Ons Erfdeel. Jaargang 25

De halfzachte Pericles en de spijkerharde Courage.

Twee zeer verschillende opvoeringen van twee zeer verschillende stukken kunnen een licht werpen op de mogelijkheden van het theater en de opzet en uitwerking van een regie. De twee voorstellingen die in dit opzicht interessant zijn, werden bij de opening van het nieuwe seizoen getoond door respectievelijk Globe die een onbekend stuk speelde van W. Shakespeare: Pericles en De Nieuwe Scène die een opvoering gaf van het bekende stuk Moeder Courage en haar Kinderen van B. Brecht.

Pericles van Shakespeare, waarbij opgemerkt dient te worden dat de geleerden het niet eens zijn of het wel van hem is, terwijl recent computeronderzoek toch wel weer in zijn richting wijst, heeft niets te maken met de bekende Atheense staatsman uit de Griekse geschiedenis, maar alles met een populair Middeleeuws verhaal dat vooral bekend werd via een veertiende eeuwse dichter John Gower die het opnam in zijn boek: Confessio Amantis. Deze Gower wordt in de voorstelling als de schrijver-verteller ingelast. Hij is tijdens het spel terzijde van het toneel aan een schrijftafel aanwezig in een Shakespeare-achtige vermomming en hij schrijft en vertelt het stuk, geeft aanwijzingen en roept de figuren en de scènes op. De taferelen zijn als plaatjes uit een sprookjesboek die het reisverhaal van Pericles tonen. Het is een reis naar verre landen en vreemde volken met vele wederwaardigheden.

Pericles is gekleed in een wit modern maatkostuum, hij is een soort stripfiguur die op vreemde stranden verschijnt in Afrika, Mexico en Japan. De vertegenwoordigers van die vreemde volken worden op een stereotiepe wijze weergegeven in kleding en gebaren, het zijn ook als uitgeknipte figuurtjes, één-dimensionaal flat characters die bewegen en gekleed zijn zoals deze mensen voorkomen in ouderwetse plaatjesboeken. Zoals bijv. de twee vertegenwoordigers, man en vrouw van een negerstam die in woorden en bijpassende gebarentaal Pericles tegemoet treden of de twee Japanse vissers met aan hun laadstok twee lampions en de Indiaanse tovenaar met indrukwekkende hoofdtooi en zijn vogelachtige begeleider. De talrijke avonturen van Pericles en vrouw en dochter zijn verrassend: van een gevaarlijke zeereis met geboorte, dood en wonderlijke redding tot een vlucht uit een Mexicaans bordeel en de onverwachte hereniging, tot de hoofdpersoon in de armen van de Shakespeare-achtige verteller ineenstort die het stuk dan als geëindigd verklaart. Het geheel leverde fraaie beelden op tussen de rose zijwanden en de witte vloer als de inkijk van een grote kijkdoos. ‘Scherts op hoog niveau’ noemt Kerster Freriks het (N.R.C., 24 sept. 1982). Er waren hier en daar wel aardige beelden en grappen maar ook wel wat flauwe te lang doorgevoerde en op de spits gedreven trucjes. Ook de speelwijze was zeer wisselend: aan de ene kant het sterk gecharcheerde spel van Huib Rooijmans als tovenaar en hoerenbaas en aan de andere kant de wat weke, zachte, soms halfzachte benadering van Theu Boermans als Pericles met op het einde een zekere dramatiek in een ontmoetings-

[p. 769]

scène van vader en dochter. Naast bijzonder aardige vondsten als het reeds genoemde gebarenspel van de afgevaardigden van de negerstam en het omlaagkomend lampendecor bij het Mexicaans bordeel, waren er ook wel wat melige, kinderlijke scènes als het zgn. tournooi der ridders in de vorm van zakken-, bus-, en eierloopwedstrijd.

Kortom Globe heeft wel weer aardig met Shakespeare gesold, dit maal onder regie van Paul Vermeulen Windsant en in een vertaling van Gerrit Komrij, in een fraai decor en kostuums van Paul Galis maar het bleef een wat schetsmatige rose schuimkomedie, romig en hier en daar smeuig maar zonder harde noten en pikante saus, dus geen boze stukjes in kranten en harde discussies zoals rond de ‘Troilus en Cressida’ opvoering van het vorig jaar.

Heel anders was de opvoering van Moeder Courage van Bertolt Brecht door de Nieuwe Scène in de circustent. Nu gaapt er wel een grote kloof tussen Shakespeare en Brecht en is een ordentelijk lijsttoneel in een schouwburgzaal natuurlijk heel iets anders dan een piste in een circustent waarmee de Nieuwe Scène door het land trekt maar ook de speelwijze van beide groepen in deze opvoeringen vormde twee uiterste.

Het amusement van Globe was de betovering van de plaatjes in een toverlantaarn en de beelden van de Nieuwe Scène met het geklos van laarzen over de gammele vloer van de circuspiste waren een schreeuw en aanklacht tegen het menselijk bedrijf dat oorlog heet. Courage is de spijkerharde vrouw en het geraas van de oorlog om haar heen is het gegil van keihard sirene-lawaai en aanzwellend elektronisch geweld. Het gesleur en geklos is niet van de lucht en het bloedig geweld wordt grimmig getoond met slepende lijken en gruwelijke martelingen. Het lijfelijk drama met zweet, bloed en tranen, krijgt gestalte in een overduidelijke beeldentaal en de figuren zijn ondergeschikt aan het spektakel dat begeleid wordt door een circusorkest op een hoog podium boven de toegangspoort in de achterwand. De kar van moeder Courage is soms de hele piste, soms wordt het verplaatsen van het ene oorlogstafereel naar het andere verbeeld door een juk dat door Courage en haar kinderen en op het einde door haar alleen wordt versjouwd. De doofstomme dochter wordt in een vangnet neergeschoten en valt omlaag en de hoer van de generaal rijdt op een zegekar, binnengetrokken door een mannelijk paard in een uitmonstering die mij sterk deed denken aan de paarden uit het stuk Equus (zie O.E., nr. 1, 1975).

De geschiedenis van moeder Courage kan ik niet beter weergeven dan door de samenvatting van B. Brecht zelf aan te halen: ‘Er was eens een moeder, moeder Courage was haar naam. Ze trok tijdens de dertigjarige oorlog als handelaarster door het land. Ze was niet bang van de oorlog, ze wou winst maken en ze nam, om hen ook wat te geven, haar drie kinderen mee. De oudste viel omdat hij een held was. De tweede die was te braaf. De dochter die had een te goed hart toen de kogel haar trof’. De bedoeling van de groep wordt weergegeven met de woorden van W. van de Velde: ‘Zo wordt dit circus een wereld van spel, een spiegel van leven, onstuitbaar en fel’ (beide teksten uit het programmablad).

De regie was van Carlos Medina, de vertaling van Wannes van de Velde en de hoofdrol van de kordate moeder Courage werd spijkerhard gespeeld door Hilde Uitterlinde. Verder was er de inzet van de hele groep die het geheel tot een bijzondere voorstelling maakte.

Piet Simons.