Ons Erfdeel. Jaargang 26

Surinaamse en Antilliaanse Nederlandstalige literatuur in 1981.

Suriname.

Het lijkt erop dat de Surinaamse literatuur een nieuwe fase ingaat, waardoor weinig nieuw werk naar buiten doordringt. Lange tijd reeds was er een aanzienlijke ‘binnenlandse’ produktie, waarbij vooral jonge schrijvers, maar ook wel enkele schrijvers die al een aantal uitgaven op hun naam hadden, voor het eigen publiek schreven, en dat werk in eigen beheer plaatselijk uitgaven. Maar daarnaast waren er de schrijvers die in Nederland publiceerden: Bea Vianen, Leo Henri Ferrier, Edgar Cairo en Albert Helman bijvoorbeeld.

Deze tweede groep heeft in 1981 weinig voortgebracht. Bea Vianen gaf in 1979 haar laatste roman uit; Leo Henri Ferrier laat al jaren niets meer van zich horen; de zo produktieve Edgar Cairo die in 1980 zes uitgaven op zijn naam bracht, liet het in 1981 bij één, de tweede verzamelbundel van zijn wekelijkse stukjes in De Volkskrant: Als je hoofd is geboord, voorafgegaan door een beschouwing die eerder in de Groene Amsterdammer is verschenen: Een bufferkultuur voor de minderheden. Albert Helman tenslotte was de laatste jaren zeer actief in het heruitgeven van vroeger werk; in 1980 een hele reeks, maar in 1981 slechts één. Het betreft hier een roman uit 1936 Aansluiting gemist, die nu voor het eerst werd herdrukt. Deze roman geeft een beeld van de politieke spanningen in het Spaanse Barcelona in de jaren 1933-1934, dus net voor het uitbreken van de Burgeroorlog.

De eerste groep schijnt wel zeer actief te zijn, zodat groen en rijp wordt gepubliceerd, maar hiervan dringt maar heel weinig in het buitenland (zeker bij mij op de Nederlandse Antillen) door. De werken die ik hieronder noem zijn dus eigenlijk toevalstreffers van wat ik onder ogen kreeg. Misschien zijn er daardoor andere werken die het noemen waard zijn, maar die niet buiten Suriname doordrongen.

Op zich is dit proces natuurlijk erg belangrijk in verband met de culturele verzelfstandiging. Rappa, een van de jongere schrijvers, drukte dit in een brief aan mij naar aanleiding van zijn tweede verhalenbundel Opa Djannie als volgt uit: ‘Voor mij is die maatschappij-invloed bepalend voor het nationaliseren van schrijvers. Zo is Edgar Cairo voor mij een Nederlandse schrijver, niet alleen maar omdat hij in Nederland woont, werkt, studeert en publiceert, maar omdat hij daar de maatschappij-invloeden ondergaat. (...) Het proza dat ik dit keer heb geproduceerd is weer op de maatschappij hier geïnspireerd, met kritiek hier en daar, maar niet met het neerhalen van de nieuwe orde. Enkele mensen vonden dat de verhalen, ook qua taalgebruik hier en daar, hierdoor niet zo geschikt zijn voor Nederlandstalige lezers buiten Suriname. Hierdoor zou mijn verkoopkans minder zijn. Dat kan inderdaad, maar mijn doel is het lezerspubliek in mijn land te bereiken. Wordt het buiten mijn land niet zo goed begrepen of verstaan, is voor mij secundair. Ik zal geen voetnoten of vertalingen plaatsen, die stonden ook niet in al die buitenlandse boeken die we voor het eindexamen van de Middelbare school moesten lezen en zien te begrijpen’.

Ik citeer zo uitvoerig (uiteraard met Rappa's toestemming), omdat deze woorden m.i. de exacte uitdrukking zijn van deze nieuwe fase in de Surinaamse literatuur, waar ik in het begin op doelde.

