Ons Erfdeel. Jaargang 25

Toneel

Cameretten en Leids Cabaretfestival: concurerend of complementair.

Nederland kent op het ogenblik twee organisaties die zich tot doel stellen het amateurcabaret te stimuleren door het organiseren van cabaretfestivals op landelijk niveau, nl. Cameretten en het Leids Cabaretfestival. Wat nu met twee op het oog gelijke festivals in zo'n klein land, waarin het cabaret bovendien al jaren dood heet te zijn? Nadere beschouwing leert dat van een echte tegenstelling niet zo'n sprake is, en dat juist het Leids Cabaretfestival op poten is gezet om het cabaret in Nederland nieuw leven in te blazen.

Vergeleken met Cameretten is het Leids Cabaretfestival nog maar een jonkie: dit jaar organiseert het zijn vierde festival, terwijl Cameretten het derde lustrum alweer achter de rug heeft. Beide festivalorganisaties zijn nog steeds niet uitgesleuteld aan hun formule, die natuurlijk ook aan de doelstellingen van de respectievelijke organisaties moet weerspiegelen.

Het Leids Cabaretfestival stelt zich het specifieke doel de oervorm van het cabaret, het ‘echte’ en dus geëngageerde cabaret te stimuleren. Over wat cabaret en engagement dan wel precies zijn, raakt men in Nederland niet snel uitgepraat, al is men het er over eens dat geengageerd cabaret niet à priori gevestigde meningen versterkt, maar deze onderzoekt.

Cameretten stelt echter de definitie van cabaret veel ruimer, en vindt het voor een belangrijk deel een vormkwestie: een programma met liedjes, sketches en conferences is voor Cameretten de oervorm van cabaret, en volgens hen doet engagement zich uiteindelijk overal in gelden; voor Cameretten is engagement geen selectiecriterium, omdat er simpelweg vanuit gegaan wordt dat het wel aanwezig zal zijn als het om cabaret gaat. Kwaliteit is voor hen een eerste vereiste, en puur amusement, mits goed gebracht, valt eveneens onder de noemer cabaret.

De ontstaansgeschiedenis van beide festivals loopt gedeeltelijk gelijk op: zowel Cameretten als het Leids Cabaretfestival hadden van oorsprong geheel niet de bedoeling een landelijk gebeuren te worden. In het kader van lustrumvieringen van resp. SSR (Delft) en Augustinus (Leiden), beide studentenverenigingen die zich voor alle jongeren hebben opengesteld, vonden optredens plaats van studentencabarets. Het grote succes dat hierbij geboekt werd, bleek voldoende voor jaren: noch SSR noch Augustinus konden het over hun hart krijgen het bij een eenmalig gebeuren te laten. Van hieraf lopen de beide geschiedenissen echter niet meer parallel. Cameretten is nog steeds een SSR-gebeuren: het festivalbestuur wordt elk jaar opnieuw uit de SSR-leden gekozen, hoewel lidmaatschap ook openstaat voor niet-SSR-leden. De omvang van het bestuur varieert van 5 tot 10 mensen. Het Leids Cabaretfestival heeft een vast bestuur dat bestaat uit twee man; dat wil niet bij voorbaat zeggen dat het gesloten is, maar wel dat in principe telkens dezelfden de organisatie van het festival verzorgen en de selectie van de groepen plegen. Naar buiten toe, vooral naar de groepen, schept dit in Ieder geval veel duidelijkheid, daar uitgangspunt en selectienormen gelijkblijven. Ook heeft een vast bestuur het voordeel dat het een meerjarenbeleid kan uitstippelen én uitvoeren, waarbij lering getrokken kan worden uit in eerder jaren gemaakte fouten. Cameretten heeft weliswaar een wisselend bestuur, maar elk jaar blijven een of twee leden van het oude bestuur zitten om hun ervaring en kennis aan de nieuwelingen door te geven. Een echt meerjarenbeleid

[p. 766]

Paul van Soest op het Leids Cabaretfestival.

lijkt hierdoor niet zo goed mogelijk, maar gebleken is dat de verschillende besturen wel degelijk naar de voorgaande jaren kijken en, met wisselend succes, veranderingen invoeren. Groepen geven vaak de voorkeur aan deelname aan Cameretten in plaats van het Leids Cabaretfestival, omdat het eerste nog steeds de roep heeft de stap naar professionalisering te vergemakkelijken door de landelijke bekendheid die dit festival geniet en door het feit dat Cameretten inderdaad het startpunt van enige bekende groepen en personen in hun professionele carrière is geweest (o.a. Ivo de Wijs, Marnix Kappers, Don Quishocking). Maar sinds bij Cameretten Freek de Jonge en Bram Vermeulen (Neerlands Hoop) door de jury terzijde werd geschoven als zijnde niet getalenteerd, heeft voor een aantal mensen Cameretten aan waarde en gezag ingeboet. Het Leids Cabaretfestival mag zich nog niet in de belangstelling van de landelijke pers verheugen, ondanks de samenwerking met de Vara-omroep, mogelijk omdat men meent met een tweede Cameretten te maken te hebben, of met slechts een lokale aangelegenheid, gezien het voorvoegsel ‘Leids’; men kan tenslotte niet alle persberichten even nauwkeurig nalezen.

