Ons Erfdeel. Jaargang 25

Samenwerking Nederland-Vlaanderen

Samenwerking NOS-BRT. Een balans.

Op 2 juli 1982 is na achttien jaar een einde gekomen aan de permanente vertegenwoordiging die de BRT erop nahield in Nederland.

Een poging tot het opmaken van een balans.

Wat heeft de Raad van Beheer van de BRT bijna twee decennia geleden bewogen een medewerker full-time te belasten met de organisatie van de samenwerking tussen de Belgische Radio en Televisie, en de Nederlandse zendgemachtigden?

Het integratiestreven met de Noorderburen is altijd al een constante geweest in de emancipatiestrijd van de Nederlandstalige Belgen. Het kreeg gestalte in het Cultureel Akkoord, in de Conferentie der Nederlandse Letteren, het Algemeen Nederlands Congres, en in recenter tijden: het Taalunieverdrag en het Vlaams Cultureel Centrum in Amsterdam, de Brakke Grond.

In de omroep maakte de wet Harmel van 1960 een actieve politiek van toenadering mogelijk.

De Nederlandstalige en Franstalige uitzendingen kregen voor het eerst een eigen Raad van Beheer met bevoegdheden over het programmabeleid.

De eerste voorzitter van de Nederlandstalige Raad, Julien Kuypers, socialist en grootnederlander, hield op het Algemeen Nederlands Congres te Vlaardingen in het prille begin van de jaren zestig een warm pleidooi voor innige samenwerking. Het trefwoord was: integratie.

De BRT-vertegenwoordiging in Nederland dient te worden gesitueerd in dit kader: Nederland als natuurlijke gesprekspartner en bondgenoot in de strijd voor een immer bedreigde Nederlandse taal en cultuur.

De idee was, dat de omroep een niet geringe factor zou zijn om de verbondenheid tot uiting te brengen.

Bovendien gaf de taaleenheid een soort natuurlijke uitwijkmogelijkheid voor programma's, wat ondertussen eveneens in andere taalgebieden was ontdekt en gestructureerd: in de Communauté de Radiodiffusion et Télévision de Langue Française, in de akkoorden onder de Duitstalige omroepen, in het overname- en co-produktiebeleid van de Scandinavische landen.

De verwachting was derhalve legitiem dat ook de Nederlandstalige gemeenschappen in Europa, binnen het kader van het streven naar culturele integratie, mekaar op omroepgebied zouden kunnen vinden in activiteiten als co-produktie, uitwisselen van radio- en tv-programma's, ondertitelen van buitenlandse series, enz.

In de praktijk is het allemaal wat stroever gelopen dan men zich - zeker in het Zuiden - had kunnen voorstellen.

Balans.

Hoe kan je de resultaten na 18 jaar evalueren?

Wat schichtig denk ik aan een van de eerste lesjes uit mijn Engels leerboekje: De optimist was een man die zei: ‘De fles is half vol’, en de pessimist de man die zag dat diezelfde fles half leeg was. Of hoe je met een correcte vaststelling van feiten tot verschillende beoordelingen kunt komen. Afhankelijk van het verwachtingspatroon zul je inderdaad omroepmensen vinden die wijzen op realisaties als bijv. prestigieuze dramaseries, of onbenutte kansen, zoals het structureel samenwerken op een aantal terreinen als ondertiteling, relayering, gezamenlijke aankopen.

Een heldere uitspraak wordt verder zeer bemoeilijkt door de evolutie die de BRT-vertegenwoordiging zelf in de loop der jaren heeft ondergaan: het is evident dat de situatie op het werkterrein in 1964 fundamenteel verschilde van die in de jaren tachtig: zonder kabel, en dus

[p. 629]

een relatief geringe bekendheid met elkaars programma's was een BRT-voorpost uiteraard belangrijker als talent-scout, als doorgeefluik van trends, als aangever van wat de ander zou kunnen interesseren voor overname in het eigen programma.

De kabel en zijn sterke expansie uitgerekend in Vlaanderen en Nederland heeft vanaf de tweede helft van de jaren zeventig de betekenis van die aspecten uitgehold.