[p. 266]

Het gericht zijn op Nederland wordt weer omgebogen in belangstelling voor de eigen situatie. Er lijkt wel haast een soort golfbeweging te onderkennen, waarbij groepen achtereenvolgens meer of minder naar erkenning in het buitenland streven. Helman oefende indertijd invloed uit op het Nederlandse literaire gebeuren, Koenders en Trefossa schreven voor Surinamers in het Sranan Tongo, Bruma en Dobru kregen hun bekendheid door hun felle aanvallen op kolonisator Nederland, Shrinivasi en Slory zochten een eigen Surinaams bewustzijn, Vianen, Cairo en Ferrier schreven en publiceerden in Nederland en hadden een overwegend Nederlands publiek, de jonge auteurs na de onafhankelijkheid tenslotte zijn weer op Suriname gericht. Maar terug naar 1981.

Opa Djannie en andere verhalen (de tweede bundel van Rappa, ps. voor Robby Parabirsing; Friktie Tories verscheen een jaar eerder) is een verzameling verhalen over het Suriname van nú: de ‘wilde bus’, de doodgereden hond, de middelbare school en de militaire macht zijn onder meer vertegenwoordigd. De taal is Surinaams-Nederlands, de stijl is humoristisch, de onderwerpen zijn die van elke dag, zodat dit zevental vlotte verhalen een avond leesplezier garanderen.

Van de ‘gevestigde’ auteurs verscheen in 1981 van R. Dobru (ps. van Robin Ravales) ter gelegenheid van het Carifesta, een festival van toneel, zang, dans, muziek en literatuur, waar een groot aantal landen uit het Caraïbisch gebied aan meedoen en dat in juli in Barbados werd gehouden, een bundeltje, waarin een bloemlezing uit zijn poëtisch werk in Engelse vertaling verscheen: Revo & Love in the Sun. Revolutie en liefde zijn de thema's van de gedichten in dit bundeltje dat een goede introductie is voor degene die het werk van Surinames bekendste dichter nog niet kent, voor insiders bevat het geen nieuws.

De jonge auteur-student Julian With gaf in eigen beheer een volgend dichtbundeltje uit over de strijd om erkenning van de zwarte mens, de liefde en het dichter-zijn onder de titel De weerzinwekkende worsteling. Robert Gangadin debuteerde met een achttal gedichten over liefde en eenzaamheid in De Gids, nr. 2/3, 1981.

Trudi Guda, echtgenote van de bekende Antilliaanse schrijver Frank Martinus Arion, publiceerde een tweede gedichtenbundeltje Vogel op het licht. In korte zinnen en eenvoudige woorden spreekt ze over de natuur, vrede, liefde, onrecht en enkele aspecten van de Surinaamse geschiedenis. Haar gedichten zijn een bezwerend oproepen met eenvoudige middelen van een stemming van harmonie met de omringende wereld van planten, dieren en - moeilijker te bereiken - mensen.

Naast wat kinderliteratuur is dit alles wat mij over 1981 onder ogen is gekomen. Een nogal magere oogst, maar nogmaals: er is waarschijnlijk meer dat naar buiten niet doordrong.

Nederlandse Antillen.

Voor de Nederlandse Antillen zijn er allereerst drie gevoelige verliezen te vermelden. Eind 1980 overleed ten gevolge van een ongeluk op 73-jarige leeftijd de dichter-arts Chris Engels (Luc Tournier is zijn schrijversnaam), die, in 1936 naar de Antillen gekomen, zijn energie voor het culturele leven op Curaçao volledig inzette; in het midden van het jaar overleed de grote voorman van de Papiamentstalige literatuur, Pierre Lauffer; en aan het eind van het jaar op hoge leeftijd de grondlegger van de Nederlandstalige Antilliaanse literatuur, Cola Debrot. De drie grote voormannen, die elk een facet van de Antilliaanse literatuur vertegenwoordigden, zijn heengegaan...

