Ons Erfdeel. Jaargang 25

Vlaamse Beweging

Brussel, het herfsttij van een hoofdstad.

Wie de laatste tijd de artikels omtrent Brussel er op naleest, ziet hoe zich in de commentaren verschuivingen en nieuwe accenten aftekenen. Tevens begint het besef in brede kring door te dringen dat Brussel in veel bedjes ziek is. Een structurele ziekte, die op termijn de leefbaarheid van deze probleemstad dermate bezwaart, dat de communautaire tegenstellingen zelfs niet meer als hét voornaamste of meest explosieve spanningsveld worden beschouwd.

Nu de gemeenteraadsverkiezingen van 10 oktober 1982 achter de rug zijn en de coalities der bestuurscolleges zijn gevormd, kan men verwachten dat men zich enigszins gaat bezinnen over de verdere beleidsoptieken. Het Brussels probleemgebied verdient hierbij bijzondere aandacht. Sedert 1976 hebben de communale verhoudingen en problemen er belangrijke evoluties ondergaan. Voor de Brusselse agglomeratie, waaronder de 19 Brusselse gemeenten worden begrepen, staan de komende jaren nog zware uitdagingen te wachten. De Vlaamse betrokkenheid met Brussel is niet louter taalkundig en cultureel gekleurd.

In deze derde grootste stad van Vlaanderen, na Antwerpen en Gent, wonen en werken ruim 200.000 Brusselse Vlamingen, naast de ruim 220.000 vreemdelingen en 580.000 Franstaligen. De Vlaamse Beweging bekijkt het probleem-Brussel niet langer meer met het oog van een vervreemde Vlaamse pendelaar, die Brussel enkel om den brode ‘ondergaat’ en waar hij zelfs moet vechten om zijn taal te spreken. Vanuit Vlaanderen groeit er, mede onder de druk van de economische crisis, meer zakelijke en globale benadering ten aanzien van de Brusselse (wan)toestanden.

Demografisch alarm.

De ontvolking van Brussel zet

[p. 785]

zich fors door. In 1970 telden de 19 Brusselse gemeenten nog 1.075.136 inwoners (11,1% van de Belgische bevolking). In 1981 zit men reeds onder het miljoen: 997.293. Een gemiddelde jaarlijkse vermindering van - 7% wordt aangehouden.

De prognoses voorzien voor 1985 nog een bevolking van 995.000, hetzij een terugval op het bevolkingspeil van 1947.

Brussel-stad zelf telt amper nog een 141.000 inwoners. De binnenstad bestaat nu reeds uit een onleefbaar kantoorconglomeraat. Het Brusselse en Brabantse randgebied groeit, zij het in mindere mate, nog steeds aan. Het arrondissement Halle-Vilvoorde telt ongeveer 520.000 inwoners, het arrondissement Leuven 420.000, het arrondissement Nijvel 300.000. Zodoende blijven vanuit urbanistisch en ecologisch oogpunt zich vele problemen in deze woongebieden stellen. Een ruimtelijke wanordening en een overgeconcentreerde wegeninfrastructuur hebben de laatste natuurgebieden in dit eertijds Breugeliaanse landschap aangetast.

De ontvolking van Brussel plaatst de stad tevens voor een nijpende financiële aderlating, laat de verkrotting verder gedijen, ontmantelt de stedelijke functies en zet de grootstedelijke sociaalculturele leefbaarheid op de helling.

Veroudering van de Brusselse bevolking.

De Brusselse bevolking is één van de oudste ter wereld. Ongeveer 15% van de Brusselaars is boven de 65 jaar. Brussel telt 87 ouderen tegenover 100 jongeren, dus bijna één tegen één (de Belgische verhouding is 56 ouderen tegen 100 jongeren). Bovendien telt Brussel een hoog aantal alléénwonenden. Zowat 14% van de Brusselse bevolking (ongeveer 140.000) leeft alleen. Het zijn vooral ouderen.

Deze alarmerende vergrijzing zal de komende jaren nog toenemen, gezien de meeste jonge gezinnen in het Brusselse randgebied gaan wonen.

De vreemdelingen.

Tijdens de voorbije campagne voor de gemeenteraadsverkiezingen werd naast het probleem van de veiligheid het vreemdelingenvraagstuk als één der voornaamste electorale strijdpunten naar voren geschoven. De beruchte burgemeester Nols van Schaarbeek heeft rond de stijgende ‘vreemdelingenafkeer’ heel zijn verkiezingscampagne opgebouwd en behaalde bijna 52% van de stemmen op zijn lijst.

