Ons Erfdeel. Jaargang 26

Tijdkringen van Dirk Kroon.

Dirk Kroon (^o1946) ook bedrijvig als essayist en criticus, gaf met Vijf tijdkringen een verzamelbundel uit met al verschenen en nog niet eerder gepubliceerde gedichten, die samen een periode van zowat vijftien jaar (1967-1981) poëtische activiteit bestrijken.

‘Schrijven blijkt een wijze van verkennen, tijdens de hoogst haalbare graad van bewustzijn’, zegt hij in zijn verantwoording op de flaptekst. De verkenningen van Kroon zijn chronologisch geordend, ‘omdat de thema's elkaar opvolgen als jaarringen in een boom’. Het is inderdaad zo dat zijn gedichten kunnen gelezen worden als een poëtisch dagboek, waarvan de uiterlijke gebeurtenissen de innerlijke exploratie weerspiegelen.

In een eerste cyclus Een klein dood ding poogt hij de werkelijkheid van een gestorven zusje, dat hij nooit heeft gekend, te achterhalen. Over het algemeen blijven deze korte gedichten nogal ijl en teveel geschreven vanuit een verbeelde herinnering. Alleen in het gedicht p. 19 is er identificatie met het verlies van de eigen kindertijd:

In mijn aarde ligt een klein dood ding
het beetje kind dat overbleef
neergelegd met woorden
om de pijn te doden

langzaam wordt het minder
onherkenbaar
niet te vinden
langzaam wordt het ouder

steeds meer warmte
diept het op
in de koude aarde
zwijgt een klein dood ding

Veel meer betrokken op een directe realiteit is de drieledige cyclus Grondsporen: Dode moeder, Dode vader, Dode stad, geschreven tijdens de ziekte en het snel op elkaar volgende overlijden van zijn ouders. Hoewel ook deze gedichten over geen grote vormkracht beschikken, hebben zij hun waarde als persoonlijk getuigenis van een schrijnend menselijk gebeuren. Het verlies van de ouders laat niet alleen een onherstelbare leemte na, maar maakt de zoon (voorlopig) ook ‘vleugellam’ in een stad en omgeving (ouderhuis) die de dichter nu als een doodse en onwezenlijke kooi toeschijnen.

Een paar keer duikt het vogelmotief op o.a. in De vogelkamer (p. 40). Het alludeert en preludeert reeds op de derde en meest omvangrijke cyclus, het middenpaneel tevens, De vogelvrouw. Het is een (te lange) reeks gedichten, waarin een zijfiguur het beeld van een vrouw vertegenwoordigt met een ten dele aardse, ten dele vaagmythische gestalte. Zij is tegelijk ‘aardse en hemelse levensgezellin’ en geeft aan zijn leven een nieuwe wending.

Slechts af en toe slaagt Dirk Kroon er werkelijk in zijn poëtische vleugels uit te slaan. Naar mijn gevoel is er te weinig taalspanning en suggestief vermogen om aan deze verzen een symbolische werking te geven. Het verschil is duidelijk als je nagaat wat Gwij Mandelinck bijv. uit dezelfde thematiek puurt in zijn laatste bundel en daarbij ook vertrekt van de vrouw in haar aardse, reële verschijningsvorm. Bij Kroon is er een discrepantie

[p. 270]

Dirk Kroon (^o1946).

tussen de beleving en de weergave ervan in zich vaak als aanlokkelijk aanmeldende metaforen.

Herhaaldelijk zijn er in deze gedichten ook verwijzingen naar figuren en motieven uit een ver (mythisch) verleden. In Verblijven vindt hij raakpunten met concrete gestalten uit de Egyptische en Griekse wereld: Achnaton, Aeschylus en personages uit het werk van Griekse (tragedie)dichters. Het verblijf in dit geestelijk klimaat duidt op een volgende fase in zijn ontwikkeling: enerzijds is het een poging om ‘de duur te beleven van geschiedenis en cultuur’, maar het is van de andere kant ook een middel tot verdere zelfkennis en vooral tot relativering van de eigen situatie en van de kans op een symbiose van droom en realiteit. Het best is hij daar m.i. in geslaagd met de Achnaton-gedichten, waarvan hier het eerste volgt:

verlangen vrat aan teveel weelde
een jonge koning doet een cultus over
gebonden aan de ene god
die hij zich kan veroorloven

maakt hij een rijk vrij
laat hij mythen los

de vleugels van onmenselijke vogels
steekt hij gewetensvol in brand
niets geurt naar schroeiend vlees
tekenen van waardigheid zijn niet geblakerd (p. 121).

Dan is het ogenblik aangebroken om als een Nomade (titel van de laatste cyclus), ‘tastbaar aan de hand van een woestijnvrouw’, het eigen territorium te ontginnen en af te bakenen. De warmte en het licht van het woestijngebied zijn symbool van een naakte en alles onthullende realiteit, die hem de ‘woestijnvrouw’ doet zien als een fata morgana en de werkelijkheid tot haar reële proporties herleidt.

in onbewoonbaar gebied
ontkiemde iets dat als gras was (p. 149)

Maar het is geen plaats waar een ‘droomgodin’ kan (ver)blijven, zodat hem de éénzaamheid rest van diegenen die, tegen beter weten in, in de droom blijven geloven als onderbouw van een zelf bevochten realiteit:

zij is toen gegaan
hij hield haar niet staande

de droom in gelopen
waaruit hij niet week (p. 168).

Ofschoon Dirk Kroon ons een goed gecomponeerde bundel rond een centraal motief (de vogelvrouw) aanbiedt, blijft er na lectuur ervan een gevoel van onbevredigdheid achter. Uiteindelijk zijn er te weinig verzen die écht beklijven en mist zijn ervaringswereld (voorlopig nog) een bovenpersoonlijke dimensie, die de lezer in de greep van een tot taal herschapen realiteit houdt.

Rudolf van de Perre.

Dirk Kroon, Vijl tijdkringen, Nijgh & Van Ditmar, 's-Gravenhage, 1982, 173 blz.