Een belangrijke herdruk was Weekendpelgrimage van Tip Marugg, een veel te weinig gelezen boek over de eenzame positie van de blanke Curaçaoenaar die los van Europa zich niet kan vereenzelvigen met het zwarte Curaçao, waar hij door industrialisatie en democratie zijn positie van heerser definitief is kwijtgeraakt. Een aangrijpend boek over de existentiële eenzaamheid van de eenling die buiten de veilige groepsbeslotenheid kiest te leven.

Een andere, gedeeltelijke herdruk is Verzamelde stilte door Oda Blinder (ps. van Yolanda Corsen), in welke bundel de eerder gepubliceerde gedichten opgenomen zijn én veel nieuw werk nu voor het eerst verschijnt. Oda Bunder debuteerde in De Stoep, waarin ze van 1944 tot het laatste nummer in 1951 veel van haar gedichten het licht deed zien, dank zij de stimulans van Chris Engels, die ook deze (her)druk nog net voor zijn ongeluk kon verzorgen, maar zelf niet meer heeft gezien. Oda Blinder, geboren in 1918 en overleden in 1969, is een van de weinige dichteressen van Curaçao. Ze is kleindochter van de ‘vader van de Papiamentse literatuur’, Joseph Sickman Corsen.

Bijna al haar gedichten draaien met de bezetenheid als eens die van Gerrit Achterberg, om de geliefde naar wie ze verlangt maar die ze niet (meer) bereikt. Een gewaagd iets voor een Curaçaos meisje om in de jaren veertig zo onverbloemd te schrijven over erotiek, met niets als bescherming tegen de publieke opinie dan een pseudoniem. In eenvoudige, directe taal spreekt ze haar verlangens en teleurstelling uit:

‘Hij was de schepper van mijn zinnen,
hij schetste driften op mijn mond
zijn dorst, in een roekeloos ontginnen,
gaf vergif te
drinken aan mijn open wond;

[p. 267]

 

nu is zijn beeld,

 

mijn droom ontgroeid...

 

mijn trage vingers

 

kunnen moeilijk klimmen

 

naar 't vleesgeworden leed

 

dat in de nanacht verder bloeit...

 

 

 

zijn lust was het etteren van mijn tranen,

 

zijn kus een gaping op het gezicht,

 

zijn strelen, een verbeten amen

 

op de litanie van mijn gedicht.’

Een indringende bundel poëzie van een eenzaam talent.

Cornelis Goslinga, die jaren op Curaçao woonde en werkte als geschiedenisleraar, waarbij hij zich in de slavernij in het Caraïbisch gebied verdiepte, schreef een derde bundel Antilliaanse verhalen, De Trinitaria. Ze zijn vlot verteld, maar nogal op het effect geschreven. Aardige anekdoten met weinig diepgang, die het Curaçaose leven bekijken vanuit het perspectief van de buitenstaander. Antilliaans van binnen uit zijn de verhalen die Jules de Palm verzamelde in Antiya. Ze bestrijken een periode van 25 jaar; de oogst uit die lange tijd is een tiental verhalen, ‘die met zweet en tranen tot stand zijn gekomen, verhalen waaraan een nostalgie naar de A.B.C.-eilanden in de jaren veertig de boventoon voert’. De Palm is dus bepaald geen veelschrijver, omdat naar eigen zeggen ‘een bijna ziekelijk perfectionisme’ de produktie afremt. De korte verhalen gaan o.a. over Aruba, Curaçao, en de verhouding tussen die twee eilanden, de afgestudeerde Antilliaan die terugkeert en zich moeilijk aanpast, oude gebruiken, liefde, bijgeloof en het Kerstfeest. Een sympathieke bundel waarin de Antillen van binnen uit in zorgvuldige taal voor de Nederlandse lezer beschreven worden.

Volledigheidshalve moet ik nu een tweetal mislukte werken noemen. Dat zijn het curieuze quasi-mystieke De hemel is zo ver door Hanny Lim, Nederlandse van geboorte maar al jaren op de Antillen woonachtig, en het romandebuut van Gustaaf de Jongh: Zwarte Makamba, dat op Curaçao is uitgegeven.