Brussel telt momenteel 220.000 vreemdelingen, meestal gastarbeiders uit de mediterrane landen, hetzij ruim één kwart der Brusselse bevolking. De stijging van het aantal vreemdelingen in Brussel bedroeg tegenover 15 jaar terug 220% (gemiddelde van het Rijk: 85%). Het geboortecijfer ligt bij de vreemdelingen ook beduidend hoger dan de Belgische geboorten. De gemeentebevolking van Sint-Gillis telt momenteel 42% vreemdelingen, Sint-Joost 38%, Schaarbeek ruim 30%. Tegen 1985 zal een kleine 30% van de Brusselse bevolking bestaan uit vreemdelingen.

Intusen groeit de tweede generatie die moeilijker aan werk geraakt of in minder gunstige werkomstandigheden verkeert. Het probleem van het al dan niet beperkte stemrecht voor vreemdelingen is hierbij enorm emotioneel geladen, zoals op het laatste Congres der Brusselse Vlamingen in 1980 bleek. De komende jaren zal in het licht van de economische crisis dit vreemdelingenprobleem ongetwijfeld één der voornaamste hete hangijzers voor Brussel worden. Het zal veel moeite en moed kosten om niet te komen tot gevaarlijke gettovorming, om Liverpooltoestanden te vermijden. Het vreemdelingenvraagstuk zal zowel door de Vlaamse als door de Franstalige Brusselaars moeten worden aangepakt. Er zal gezocht moeten worden naar een concreet participatieen integratiebeleid tegenover de aankomende migrantengeneratie. De Vlamingen, die in Brussel het gevoel van ‘verdrukte minderheid’ door de francofone overheersing jarenlang hebben ervaren, moeten vanuit deze optiek speciale aandacht opbrengen voor dit voor Brussel zo explosieve probleemterrein.

Economische teruggang.

Op economisch vlak kent Brussel twijfelachtige perspectieven. De laatste 10 jaar daalde de tewerkstelling in de particuliere sector met 60.000 eenheden. Enkel de overheidssector groeide nog aan met 40.000 plaatsen, zodat nu méér dan 35% van de Brusselse tewerkstelling uitgaat van de overheid. Voornamelijk de méér dan 265.000 pendelaars vinden werk in deze overheidsadministratie. Het economische draagvlak van Brussel steunt hoofdzakelijk op de tertiaire of dienstensector. Buiten maatschappelijke zetels en financiële instellingen zijn er haast geen particuliere bedrijven meer, die Brussel als interessant investeringsgebied beschouwen. In 1977 bijv. sloten in Brussel 260 bedrijven hun deuren, hetzij 23% van het aantal sluitingen in België. Deze teruggang heeft ook zijn invloed op de Brusselse gemeentelijke financiën. Verscheidene gemeenten, o.m. Vorst, Schaarbeek, zijn virtueel failliet. Door de regionalisering van het Gemeentefonds werd het Brussels aandeel van 20% naar 13% teruggebracht. Veel Brusselse gemeenten werden hierdoor in financiële ademnood gebracht, nog aangescherpt door het financiële wanbeheer van meerdere FDF-schepencolleges.

Het institutionaal vacuum.

De staatshervorming van 1980 gaf Vlaanderen en Wallonië een politiek-institutioneel kader, terwijl het Brussels statuut vooralsnog in de koelkast bleef. Wie

[p. 786]

sedert 1970 het dossier van de Belgische staatshervorming poogt te volgen, staat voor een institutionele ‘potpourri à la Belgitude’ waar de gewone burger al lang niet meer bij kan.

Tot op vandaag werd geen enkel akkoord bereikt inzake een statuut voor Brussel. Het Belgisch politiek compromismodel heeft voor Brussel geen wonderformule kunnen ontwerpen. In 1980 werd gesteld dat er ‘een globale regeling voor de Brusselse problematiek moest komen binnen een redelijke termijn, en alleszins voor de gemeenteraadsverkiezingen van oktober '82’. Intussen liggen deze gemeenteverkiezingen achter de rug, en is het Brusselse status-quo méér dan ooit in een totale patsituatie terechtgekomen.

Menige regering is politiek gestrand op de Brusselse klippen. Brussel heeft derhalve nog geen eigen institutioneel en executief kader, en bijgevolg geen eigen wetgeving en fiscaliteit.

