Ons Erfdeel. Jaargang 26

Lieve Walbers. Kunst van de eenvoud... Eenvoud als kunst.

‘Je moest hem de woorden als met een kurketrekker uit de mond halen. Hij spreekt niet graag over zijn eigen werk.’ In interviews of bijdragen over kunstenaars kom je steevast dergelijke beweringen tegen. Ik voel me dan altijd wat geamuseerd, omdat ik het doorgaans anders meegemaakt heb. Kunstenaars plegen graag en uitvoerig over hun werk te praten. Soms kan je gewoon hun spraakwaterval niet volgen. Het moet dan wel een kunstkneep van de interviewer zijn: zo'n geniaal kunstenaar en - kijk toch eens - hoe nederig nog...

Nu moet ik toegeven dat Lieve Walbers niet graag over haar werk praat. Zij begint soms zelfs te lachen wanneer je haar een vraag stelt. Maar dat is geen deemoed en evenmin gebrek aan woorden. Ze relativeert het gewoon allemaal. Ze relativeert vooral de recensent. Zij poogt namelijk haar werk zo eenvoudig mogelijk te houden, totaal ongecompliceerd. Wat valt daar dan over te vertellen? Zij schrijft toch geen literatuur met het penseel, ze bedrijft geen sociologie of filosofie met klei. Ze is gewoon en rustig, maar uiterst zorgvuldig en intens, begaan met het vormprobleem. Dit is primair en primordiaal en intrinsiek in haar kunst. En dit laatste zinnetje zal haar beslist al weer veel te dik in de oren klinken. Toch nemen we het niet terug.

Lieve Walbers (Overpelt, 1947) behaalde het regentaat in de plastische kunst te Turnhout. Tijdens de daaropvolgende jaren heeft ze zich aan de Hasseltse kunstacademie vervolmaakt in schilderkunst en keramische vormgeving. Ze is lerares plastische vormgeving te Zolder en lerares kleur aan de lagere cyclus van de Hasseltse kunstacademie.

In 1971 verwierf ze de eerste prijs ‘kleur’ bij de Pro Civitate-prijs van het Gemeentekrediet, waaraan alle leerlingen van het dag- of avondkunstonderwijs in België kunnen meedoen, voorzover ze de hogere secundaire cyclus volgen. Daarbij ontving ze de staatsmedaille van het ministerie van Nederlandse cultuur. Even daarna won ze de Campo-prijs. Circa 300 schilders hadden samen ca 400 kunstwerken ingezonden. De jury (R. Slabbinck, K. Geirlandt, M. Macken, E. Langui, R. Raveel en M. van Saene) had daar zevenendertig kunstwerken uit geselecteerd voor een tentoonstelling, waaronder

[p. 439]

Lieve Walbers.

twee werken van Walbers. Nadien zijn dan haar individuele en groepstentoonstellingen gekomen. In 1976 werd ze andermaal geselecteerd n.a.v. de prijs ‘Wit en Zwart’ van Rotary Brussel.

Vanaf het prille begin, een tentoonstelling in 1969 te Lichtaart tot haar allerlaatste werk, duikt éénzelfde constante op: de kijker krijgt nooit een verhaaltje op zijn bord geschept. Walbers beschouwt het artistieke probleem niet als een soort kruiswoordraadsel of als een poging om aan politiek, wijsgerig of andersoortig engagement te doen. Ze tracht ook geen z.g. ‘strekking’ te imiteren of te propageren. Ze wil gewoon zichzelf zijn. Ze wil schilderen, ze wil tekenen, ze wil aan keramiek doen. Eén zaak is daarbij voor haar belangrijk: de zo adequaat mogelijke oplossing van het esthetische probleem, dat ze zichzelf stelt. Van bepaalde schilderijen zou je kunnen zeggen: ‘er staat toch haast niks op’. Bij nader toezien zal dan blijken dat ze de voldragen vrucht zijn van zowel een mentale als een technische concentratie op het vraagstuk van de vormgeving. Een haast klassieke zin voor maat is daarbij altijd aanwezig. Misschien dankt ze dit wel aan de bezielende leiding van haar oud-leraar Robert Vandereycken.

Het onderwerp is in haar werk zeker niet van wereldschokkend belang. Dat laat ze aan ‘heimatschilders’ en consoorten over. Ze ziet de kunst als een vak, waar je uiteraard niet aan beginnen moet indien je de ‘drang’ en het aangeboren talent niet bezit. Een vak moet je leren. Schilderkunst of keramiek valt je niet zo maar op een luie mirakeldag in de schoot. Vroeger dachten ze wel eens dat een kunstenaar een door de goden uitverkorene of een door de demonen gekwelde was. Ze zijn nu nuchterder geworden, zeker meer genuanceerd. Maar als er werkelijk zo'n door de goden begenadigde rondloopt, dan moet zo iemand - en uitgerekend hij - er als de bliksem voor zorgen dat hij zijn vak grondig onder de knie krijgt. Walbers vindt het noodzakelijk als een eeuwige studente ook nu nog altijd en bij wijze van permanente oefening naar naakt model te tekenen.