De mogelijkheid bleef, nieuwe perspectieven te zien en te realiseren: maar daar zitten we opnieuw bij het verhaal van de fles uit het Engels boekje.

Het is een feit dat structureel overleg is gegroeid op bestuursen beleidsniveau.

Maar waar het kennelijk oorspronkelijk de bedoeling is geweest samen ingrijpende besluiten te nemen en het beleid op elkaar af te stemmen moet worden erkend dat dit er niet is uitgekomen: het overleg heeft veeleer het karakter van een boeiende uitwisseling onder vakmensen van nuttige informatie.

De omroepsamenwerking heeft op het televisiegebied geleid tot Nederlandstalig drama van niveau: Een mens van goede wil, Joachim Stiller, Maria Speermalie, en vele andere hebben hoge kijkcijfers gescoord.

Maar tot een zekerheid, een continuïteit van co-produktie bijv. door het instellen van een co-produktiefonds is het nooit gekomen.

Het blijft telkens wachten op een incidenteel voorstel van een dienst drama en de eventuele rijping ervan tot een voldragen programma met als gevolg: jaren zonder grote series...

Op radiogebied zijn de aardigste initiatieven bedacht en uitgewerkt om op het terrein van culturele informatie, hoorspelen, ontspanning uit te wisselen en nader tot elkaar te komen. Ook daar een grillig patroon: soms lukt het een tijdje, soms een hele poos niet meer.

Het grote, structurele samenwerkingsproject over de grenzen heen dat radio Delta wilde zijn, is gestrand in het zicht van de haven.

Halverwege de jaren zeventig groeiden de ‘Open School’- en ‘Open Universiteit’-gedachten, met de vaststelling dat Vlaanderen evenmin als Nederland over een adekwate organisatie ervoor beschikten.

Niettegenstaande het jarenlange werk van een Gemengde Commissie Instructieve Omroep van BRT en NOS is de toestand anno 1982 zo dat de kleine Instructieve Omroep van de BRT met mensen en middelen moet woekeren om het hoofd boven water te houden, terwijl in Nederland een aantal organisaties in vrij amorf verband de idee van instructieve omroep naar eigen inzicht uitbouwen...

En zoals gezegd zijn Nederland en België de dichtstbekabelde gebieden van West-Europa. In de Gemengde Kabelcommissie van BRT en NOS houdt men elkaar op de hoogte van de ontwikkelingen. Maar door het ontbreken van een sluitende auteursrechtenregeling worden de Vlaamse televisieketens maar tot op zekere hoogte in Nederland ontvangen, vaak met slechte beeldkwaliteit, terwijl Nederland 1 en 2 alleen in de Vlaamse huiskamers kunnen worden bekeken omdat de Belgische auteursrechtenvereniging Sabam risico's loopt m.b.t. eventuele claims van rechthebbenden.

En dan trek je de streep en probeer je zo helder mogeljk vast te stellen of, in het licht van de vrij drastische bezuinigingen waartoe de BRT gedwongen wordt, een voortzetting van de permanente vertegenwoordiging verantwoord blijft. De Raad van Beheer van de BRT heeft in de bezuinigingsdans van februari 1982 negatief geoordeeld. Evenwel zonder hiermee koploper te zijn in een nieuwe ontwikkeling.

Afkoeling.

Het merkwaardige namelijk van dit autonoom genomen besluit is dat het zo nauw aansluit bij de algemene tendens die sedert kort valt waar te nemen in de officiële relaties tussen Noord en Zuid.

Samengevat zou je kunnen zeggen: het gaat niet goed met de officiële samenwerking.

De Conferentie der Nederlandse Letteren heeft zichzelf naar de mening van talloze leden ervan overleefd: ieder jaar minder belangstelling, steeds academischer thema's.

Tijdens de 29ste editie in Hengelhoef (Belgisch-Limburg) kon alleen een krachtig verdedigd standpunt van de sectievoorzitters voorkomen dat een door absenteïsme zwaar geteisterde sectie Radio en Televisie zichzelf ontbond.

Maar ook in andere secties wordt in toenemende mate geklaagd over vergrijzing en verstarring.