Door de spectaculaire achteruitgang van het Brusselse FDF (Front des Francophones), dat tijdens de parlementsverkiezingen van november 1981 een electorale afstraffing incasseerde en zijn parlementszetels gehalveerd zag, wordt de laatste tijd door de zich als ‘redelijk’ bestempelende Brusselse politici een lans gebroken voor een ‘gedecommunautariseerd’ overleg tussen Vlamingen en Franstaligen en een globale strategie voor het hoofdstedelijk gebied.

Het ‘Après-FDF’.

De teruggang van het FDF werd bij de laatste gemeenteraadsverkiezingen doorgezet. In de 19 Brusselse gemeenten verloor het FDF weliswaar 38 zetels, doch het werd niet van de kaart geveegd. Het behoudt nog 224 zetels of 28% van het Brusselse stemmenaantal, terwijl nog 9 FDF-burgemeesters in het zadel blijven. Nochtans blijkt politiek tussen de nationale partijen een onderhandelingsklimaat te groeien over Brussel-Hoofdstad dat de journalist Guido Fonteyn als het ‘après-FDF’-gesprek omschreef. Nu de Antwerpse gemeenten ook tot één Groot-Antwerpen gefusioneerd werden, blijft enkel de Brusselse agglomeratie versnipperd en opgedeeld in 19 relatief kleine gemeenten met 19 gemeentelijke mandarijnen, die hoe langer hoe minder vat hebben op de problemen van de hoofdstad.

Om deze problemen de baas te kunnen, zal zich gaandeweg de discussie rond een fusie der 19 Brusselse gemeenten stellen. Van Vlaamse kant werd de stelling gehuldigd om het Brussels dossier te laten rusten en te wachten totdat de francofone pretenties van ‘une très grande Bruxelles’ als ‘région-à-part-entière’ tot meer realistische proporties zijn teruggeschroefd. Deze taktiek kan men niet blijven huldigen. De recente gemeenteraadsverkiezingen hebben ook aangetoond dat de politieke vertegenwoordigers van de Vlamingen, die 60% van België's bevolking uitmaken in hun eigen hoofdstad geminoriseerd is.

De Vlamingen behalen slechts 13 van de Brusselse gemeenteraadszetels, wat alleszins de respectieve N-F bevolkingsaantallen niet weergeeft. De Vlaamse éénheidslijsten hebben het dit keer niet gedaan, zodat veel Vlaamse stemmen op Franstalige of tweetalige lijsten terecht kwamen.

Toekomst?

Uit dit kort bestek kan opgemaakt worden dat de Brusselse realiteit de laatste tijd met zware problemen heeft te kampen, terwijl het géén ernstig politiek-institutioneel bestuurskader heeft om deze uitdagingen op te vangen.

Tevens beginnen veel Brusselaars te beseffen dat de overlevingskansen van de stad mede bepaald worden door een oplossing voor het Brussels statuut waar Vlaanderen zich volwaardig kan in terugvinden. Deze vanuit Vlaanderen lang als arrogant aangevoelde ‘région-à-part-entière’, moet bekeken worden zoals ze in werkelijkheid is. Manu Ruys omschreef ze als volgt:

‘Brussel, een middelgrote stad, die voor een deel bestaat uit verkrottende wijken, met een slinkende bevolking en met een snel verzwakkende economie. Niemand heeft er belang bij dat Brussel verwordt tot een groezelige stad waarin ontwortelde gastarbeiders de toon aangeven. Een gezondmaking is mogelijk. Maar dan moet wel verzaakt worden aan het utopische en belachelijke verfransende “imperialisme”. Brussel lijdt aan verouderde ekonomische strukturen, een snelle vergrijzing van de bevolking, administratieve en geestelijke sclerose, gebrek aan zelfvertrouwen. Allemaal kwalen die vele soortgelijke agglomeraties elders in de wereld ondermijnen. Een nieuwe aanpak is niet ondenkbaar, indien alle gemeenschappen die de stad bewonen elkaar vinden in de opbouw. De Brusselaars die dat niet begrijpen, veroordelen zichzelf. En nog veel meer’. (De Standaard, 8-01-1981).

Brussel zal als specifiek stadsgewest een eigen statuut moeten krijgen, waarbij de Vlamingen ook beslissingsmacht moeten verwerven.

Godfried van de Perre.