In haar schilderijen en aquarellen poogt ze, zonder te charmeren, de kijker te behagen. Dit is een hoogst explosieve uitspraak. Maar voor Walbers betekent het gewoon en eenvoudig uitgedrukt dat het gaat om het ‘quod visum placet’, het rustig ongekunsteld onopgesmukt en het zonder kunstenmakerij brengen van... mooie dingen. Ze wil iets brengen. Ze wil iets bijbrengen. Ze wil iets toevoegen. Toch wil haar werk de kijker geen dwang opleggen en daarom kan het gewoon nooit extravagant zijn en is het z.g. ‘een boodschap brengen’ haar totaal vreemd. Ze wil het allemaal heel rustig, maar degelijk. Dit werd door haar, nu ongeveer elf jaren geleden, tijdens een vraaggesprek als volgt geformuleerd: ‘Ik hou van eenvoudige dingen. Daarmede is eigenlijk alles gezegd. Alles wat ik op een eenvoudige wijze denk te kunnen weergeven kan voor mij een ideaal schilderij in potentie zijn’. En op de vraag wat eenvoud voor haar betekende, volgde het ontwapenende antwoord: ‘In elk geval is het iets simpeler dan je vraag, want met zo'n vraag maak je de eenvoud ook weer ingewikkeld’. Ze zou vandaag precies hetzelfde blijven antwoorden.

Als illustratie hiervan kan nog altijd het schilderij dienen waarmee ze destijds de Campo-prijs won. Ze was van een stilleven uitgegaan: een tafel met een aantal afgedankte stukken textiel van allerlei kleur en een paar siervruchten. Al schilderend heeft ze dit thema uitgepuurd, gesublimeerd tot uiteindelijk ook de wetten van constructie, kleurenharmonie en vormgeving zelf uitgezuiverd waren tot alleen nog maar eenvoud en... schilderkunst. Waar eenvoud binnentreedt, holt immers alle academisme ijlings weg. Maar dan is daar ook geen plaats meer voor branie of would-be originaliteit. De kleuren

[p. 440]

Lieve Walbers.

in dit werk zijn kenschetsend voor Walbers: rustig harmoniërend, als beloken in zichzelf getogen. Momenteel maakt ze in haar aquareltekeningen een periode door, waarbij de klemtoon meer op het kleurrijke valt. De vormen werden herleid tot hun louter nog vorm-zijn, zonder franje of opdringerigheid. Het dadelijk herkenbare van het oorspronkelijke motief was weggetaand. Ogenschijnlijk tegenstrijdige elementen gaan, zonder ecclectisme, in haar werk evenwichtig samen: de adem van Hellas en het eigentijdse, de erfenis en de ontginning. Ze durft in onze tijd aan de gekste pirouettes refereren. Ze verwerpt niets van wat goed en degelijk was. Maar ze herkauwt het ook niet. Ze is geen epigone. Walbers zal nooit een avant-garde figuur zijn. Dat wil ze trouwens niet. Maar onze bloedeigen tijd is hoorbaar aanwezig in haar werk.

Het is moeilijk, precies omdat de eenvoud een zo sterke dominante in haar kunst is, haar werk in woorden vast te spijkeren. Je zou kunnen denken aan ‘verdroomde kunst’, maar helemaal zuiver is die term dan niet. Misschien zouden we nog het best kunnen spreken over een optillen der dingen en figuren naar een andere wereld dan de onze, een wereld waarin een haast glazen stilte glans rondom de rustige dingen legt. Alles in haar werk is overwogen zonder dat er cerebraliteit bij te pas komt. Deze soms koel schijnende overwogenheid staat de spontaniteit niet in de weg. De tegenstelling is overigens toch maar schijnbaar omdat slordigheid en overdreven emotionaliteit in de kunst nogal eens met de term spontaniteit goedgepraat worden.

Haar keramiek sluit zeer nauw aan met haar schilder- en aquarelkunst. Ze houdt dit werk graag wit. Een buste op natuurlijke afmeting kan bij een oppervlakkige eerste aanblik altmodisch aandoen omdat er geen vervorming of vermonstering bij komt kijken, omdat er met dat hoofd geen gekke dingen gebeurden. Maar bij nader toezien merk je toch dat ze heel veel aandacht besteed heeft aan de huid van het kunstwerk, aan de behandeling van de materie, ook aan het binnenmenselijke, het mysterie. Maar het blijft zich hardnekkig en koppig beperken tot plastische kunst. Ze glijdt niet weg in een wijze van uitbeelding, die leentjebuur is gaan spelen bij fysica of sociologie. Zo'n inbreng maakt vaak het werk van andere kunstenaars des te boeiender. Walbers zou het niet kunnen integreren in haar eenvouds-principe. Ze idealiseert haar figuur ook niet. Ze put gewoon ongedwongen uit de reserves van haar eruditie en deze worden door haar creativiteit tot een eigen gestalte herschapen.

Volledig in de aard van haar schilderkunst is ook die keramiek, die een wand voorstelt met drie nissen erin. Ze plaatst daar een figuur bij. Er kunnen ook meer figuren bij geplaatst worden. De menselijke figuur is hier enigszins verminkt weergegeven, maar niet brutaal of ontluisterend, louter aangepast aan de plastische oplossing. Een arm ontbreekt, de benen zijn er ook niet, de hals vertoont een scheur. Het hoofd is naar achter gebogen. Schaduwspel omspeelt de nissen en de figuur. Opnieuw krijgen we het in haar schilderkunst zo bekende tegenspel tussen de menselijke figuur en rustige, niet-organische vormen.

Het werk van Walbers bewijst alvast één stelling overduidelijk: er is héél wat inspiratie toe nodig en er is een arsenaal aan bagage en technische kunde vereist, wil men als kunstenaar werkelijk eenvoudig zijn.

Luc Clerinx (A.I.C.A.)