Ons Erfdeel. Jaargang 25

Gewestvorming: hoop en wanhoop.

Onomkeerbaar en voorlopig is de veelzeggende ondertitel van het vijfde deel in wat men nu wel de reeks Hoop en wanhoop der Vlaamsgezinden mag noemen. De vijf lijvige delen van de serie zijn echter alle van de hand van Herman Todts (^o1921). De delen I (1961) en II (1967) handelen over de twee decennia na Wereldoorlog II. Delen III (1971) en IV (1975) beschrijven vooral de Vlaams-Waalse verhoudingen tot medio 1974. Deel V sluit hierop aan, en schetst de belangrijkste feiten rond de gewestvormingsproblematiek tot en met de zomer van 1980.

Eerst even een overzicht van de reis die Todts ons laat maken in de woelige tweede helft van de jaren zeventig. Alles begint met de voorlopige gewestvorming onder premier Tindemans (1974), met de installatie van de gewestraden waaruit de socialisten en later de Volksunie zich over de hele lijn zouden terugtrekken: volgens hen ging die gewestvorming niet ver genoeg. Todts analyseert het nut van deze voorlopige gewestvorming en stelt vast dat, op de regionalisatie van de administratie na, toch heel wat positief werk werd geleverd. Daarna volgt een analyse van wat men gemeenzaam ‘het probleem Nols’ is gaan noemen, speciaal van de perikelen rondom de lokettenkwestie. In de communautaire problematiek hebben niet enkel de officiële partijen een rol gespeeld: ook de Vlaamse verenigingen lieten meer en meer hun stem horen. In een kort bestek poogt de auteur de inbreng en de invloed van deze groepen te schetsen. Ook de betekenis van de aanwezigheid van het Rassemblement Wallon in de regering wordt geëvalueerd: deze zou uiteindelijk leiden tot de explosie van de partij. De jaren zeventig waren trouwens een periode waarin de regionale of communautaire partijen definitief op het voorplan traden, en dit niet altijd in hun eigen voordeel: zo wordt o.m. aangetoond hoe het engagement van de Volksunie in 1978 uiteindelijk heeft geleid tot een wezenlijk zetelverlies bij de verkiezingen van december 1978. We krijgen eveneens een kort overzicht van de evolutie van het amnestieprobleem.

Er wordt uiteraard heel wat aandacht besteed aan het Egmontpact, de reacties erop, het Egmontcomité, het verzet tegen het pact - vooral in Vlaanderen - en het ontslag van de regering Tindemans II: ‘de grondwet is geen vodje papier’ (1978). Tussendoor worden de figuren van F. De Bondt en L. Claes belicht en wordt dieper ingegaan op hun belangrijke rol in het politieke spel.

Todts probeert aan te tonen in welke mate de Waalse beweging verschilt van de Vlaamse. In die context worden ook de kwesties rond Voeren en het Komense schooltje belicht.

Daarop volgt opnieuw een belangrijk deel betreffende de driefasige gewestvorming onder Wilfried Martens. Een grondige analyse van de zogenaamde ‘onmiddellijke fase’ (april 1979) wordt gevolgd door de beschrijving van het belangrijke CVP-congres van 16-12-1979 dat rechtstreeks of onrechtstreeks zal leiden tot het uitrangeren van de FDF-regeringspartner (16-1-1980) en uiteindelijk tot de val van Martens II - de 30ste Belgische regering na de Tweede Wereldoorlog! Todts probeert hierbij de achtergronden van de opeenvolgende regeringscrisissen te ontwarren. Hierna komt Martens III (mei 1980) met de beperkte grondwetsherziening, het ontwerp van bijzondere wet tot hervorming van de instellingen en het ontwerp van gewone wet op de financiële middelen van gemeenschap en gewest.

Tenslotte poogt Todts in een samenvatting de gebeurtenissen

[p. 638]

van het einde van de jaren '70 te situren in relatie tot de lange en rumoerige voorgeschiedenis van de communautaire problemen en van allerlei gewestvormingspogingen.

Het is een gemeenplaats te stellen dat een recensent in een bespreking slechts een zeer onvolledig beeld kan geven van het behandelde boek: dit geldt zeker voor het werk van Herman Todts. Ik ken weinig boeken die in minder dan 350 bladzijden zo enorm veel informatie en feitenmateriaal bevatten. Het is boeiend om te lezen hoeveel inkt een zaak zoals de lokettenkwestie in Schaarbeek heeft doen vloeien; het is onthutsend vast te stellen hoezeer dit Schaarbeekse staaltje van apartheid het politieke leven heeft beroerd. Maar het is tevens verrijkend te constateren welke elementen allemaal hebben meegespeeld in de opeenvolgende regeringscrisissen. Todts geeft ons niet alleen de feiten maar ook heel wat achtergrondmateriaal waardoor bepaalde situaties duidelijker kunnen worden geschetst. Dat alles gebeurt op een degelijk geïnformeerde manier, in een voor de lezer niet vermoeiende stijl. Zoals de inleider, Prof. Dr. R. Derine, terecht schrijft, hebben we hier te maken met vulgarisatie op het hoogste niveau, die een duidelijk inzicht biedt in een zwaar overladen periode. En dat is niet niks! De auteur beschikt hier immers voor zijn relaas slechts over een bepaald korte ‘recul’. De historicus die feiten relateert van één of meerdere eeuwen geleden, heeft misschien het nadeel dat het bronnenmateriaal niet zo soepel of zo toegankelijk is, maar hij beschikt dan weer over het voordeel van de psychologische afstand ten aanzien van de feiten: alles is veel meer bezonken en veel minder geladen. Todts beschrijft hier feiten van amper 10 jaar geleden en korter.

De enige negatieve kritiek die wij over dit nochtans zeer goede boek zouden willen formuleren is het gebrek aan overzicht. Toegegeven, het is moeilijk om via een wirwar van gegevens de chronologie goed te volgen. Maar het hele boek had zeker aan duidelijkheid gewonnen indien de auteur zijn studie had aangevuld met een chronologisch overzicht waardoor de lezer beter het behandeld feitenmateriaal had kunnen situeren.

Deze studie is een bijzonder waardevol document dat goed gedocumenteerd het relaas biedt van de strijd van de Vlamingen en hun politici voor grotere zelfstandigheid.

Dr. A.M.S. Vanneste.

Todts Herman, Hoop en wanhoop der Vlaamsgezinden, Deel V: Onomkeerbaar en voorlopig, Leuven, Davidsfonds, 1982, 377 blz. (Bibliotheek van de Vlaamse Beweging van het Davidsfonds, nr. 13). ISBN 90 6152 320 6.