Cameretten is een omvangrijk geheel. Uit een aantal groepen worden twaalf gekozen voor de voorrondes: vier avonden achter elkaar waarop telkens drie groepen optreden; tenslotte wordt bekend gemaakt welke drie groepen door mogen naar de finale, die een week later plaatsvindt. De finalejury is dezelfde als die van de voorrondes, omdat zij dan haar oordeel niet op slechts één optreden hoeft te baseren. Per slot van rekening vinden de voorrondes plaats in het kleine Waagtheater, en de finale in de aula van de Technische Hogeschool voor een 1500-koppig publiek. Er zijn verschillende prijzen te verdelen: de juryprijs, een publieksprijs, een persoonlijkheidsprijs, een regieprijs en een persprijs (de laatste incidenteel), met daaraan verbonden een bandrecorder o.i.d. of een kunstwerkje. De laatste jaren worden de deelnemende groepen in de gelegenheid gesteld een workshop te volgen ter verbetering van hun presentatie en gewenning aan het grote TH-podium. Ook bestaan er plannen om de niet-finalisten uit de voorrondes verder te gaan begeleiden d.m.v. een week-end. De wijze van jureren heeft heel wat wijzigingen ondergaan: gedurende twee jaren wees in de voorrondes het publiek de finalisten aan; één jaar werd geen Camerettenwinnaar aangewezen, maar kregen de finalisten een uitgebreid juryrapport en mochten ze gezamenlijk op toernee. De voorrondes hebben een tijd lang verspreid over twee gebouwen plaatsgevonden, waardoor de jury niet alle optredens kon zien en beoordelen. Het aantal finalisten is tegenwoordig van zes naar drie teruggebracht, om een hoger peil in de finale te bereiken en zo het beruchte wegklappen door het publiek te voorkomen.

Het Leids Cabaretfestival is principieel tegen manifeste competitie; op twee avonden worden uit acht groepen vier geselecteerd voor de finale, waar geen winnaar uit naar voren zal komen; de groepen ontvangen elk een juryrapport, en moeten zelf beslissen of en hoe ze de daarin vervatte opmerkingen ter harte nemen. Wel is ook hier een publieksprijs. De finalejury is een andere dan de voorrondejury, opdat de groepen niet tweemaal hetzelfde juryrapport krijgen; en verschillende jury's kunnen tot heel verschillende uitspraken komen. Over de inrichting van de voorrondes en de finale is men nog niet helemaal uit: voorheen vonden de voorrondes op nabijgelegen data plaats; de optredens waren in twee verschillende ruimtes van hetzelfde gebouw, en de jury wisselde tijdens de voorstellingen van plaats, of moest het met video doen. Later ging men ertoe over de data van de voorrondes verder uit elkaar te halen, niet alleen om publicitaire redenen, maar ook omdat de selectie voor de tweede voorronde dan langer door kon gaan. Het grote nadeel hiervan is wel dat per voor-

[p. 767]

ronde twee finalisten gekozen moeten worden, omdat de lange tijdsspanne, drie maanden, eerlijke vergelijking in de weg staat, en voor de deelnemende groepen wellicht ondraaglijk lang duurt. Bevredigend is dit niet; doordat het peil in de verschillende voorrondes aanzienlijk kan verschillen kan het gebeuren (en is het gebeurd) dat een niet zo goede groep verkozen wordt boven een betere.

Groepen die de voorrondes van het Leids Cabaretfestival niet halen krijgen een uitgebreide beargumentering van die beslissing. Het Camerettenbestuur kiest bewust niet voor zo'n beargumentering, met de motivatie dat de bestuursleden tenslotte ook maar leken zijn, die zich niet op het standpunt mogen stellen alles van cabaret of toneel te weten en de groepen te kunnen vertellen waar het hun aan schort. Een toch wat vreemde opstelling voor mensen die een veto uitspreken over deelname van bepaalde groepen aan de voorrondes. Het heeft mijns inziens ook te maken met het niet voorhanden zijn van nauw omschreven selectiecriteria: een groep valt niet af omdat hij niet goed genoeg is, maar omdat twaalf andere groepen beter zijn.

Bij een jurybekendmaking van het Leids Cabaretfestival werd door Jaap van der Merwe opgemerkt dat in het festivalwezen een duidelijke splitsing is opgetreden: het Leids Cabaretfestival voor het geëngageerde cabaret en Cameretten voor het ongeëngageerde. Cameretten is niet blij met dat onderscheid, en benadrukt dat politiek en geëngageerd cabaret zeker welkom is en evenveel kans maakt op selectie, mits het zich goed kan presenteren op toneel. Feit is echter wel dat het Leids Cabaretfestival is opgezet uit onvrede met hetgeen op Cameretten naar voren kwam, alsook met de vercommercialisering van de organisatie en het feit dat de immense aula geen recht doet aan het kleinschalig gebeuren dat cabaret is. En op zich lijkt een dergelijke scheiding van geesten mij niet ongewenst: het schept voor zowel de gezelschappen als het publiek een duidelijkheid die dwingt tot het doen van keuzes. Maar al te vaak klinken bij cabaretgroepen enige banale en zoutloze ‘kritische noten’ door, omdat dat nu eenmaal zo hoort. Een scherpe afbakening van het begrip ‘cabaret’ is wenselijk, omdat er alom onenigheid heerst over de invulling ervan wat alleen maar verwarring in de hand werkt. Want bijvoorbeeld een Henk Elsink kan en mag men toch geen cabaret meer noemen?

Paul van der Plank.