Ons Erfdeel. Jaargang 25

Een Vlaams-Hollandse Woyzeck.

Op het jongste Holland Festival kon men een merkwaardige produktie meemaken van Georg Büchners Woyzeck. Deze realisatie kwam tot stand dank zij de samenwerking van de Stichting Theater Initiatieven Rotterdam, De Voorziening uit Groningen en het Gentse Arcatheater. Na een reeks voorstellingen in Rotterdam en Roden kwam de produktie naar Gent.

Zoals men weet is Woyzeck een onafgewerkt, brokkelig drama dat geschreven werd in 1836. George Steiner heeft het de eerste tragedie van het gewone leven genoemd. Woyzeck is een eenvoudige soldaat, een underdog, die om wat geld te verdienen knecht speelt bij een kapitein en zich als proefkonijn laat gebruiken voor medische experimenten. In schamele omstandigheden leeft hij samen met Marie bij wie hij een kind heeft. Door zijn benarde toestand en vooral door de ontrouw van Marie tot het uiterste gedreven zal hij haar vermoorden. Belangrijker dan het fait divers waarop Büchner zich baseerde zijn de verschillende in het drama verwerkte factoren die Woyzeck naar de waanzin en de misdaad drijven. Allereerst is er de klasseverdrukking: Woyzeck wordt misbruikt en uitgebuit. Maar ook sexuele en religieuze elementen spelen een rol. Woyzeck stelt de natuur tegenover de schijnmoraal en de schijnbeschaving van de dokter en de kapitein. Wanneer deze laatste hem verwijt dat hij geen moraal heeft, onder meer omdat hij met Marie samenwoont, herinnert Woyzeck hem aan de woorden van de Heer: ‘Laat de kleinen tot mij komen.’ Fatsoen is volgens Woyzeck een voorrecht van de welgestelden.

Het fragmentarische karakter van het stuk nodigt elke regisseur uit tot een eigen(gereide) benadering. In deze Hollands-Vlaamse versie, waarvoor de basisidee geleverd werd door Pol Dehert en de regie verder in handen was van Herman Naber, werd gekozen voor een drastische actualisering. Deze Woyzeck was een rauw en hard drama over een man die niet kan optornen tegen de omstandigheden en de maatschappij waarin hij leeft. Aankleding en decor waren hedendaags. De enige uitzondering hierop was het militair uniform van de kapitein hetgeen de afstand tussen hem en de gewone mensen nog groter maakte. De tamboermajoor die Marie verleidt was hier een in leer gehulde zware jongen met moto. De herberg was een lawaaierige kroeg vol automaten. De moord had plaats in een autowrak. In een soort nis die het huis van Woyzeck en Marie voorstelde stond een televisietoestel. De scène in Marie's kamer waar zij zich laat verleiden was hier gesitueerd op een hoop vuilniszakken vóór enkele reklameborden. De godslasterlijke spot-preek van een van de leerjongens werd gedebiteerd vanop een enorme Amerikaanse luxewagen.

Er was in deze produktie geen scène in de traditionele beteke-

[p. 768]

nis van het woord. Een beetje zoals in de middeleeuwse spelen werd hier gebruik gemaakt van een aantal verschillende plaatsen. De toeschouwers stonden recht en gingen met de acteurs van de ene plaats naar de andere. De voorstelling in Gent begon buiten de schouwburg waar Woyzeck hout verzamelde. De kroeg en het huisje van Woyzeck waren in de grote Arcaruimte gesitueerd terwijl de scènes met de dokter en met de kapitein - behalve op het einde - zich in de foyer afspeelden. Typisch was dat de vertegenwoordigers van de gevestigde maatschappij steeds op de hoger gelegen plateau's zaten. De moord in het autowrak had plaats in het nauwe straatje vóór de Arca-schouwburg en de slotscènes bij de vijver werden aan de kant van het riviertje de Lieve gespeeld. De bedoeling hiervan was de anecdotiek van het drama tot een minimum te beperken en de inhoud in harde, scherpe beelden te kunnen omzetten (cf. programmaboekje). In dat opzet is men wel geslaagd, maar toch heb ik de indruk dat het heen-en-weergeloop ook enigszins afleidde van de essentie. De anecdote, zo leest men in het programmaboekje, ‘laat de kern onaangetast. De kern is de tegenstrijdigheid, de paradox dat levenskracht levenvernietigend is,... dat wij balancerend tussen draadkracht en passiviteit niets anders teweegbrengen dan een lichte beïnvloeding van ons individuele lot’. Indien deze visie bij de regie voorop zat dan kan men zich wel afvragen waarom de passages over de stemmen die Woyzeck hoort nauwelijks aan bod kwamen. Uit deze produktie waarin het rauw-realistische aspect - het geweld - nog al onderstreept werd, kreeg men voornamelijk de indruk dat Woyzecks lot door zijn omgeving gedetermineerd was.

Een positief effect van het gebruik van de verschillende plaatsen is dat men aldus iets van het opgejaagd zijn en van de angst van Woyzeck kon suggereren.

In deze harde voorstellinlg werd ook goed geacteerd. Theo de Groot wist in de rol van Woyzeck een zekere naïviteit met een dosis zelfbewustzijn te combineren. Men kan deze Hollands-Vlaamse produktie moeilijk volledig geslaagd noemen, maar ze was ongetwijfeld een boeiend experiment.

Jozef de Vos.