Ons Erfdeel. Jaargang 25

Beeldende kunst

Middelheim aan de Zuidnederlandse beeldhouwers.

In 1950 werd, om het opnieuw aangelegde Middelheimpark aan de Antwerpse bevolking voor te stellen, op initiatief van wijlen burgemeester L. Craeybeckx, in de openlucht een beeldhouwkundige tentoonstelling ingericht. Het overweldigende succes hiervan leidde tot de oprichting van het museum Middelheim. Meer dan 300 beelden behoren nu tot deze permanente collectie. Om de kunstliefhebbers te betrekken bij - maar ook om gewone parkbezoekers de mogelijkheid te bieden tot - het volgen van het buitenlands gebeuren in de beeldhouwkunst wordt om de twee jaar een - steeds groots opgezette - tijdelijke tentoonstelling ingericht. Tijdens deze ‘biënnales’ worden telkens de hedendaags sculpturaal werkende kunstenaars van één of meerdere landen voorgesteld. Een meer beperkte tijdelijke tentoonstelling dient om het tussenliggende jaar te overbruggen.

Middelheim 82.

In het kader van het Nederlands-Belgisch akkoord en in afwachting van de 17de Biënnale in 1983 kreeg, na jaren ijveren, de Stichting Zuid-Nederlandse Ontmoetingen de beschikking over het prachtige park ‘Middelheim-Laag’. Een verzameling van hedendaags beeldhouwwerk uit de drie Zuidnederlandse provincies Nederlands-Limburg, Noord-Brabant en Zeeland werd samengesteld door H.W. Vredegoor, directeur van de Stichting, samen met L.M. Alberigs, directeur Culturele Dienst Venlo, J. Bremer, voormalig conservator Stedelijk Van Abbemuseum te Eindhoven en H.W.A. Koch, directeur Zeeuwse Culturele Raad. Samen selecteerden zij 34 ruimtelijk werkende kunstenaars (voor Brabant: 15; Limburg: 14 en Zeeland: 5) en tonen van hen ‘objecten’ die gerealiseerd wer-

[p. 761]

den in de loop van de afgelopen vijf jaar.

De geestelijke en materiële rijkdom van de huidige generatie stoelt op de ondervinding en het daaraan voorafgaande denkproces, het zoeken en het experimenteren van de vorige generaties. Dit is ook zo in de kunstwereld en daarom is het goed dat deze keer geen indeling gemaakt werd naar verwantschap met stijlen of ‘beïnvloeders’ maar dat de werken gegroepeerd werden rond 4 verschillende thema's.

Nieuwe klassieken?

Bij de groep ‘Toevoegen aan een traditie’ is het zoeken naar voorgangers niet nodig, de beelden van Rien Derks en Arthur Spronken tonen te duidelijk de verbondenheid met de klassieke oudheid. De kracht van elk beeld groeit uit het karakter van het fragment zelf.

Traditioneel en duidelijk herkenbaar in hun menselijke vormgeving blijven Géne Eggen en Rob Stultiens. De eerste brengt prachtige Koppen die zeer intiem blijven terwijl de tweede met zijn ‘Rob-art’ meer de humoristische noot vertolkt. Zijn zandstenen badgasten - mannen en vrouwen - tonen de kwetsbaarheid van de mens als deze geconfronteerd wordt met de eindeloosheid van de zee.

Jan van Leeuwen brengt met zijn Fries voor Frans en Somewhere on a foreign field twee sterk ontroerende ‘aards-tijdelijk’ gebonden uitbeeldingen. Ongeneeslijke ziekte en oorlog leiden onvermijdelijk naar de dood maar in het zich vastklampen aan, en het grijpen naar, het laatste greintje leven schuilt de eigenheid van de mensheid.

Minder aanlokkend door zijn gebruikte vormen is het werk van de jonge Maastrichtenaar Han van Wetering. Wie zijn nieuwsgierigheid de overhand laat krijgen en het geheel ontvankelijk wil benaderen komt tot een ware ontdekking. Bepaalde uitspattingen

Piet Killaers: ‘Doorgang’ (1979-'80).

worden in dit werk Saint Tropez, L'après midi d'amaro aan de kaak gesteld op een wijze die niet te ontkennen valt.

En maar zoeken...

De groep: ‘Was bleibet aber Stiften die Dichter’ tracht vorm te geven aan ‘de gedachte’ en vertegenwoordigt als dusdanig de conceptuele kunst. ‘In zich’ heel actueel maar weinig naar waarde geschat en te schatten daar de binding: ‘inhoud-uiterlijke verwoording’ steeds zeer vaag blijft.

