Ons Erfdeel. Jaargang 26

Kleinere produkties en Globe.

Steeds meer worden er kleinere produkties op kleinere podia gespeeld door kleinere groepen. De bezuiniging die alom rondwaart zal er zeker niet vreemd aan zijn dat de publieke belangstelling vooral bij grotere zaalprodukties van de grotere gezelschappen afneemt. Het ‘Ro-theater’ met een grote zaalproduktie van De koopman van Venetië levert nog wel een uitverkocht huis op maar voorstellingen van ‘Theater’, ‘De Haagse Comedie’, of ‘Het Publiekstheater’ worden maar matig bezocht. Kleinere toneelgroepen reizen door het land zoals de Utrechtse groep ‘Dames en Heren’ met een stuk als Springtijd, een spel voor drie dames op een afgelegen bouwterrein en het Antwerpse gezelschap ‘De witte Kraai’ met Shakespeares Romeo en Juliette in een soort slapstick bewerking, een vermakelijke stripkomedie met allerlei dubbelrollen, travestie en ironische vondsten zoals de beroemde balkonscène gespeeld via microfoons.

Ook de toneelgroep Globe heeft een aantal kleine-zaal-produkties op haar repertoire. Op de eerste plaats Een vreselijk Geluk van de Zweedse auteur Lars Norén (1944). Van hem heeft het ‘Ro-theater’ in 1979 De Vorstenlikker gespeeld en gaat de toneelgroep ‘Fact’ De moed om te doden opvoeren.

In Een vreselijk geluk (vertaling Karst Woudstra) spelen vier jonge mensen het spel van aantrekking en afstoting. In de regie van Gerardjan Rijnders werd dat een zeer lijfelijke confrontatie waarbij men letterlijk en figuurlijk zich volkomen bloot gaf. Het toneel is een schaars en slordig ingerichte kamer met daar achter een uitzicht op een keuken, een badkamer en een schildersatelier. De hoofdscènes spelen zich binnen de kamer af met soms achtergrondtaferelen in keuken en badkamer. Er wordt overmatig gedronken en stiltes wisselen af met heftige uitbarstingen als het stuk gooien van een glas, huiltaferelen en onstuimige vrijpartijen. De vervreemding wordt soms bewerkt doordat kleine scèneaanwijzingen, die schuingedrukt tussen haakjes in de tekst staan, hardop worden gezegd zoals: ‘De telefoon gaat. Theo neemt hem niet aan. Ze wachten tot het stil wordt’.

Er wordt wel een vergelijking gemaakt tussen dit stuk en Wie is bang voor Virginia Woolf van Edward Albee, maar dit stuk is openlijker en directer, elk taboe is doorbroken op het gebied van sex, drank en felle confrontatie: ‘Gooi die spiegel maar stuk, gooi hem maar stuk en kruip rond in de scherven. Stop ze in je oor. Bloed, bloed dan maar

[p. 123]

‘Eczeem.’
Auteur: Gerardjan Rijnders.

eens. Bloed dan. Doe eens een keer iets echt’.

En de regisseur Gerardjan Rijnders heeft iets echt gedaan. Hij heeft een stuk geschreven: Eczeem en dat is de tweede kleine zaalproduktie van Globe geworden onder regie van Paul Vermeulen Windsant. Het is een soort tragie-komedie rond een tweetal homo-jongens Paul en Johan in een vakantie-appartement in Spanje bij de ouders van Johan. Die ouders en de als eczeem afbladderende verf die de vader aan de man probeert te brengen zijn de bourgeois-elementen waar tegen de moeilijke relatie tussen Paul en Johan zich aftekent. De vakantie-komedie wordt nog versterkt door een ouder Duits echtpaar dat in een overdreven exibitionisme zich uitleeft en Grokje, een Yorkshire terrier, die als een pafferig debiel meisje alles zit af te loeren.

Het stuk begint met een lacherige scène van de twee homo's die al bier drinkend en rokend de langgerekte figuren op de schilderijen van El Greco ter sprake brengen en de tekening van Goya: Hond begraven in de arena. Dit zijn vage symbolen die iets met de vertekening, het onvermogen en het cynisme te maken hebben die in deze zwarte komedie een rol spelen. Drank, drugs, sex en godsdienst zijn gegevens die mens en omgeving bepalen maar de auteur heeft te veel opeen gestapeld en het stuk lijdt soms aan te grote nadrukkelijkheid en een te veel aan thema's, terwijl ook de naturalistische realiteitsbenadering in het appartement soms te abrupt verschuift naar flitsen uit het verleden. Een grapje met een souvenir-speeldoos-windmolentje is zo'n vreemde verschuiving en de aanval en verwonding met een mes van de schilder aan wie Johan zich aanbiedt een te veel aan bloed dat hij echter weer gemakkelijk van zijn billen veegt.

Dat neemt niet weg dat het spel van de acteurs bijzonder beeldend is, zowel van de in een soort godsdienstfanatisme levende moeder (Nora Kretz) als van de vervende vader (Wim van der Grijn) als van de twee jongens (Han Kerckhoffs en Gijs de Lange) en het Duitse oudere echtpaar. Zonder meer een vondst was de rol van de debiele dochter, Grokje, de Yorkshire terrier, gespeeld door Bets van der Wal. De vakantiekomedie eindigt terug in het donkere kamertje van de twee jongens die uiteindelijk toch niet de communicatie kunnen vinden die zij zoeken. Heel duidelijk staat de homofilie in dit stuk in het centrum van de belangstelling, in de tweede helft soms met een zekere langdradigheid.

Maar Globe heeft nog meer pijlen op haar boog: zij speelt van Gerrit Komrij Het Chemisch Huwelijk waarvan de première reeds is geweest. Kester Freriks zag het en besprak het in N.R.C., 20-12-1982 onder de veelbelovende titel: ‘Subliem literair toneel over de volmaakte Liefde’.

Ik moet het stuk nog zien en hoop er later op terug te komen. Tot slot: in het tweemaandelijks tijdschrift De Revisor (dec. '82) wordt aandacht besteed aan het nieuwe auteurstheater in Nederland door Ben Hurkmans onder de titel ‘Schrijven voor een lege ruimte’ ook daarover later meer.

Piet Simons.