, Zoutleeuw (nog zo'n kerk), Hoegaarden (brouwerij De Kluis), Tienen (diner).

Aan de ene kant kan men zo'n diversiteit in het programma zeer hoog waarderen: iedereen heeft wat aan minstens één onderdeel van alle drie soorten bezigheden. Wie b.v. aarzelde om zijn vakgroep mee te laten doen aan het Certificaat - uit vrees dat er te veel administratieve rompslomp mee zou zijn gemoeid - kon de deskundigen ontmoeten en eventuele problemen bespreken; per taalgebied heeft men natuurlijk een hoop onderwerpen te bespreken; wie een goed voorbeeld wilde zien van het resultaat van wetenschappelijk verantwoord bibliografisch snuffelwerk, die kon zeer goed terecht op bovengenoemde tentoonstelling, nog beter in de zeer fraai verzorgde catalogus bij die tentoonstelling. Na zijn lezing over Vlaamse film, wel en wee vertoonde cineast Roland Verhavert zijn film Pallieter.

Aan de andere kant moet men het over het algemeen lage wetenschappelijke peil van het colloquium betreuren; (uitzonderingen waren bovengenoemde tentoonstelling, plus de lezingen van Willemyns en Janssens). Na wat ik boven uiteenzette over het lot van de buitenlandse neerlandicus ‘in het veld’ zal het niemand verwonderen dat sommige docenten niet over voldoende tijd beschikken om degelijk wetenschappelijk werk te doen; andere zijn er echter wel toe in staat, zoals blijkt uit hun publikaties; weer andere modderen maar wat aan. Alle drie soorten hebben er echter behoefte aan om op IVN-colloquia in aanraking te komen met het beste dat Nederland en België te bieden hebben qua wetenschappelijk onderzoek(ers), met prestaties hetzij op het gebied van het vreemdetalenonderwijs (Nederlands aan anderstaligen), de Nederlandse taalkunde, de Nederlandse literatuur, of de Nederlandse (cultuur)geschiedenis. Volgende colloquia moeten minder lijken op een semi-wetenschappelijke kermis en meer op een wetenschappelijke (drie)jaarmarkt. Tijd moet er zijn voor broodnodige, up-to-date informatie; tijd moet er zijn voor activiteiten waar het geestrijke niet ontbreekt; meer tijd moet er komen voor contact met de neerlandistische wetenschapsbeoefening. Gezien de diverse voorkeuren van de buitenlandse docenten is een gesplitst wetenschappelijk programma, eventueel met door binnen- en buitenlandse experten geleide werkgroepen, misschien de oplossing.

Binnenlandse experten... Er is beweerd dat er een zeer goede belangstelling voor het colloquium was van neerlandici uit Nederland en België; en er waren er zeker een paar, zelfs een redelijk aantal, binnenlandse collega's onder de drieënzestig binnenlandse belangstellenden die, behalve het bestuur, in meer of mindere mate aan de werkzaamheden van het colloquium deelnamen. Sommige aanwezige binnenlandse collega's dragen de IVN niet alleen een goed hart toe, maar staan de leden met raad en daad bij. Maar anderen, op wier aanwezigheid men ook prijs zou hebben gesteld, waren er helaas niet. Ligt dit aan het (slechts) semi-wetenschappelijke karakter van het colloquium? Kan men het hun dan kwalijk nemen? Maar er zijn ook andere redenen om niet naar een IVN-colloquium te komen:

‘We hebben het zo fijn in de Dordogne’ of: ‘Ik heb al mijn steentje bijgedragen toen ik langs al die lectoraten in land “a”) ben getrokken met die lezing over (onderwerp “b”)... op kosten van (instantie “c”)...’. Enfin, aan speculaties heeft men weinig, wel aan een groei in de belangstelling van de binnen-voor de buitenlandse neerlandistiek op toekomstige colloquia...

Tenslotte wil ik nog één aspect van de IVN belichten, nl. de IVN en de overheid. Alle activiteiten van de IVN zouden onmogelijk zijn zonder de steun (o.a. financiële steun) van de betrokken Belgische en Nederlandse instanties, nl. tot enkele maanden geleden het Bestuur Internationale Culturele Betrekkingen van het Belgische Ministerie van Nationale Opvoeding en Nederlandse Cultuur, thans het Commissariaat-Generaal voor de Internationale Culturele Samenwerking,

[p. 455]

en de Nederlandse Directie Internationale Culturele Betrekkingen van het Ministerie van Onderwijs en Wetenschappen. De ervaring die de betrokken ambtenaren in Belgë en Nederland hebben verworven en nog zullen verwerven is niet te overschatten wat de toekomst van de IVN betreft. Ook het Achtste Colloquium zou onmogelijk zijn geweest zonder bovengenoemde steun, die overigens goed besteed is: mijn kritische opmerkingen mogen geen afbreuk doen aan het feit dat het colloquium geslaagd mag heten.

Op 1 april 1982 is de Nederlandse Taalunie in werking getreden: hiervan wordt op den duur het weloverwogen, doelbewust, actief gezamenlijk buitenlands Nederlands cultuurbeleid verwacht dat op het ogenblik ontbreekt in Nederland en België. (Het zijn o.a. buitenlandse neerlandici die het werk verrichten voor de verspreiding van het Nederlands, wat voor het Brits-Engels door de British Council, voor het Duits door het Goethe-Institut, voor het Frans door de Alliance Française wordt gedaan).

De eerste resolutie van het Achtste Colloquium Neerlandicum houdt zich bezig met de Nederlandse Taalunie; ik vestig de aandacht op twee artikelen van deze resolutie: (Het Achtste Colloquium Neerlandicum)

‘acht het van belang dat de buitenlandse neerlandistiek vertegenwoordigd zal worden in de Adviesraad van de Taalunie;

dringt er bij de Taalunie op aan zo spoedig mogelijk concrete maatregelen te nemen ten behoeve van de buitenlandse neerlandistiek en hiermee niet te wachten tot de structuren van de unie volledig zijn uitgebouwd’.

In het licht van bovenstaande drie alinea's is het zeer belangrijk dat de IVN, in samenwerking met het Bruselse Commissariaat-Generaal en de Haagse Directie, een passende rol vindt in het kader van de Taalunie: wat het buitenlands cultuurbeleid betreft is de ervaring van de IVN onmisbaar.

Intussen stelt het Achtste Colloquium de buitenlandse neerlandici in staat om waar zij ook zijn met frisse moed hun taak voort te zetten.

Michaël Rigelsford / Liverpool