Willem Buijs wil de bezoeker, maar meer nog de mens in het algemeen, aanzetten om zich van tijd tot tijd even te bezinnen. Hij stelde daartoe een Verbal Way samen die bestaat uit twaalf los van elkaar staande marmeren blokken waarop telkens één woord: art - existence - priority - time... dat de wandelaar uitnodigt tot nadenken, overpeinzen en samen praten. Ook al de andere werken zijn als het ware gebonden aan een vierde dimensie, bij Wies de Bles is de relativiteit verbonden aan de woorden liefde en dood, bij William Verstraeten de tijd, bij N.A. van den, Boezem de dubbelzinnigheid van de vorm en bij Yolande Verwoerd de spanning die ontstaat bij het optreden van ‘krachten en tegenkrachten’.

Groot en zwaar.

‘Het verbond van materiaal en vorm’ groepeert deze mensen waarvoor het materiaal mede bepalend is voor de uiteindelijke vorm van het werk.

Bij Hanneke Mols - Van Gool Steenvrucht en bij Gerard Caris Primaire constructie triomfeert nog de vorm maar bij de overigen, en dit zeer opvallend bij Arie Berkulin Drie ruiten, Theo Coenen Stapeling en Jan Goossen Arkus met in Cortenstaal uitgevoerde objecten, en nog opvallender bij Piet Hein Stulemeyer Glasproject (een 100 m lange glazen constructie waar men kan doorwandelen) en bij Jo Gijzen Zonder titel (een 18 ton zware blok hardsteen) is het duidelijk het materiaal dat het meest essentieel is.

De verbeelding krijgt vrije inbreng...

‘Dank zij de verbeelding’ vormt het thema van de vierde groep waarbij Piet Killaars de ouderdomsdeken is. Naast zijn

[p. 762]

streven naar beweging in zijn vormen stoelt zijn ‘Cirkel’ en ‘Doorgang’ op het idee van de beschuttende en beschermende ruimte die echter telkens doorbroken moet kunnen worden om het kontakt met de maatschappij niet te verliezen.

Cor van Noorden Bloesem van het Niets brengt het symbool van ‘wording’ en van ‘zijn’. Het vernietigende, splijtende van het beledigende geweld de mensheid aangedaan verbeeldt hij in zijn Bijlslag.

De Paalsculptuur van Thijs van Kimmenade vormt in het werk van de kunstenaar een gedeeltelijke synthese. Vertrekkende van ‘de stoel’ als vormstructuur, gaande over ‘de zittende’ (de ingebruiknemer van die vorm) is het aldus ontstane geheel nu uitgegroeid tot een rudimentaire weergave van deze 2 elementen samen.

Enkele bedenkingen...

Hoe goed de plaatsing van de beelden ook werd verzorgd, hoe prachtig de catalogus ook werd uitgegeven - de bijhorende teksten worden zelfs gebracht in vier talen - toch toont dit beeldenmateriaal ook nu weer aan dat de ‘waarneming’ zelf heden ten dage weinig mede bepalend is voor keuze en opbouw van een tentoonstelling die, en dit in tegenstelling met bijvoorbeeld een Documenta in Kassel, in principe gericht is naar ‘het grote publiek’.

In deze uitermate jachtige tijd, die wij intenser dan ooit te voren beleven, maar minder begrijpen, brengen de meeste kunstenaars werken die wel inslaan bij de elitaire, maar kleine, groep van kunstfanatici, maar die de gemiddelde museumbezoeker onberoerd laten. Ook al kan elke kunstenaar-ontwerper zijn werk, project of plastiek, zeer goed verklaren en verdedigen, toch werkt de vormentaal meermaals zo bevreemdend dat het kontakt ‘kunstwerk - beschouwer (toeschouwer)’

Gerard Caris: ‘Dodecaëder Zuil’ (1975).

volledig achterwege blijft. Dat dit onbegrip alleen maar leidt tot een schouder ophalen en soms zelfs tot een spottend of meewarig lachen zal de meeste kunstenaars uiteraard onberoerd laten - het beeld is er immers voor ‘hem’ en niet voor de anderen... - De erkenning en waardering wordt echter mede bepaald door deze ‘onmondige’ groep critici die daarbij, door het tonen van hun belangstelling, het succes van een tentoonstelling bepalen.

In deze tijd, nu alle bestaande waarden, voor zover ze nog niet verworpen werden, opnieuw bekritiseerd worden zou een bezinning t.o.v. de vormentaal wel eens noodzakelijk kunnen blijken te zijn. Misschien kan het huidige werk van Barry Flanagan Hazen en Haas met bel op Documenta 7 te Kassel getoond voor velen een ‘lichtend’ voorbeeld zijn.

François Beerten / Hoboken.