Zwarte Makamba is het verhaal van een Curaçaose volksjongen die kost wat kost wil bewijzen dat een arme zwarte jongen ook wat kan bereiken in het leven. Hij zal niet rusten voor hij rechter is! Dit mislukt in de loop van het verhaal volledig onder de pen van De Jongh, doordat deze nou net het tegenovergestelde bewijst: de hoofdfiguur wordt inderdaad rechter, maar dat uitsluitend dank zij de medewerking van allerlei vriendjes, niet uit eigen kracht. Op een ongeloofwaardige manier gaat hij te gronde aan eigen carrièrejacht, waarbij hij zijn afkomst volkomen verloochent. De stuntelige verteltrant en de gebrekkige psychologie veroorzaken ook de ondergang van het op zichzelf zeer aardige gegeven, wat jammer is.

De broer van Gustaaf, Edward de Jongh, publiceerde zijn derde roman, De Boog, nu bij Meulenhoff, na eerder op Curaçao Fata Morgana en De Steeg uitgegeven te hebben.

De boog is één van de open ruimtes in de dikke muren van het oude Riffort aan de haveningang van Willemstad op Curaçao. Op deze plaats leven een aantal haveloze, dakloze schooiers en gaan er ten onder. De Jongh schetst de positie van een aantal mannen van de zelfkant van de samenleving, die in armoede en verslaafd aan drank ten onder gaan, maar solidair met elkaar in hechte vriendschap verkeren, met de hoop op een beter leven dat echter uitblijft. De Jongh heeft dit gegeven, na zijn eerste twee zwakke romans, zeer aanvaardbaar uitgewerkt. We zullen na dit succes nog wel vaker van hem horen.

Deze vogelvlucht over twee literaire landschappen leverde voor het onafhankelijke Suriname een beeld op van kleiner werk dat gericht is op het eigene, en voor de Nederlandse Antillen afwisselend succes en mislukking van werk dat nog steeds sterk gericht is op het Europese moederland. Daar probeert men te publiceren en houdt men met het lezerspubliek terdege rekening.

Vroeger sprak men in Nederland nog wel eens minzaam over ‘onze taalkolonies’, nu rekent men de vertegenwoordigers tot de culturele minderheden die ‘een eigen stem’ hebben en een eigen thematiek. Dit overzichtje wilde niet meer dan even aandacht vragen voor wat er in de randgebieden van de Nederlandse taaltuin, erfdeel van ons koloniaal verleden, gebeurt.

Wim Rutgers.

Bibliografie:
Suriname:
Edgar Cairo, Als je hoofd is geboord, Uitgeverij In de Knipscheer, Haarlem.
Albert Helman, Aansluiting gemist,
Nijgh & Van Ditmar, 's-Gravenhage.
Rappa, Opa Djannie en andere verhalen, Drukkerij-Uitgeverij Alberga, Paramaribo.
R. Dobru, Revo & Love in the Sun, in eigen beheer.
Julian With, De weerzinwekkende worsteling, in eigen beheer.
Trudi Guda, Vogel op het licht, Paramaribo, 1981, in eigen beheer.
Nederlandse Antillen:
Tip Marugg, Weekendpelgrimage, Uitgeverij De Bezige Bij, Amsterdam.
Oda Blinder, Verzamelde stilte, Meulenhoff, Amsterdam.
Cornelis Ch. Goslinga, De trinitaria, Nijgh & Van Ditmar, 's-Gravenhage. Jules de Palm, Antiya, De Bezige Bij, Amsterdam.
Hanny Lim, De hemel is zo ver, Wedrego b.v., Heerlen.
Gustaaf de Jongh, Zwarte Makamba, Publicacion Scorpio, Curacao.
Edward de Jongh, De boog, Meulenhoff, Amsterdam.