Het 38ste Algemeen Nederlands Congres heeft in 1980 te Brussel met breed uitwaaierende activiteiten een statu questionis willen borstelen van wat er in Vlaanderen en Nederland leeft. Ondanks de redelijke opkomst en gloedvolle toespraken is de invloed op het beleid van beide landen miniem te noemen.

Op het algemeen secretariaat van de gloednieuwe Taalunie wordt nu al maanden gewacht op de benoeming van een Belgische topambtenaar.

Het Vlaams cultureel centrum in Amsterdam is na veertien maanden werking zo stuurloos geworden dat de correspondent van De Standaard Robert Becu op 4-8-1982 meldt dat Vlaanderen in de Brakke Grond zijn gezicht heeft verloren.

Enig zicht op een Nederlands huis in Vlaanderen is er niet, op een gemeenschappelijk radioprogramma evenmin.

[p. 630]

Tegenstanders van al die initiatieven - of het gebrek eraan - beleven hun uur van triomf.

En ze zijn talrijk, ook in Vlaanderen.

Voor hen hoefde het toch al allemaal niet: een prestigeproject als de Brakke Grond was overbodig, want als je een goed acteur, respectievelijk auteur, schilder of beeldhouwer was, kwam je in Nederland vanzelf aan je trekken, zo werd gezegd. En Delta: een elitair, onwezenlijk gedoe dat alleen maar geld zou kosten en geen luisteraars trekken.

Hoe dan ook, in de culturele relatie tussen Nederland en Vlaanderen was er een constante: de aandrift van de zuiderlingen om toenadering te zoeken tot het noorden, en de even klassieke lauwe reactie daarop van Nederland.

Sedert kort is hierin verandering gekomen: de aandrang van de Vlaamse overheid is lang niet meer zo sterk.

Een verklaring is gedeeltelijk te vinden in de samenstelling van de regering Martens V.

Voor het eerst sedert het bestaan van een ministerie van cultuur is dit kabinet niet meer in handen van de christen-democraten, maar van de liberalen.

Ook op andere terreinen dan de samenwerking met Nederland is duidelijk dat de liberale minister Poma andere accenten wil leggen dan zijn christen-democratische voorgangster Mevrouw De Backer.

Daarnaast is er de kersverse autonomie van Vlaanderen zoals die tevoorschijn is gekomen uit de staatkundige herstructurering van België in de jaren zeventig: de Vlaamse gemeenschapsministers laten er in hun beleidsintenties geen twijfel over bestaan dat een identiteit voor Vlaanderen in het buitenland, ‘Vlaanderen herkenbaar en erkenbaar maken’ als een primordiale taakstelling wordt gezien.

In dit streven zit weinig ruimte voor het opgaan in een grotere eenheid, zij het dan de Nederlandstalige gemeenschap in Europa.

Eveneens te signaleren is een langzaam doorzettende teleurstelling in het zuiden over de wijze waarop Nederland de Vlamingen ‘Belgen’, behandelt, en een tanende bewondering voor de verworvenheden van de Nederlandse samenleving: her en der wint het inzicht veld dat Nederland misschien wel minder progressief, minder vrouw-vriendelijk, minder open en vooral minder anti-racistisch is dan het vanuit Vlaanderen wel eens had geleken.

Tijdsgeest.

Dit alles past buitengewoon logisch in het tijdperk waarin we leven, zodat je je in gemoede afvraagt of alles niet het gevolg is van de eeuwenoude, simpele wetmatigheid die wil dat alleen in tijden van welvaart geld, tijd, mensen en middelen gestoken kunnen worden in zoiets secundairs als culturele relaties over de grenzen heen. Waarbij de voorstanders van de innige noord-zuid-relaties tegen de stroom invaren, de allure krijgen van predikers in de woestijn en straks, als de economische depressie voorbij is en de Lage Landen weer rijk, dankbaar zullen worden ingehaald als degenen die de integratiegedachte levend hebben gehouden.

Jaklien Caenberghs / Berchem.

J. Caenberghs was gedurende drie jaar vertegenwoordiger van de BRT bij de NOS.