Ons Erfdeel. Jaargang 25

[p. 620]

Nederlandse taal- en cultuurpolitiek
Nederlandse taal en cultuur in het buitenland

Het buitenland en wij.

De Antwerpse dichter Bob De Nijs is in Catalonië geen onbekende. Hij spreekt de taal van die streek en heeft uit de rijke Catalaanse poëzie een interessante bloemlezing samengesteld en vertaald: Een Catalaans Bericht (De Bladen voor de Poëzie, 1968). Op 20 september 1981 heeft hij te Cantonigrós een redevoering gehouden die men ter plaatse zo belangrijk heeft gevonden dat ze in extenso werd gepubliceerd in het Butlletí Interior dels Seminaris de la D.E.C., nr. 172.

Natuurlijk heeft hij om te beginnen een paar zaken duidelijk moeten stellen: dat België wel tweetalig is, maar bestaat uit twee ééntalige regio's (als we Brussel en de Duitstalige streek even buiten beschouwing laten), wat in Catalonië toch wel anders ligt, omdat het Castilliaans er op veel plaatsen naast en doorheen het Catalaans aanwezig is. En dat de terminologische verwarring hier net als daar polilitiek wordt uitgebuit: hier onderscheidt men graag het ‘Vlaams’ van het ‘Hollands’, in Catalonië blijven sommigen het verschil tussen Catalaans (strictu senso), Valenciaans en de taal van de Balearen (Mallorqui) misbruiken om de betekenis van het Catalaans (algemene benaming) te minimaliseren.

Het betoog van Bob De Nijs spitste zich toe op het bestaansrecht van alle culturen, ‘groot’ of ‘klein’, (‘je gooit de Mona Lisa toch niet in de vuilnisbak omdat die kleiner is dan de Sixtijnse kapel!’ - ‘De heer Suàrez was niet bijster origineel toen hij zei dat men geen universitaire studies kan doen in het Catalaans. Zoiets heeft onze kardinaal Mercier ook eens gezegd, 60 à 70 jaar geleden’.) Staten zijn tijdelijke constellaties in de geschiedenis, die voortdurend veranderen. In de staat Spanje hangt het lot van de Catalanen, de Galiciërs, de Basken in ruime mate af van hun eigen overlevingswil. De Nijs eindigde zijn toespraak met een verwijzing naar de uitspraak van August Vermeylen (Vlamingen zijn om Europeërs te worden), waarmee hij tevens waarschuwde tegen het wegzinken in provincialisme.

●

Jammer dat niet alle informatie met dezelfde duidelijkheid en nauwkeurigheid wordt verstrekt. De Britse Financial Times publiceerde op 11 januari 1982 een speciale katern over België. Het stond bol van de economische kennis en het politieke inzicht. Om het zwaarwichtige geheel wat op te vrolijken was er ook een wat luchtiger bijdrage van Giles Merritt, onder de titel ‘Middle class and contradictory’. Een paar dingen daarin zijn goed getroffen, zoals de beschrijving van een dorpsfeest, met gespierde, resoluut zoenende oma's, en de vaststelling dat ‘Belgium is a man-made state, forged in 1830 but still not firmly welded’. Ze worden echter teniet gedaan door verschillende domme opmerkingen. De grootste enormiteit is een primeur over onze architecteur. De E5 scheidt namelijk sedert kort twee grote architectonische invloedssferen in Europa: de kerktorens in Wallonië, dat lange tijd deel uitmaakte van het hertogdom Bourgondië, zijn gebouwd in de onbekookte stijl van centraal Frankrijk; in Vlaanderen vallen de uivormige koepels van Oost-Europa op...

Ondanks deze primeur kunnen we Merritt maar moeilijk een merit toekennen voor zijn brouwsel.

●

Er moet nog onnoemelijk veel gebeuren voor buitenlanders iets van de drievuldigheid België-Vlaanderen-Wallonië zullen snappen. Al moeten we daar dadelijk aan toevoegen dat er hier en daar een buitenlander flink op weg is om er iets aan te doen. Bijv. de Amerikaan Richard E. Wood van de Southeast Missouri State University, te Cape Girardeau, Missouri 63701. In verschillende geschriften heeft hij blijk gegeven van een uitgebreide kennis van Europese taaltoestanden en, binnen dat kader, van de situatie in en rond het Nederlandse taalgebied.

In Word (jg. 31, nr. 2 - augustus 1980) heeft R.E. Wood een lovende bespreking laten verschijnen van Pierre Brachins La langue néerlandaise: Essai de présentation, waarin Wood terecht wijst op het magistrale hoofdstuk over de relatie Duits-Nederlands en op het veel zwakkere hoofdstuk over de relatie Afrikaans-Nederlands. Nog meer op zijn terrein toont hij zich in het artikel Selected Recent Studies in Linguistic Nationalism in the Germanic Languages (in Canadian Review of Studies in Nationalism, vol. VIII, nr. 1 - Spring 1981).

Het is een rijk gedocumenteerd stuk, dat een overzicht biedt van de publicaties sedert 1974 in verband met de verschillende gebieden waar in Europa een Germaanse taal of dialect wordt gesproken, het Engels uitgezonderd. Eén conclusie is me hierin speciaal opgevallen: dat de Brusselse sociolinguisten met veel vrucht de methodologie van hun Zweedstalige collega's in Helsinki zouden kunnen overnemen en aanpassen.

Even rustig-beschrijvend en volledig is wat Richard E. Wood publiceerde over Frans-Vlaanderen in International Journal of the Sociology of Language, nr. 25 (1980), onder de titel: Language Maintenance and External Support: The Case of the French Flemings.

Een heel raar gevoel krijg je als Vlaming bij het lezen van het voorlopig laatste artikel van R.E. Wood dat in ons bezit is: Current Trends in Sociolinguistics in Europe, in Tennessee linguistics, vol. 1, nr. 2 (Summer 1981). Ook hier gaat het weer om een signaleren en evalueren van de belangrijkste werken in de verschil-

[p. 621]

lende landen van West-Europa. In de opinie van Wood is het Nederlands op het gebied van de sociolinguistiek een ‘major language’, en meer nog: ‘The serious student of general sociolinguistics should acquire a reading knowledge of Dutch if he wishes to keep abreast of the field’! De betekenis van onze taal komt voort uit het groot aantal werken op niveau die erin verschijnen in dit vakgebied, maar ook uit concrete omstandigheden zoals het Taalunieverdrag, de gastarbeiders in Noord en Zuid, de botsing van talen op ons grondgebed sedert twee millennia, het geval Leuven/Louvain-la-Neuve, enz.

Het rare gevoel waar ik van sprak, komt voort uit de vaststelling dat Brussel, onze eeuwige twistappel, dan toch voor iets deugt. Want, schrijft Wood: ‘...it is in Brussels that we find a unique incomparable yearbook devoted to the sociolinguistics, past and present, of a single city’. Hij bedoelt Taal en sociale integratie (1978 en 1979) en voegt daar aan toe: ‘There is nothing like them for Montreal, Barcelona, Helsinki, New York, or any other major city where languages coexist’. Hij schat het werk van het Center for Interdisciplinary Research on Language Conditions in Brussels, van de V.U.B., zeer hoog en zou graag zien dat hun publikaties zouden worden vertaald in het Engels en andere talen, om ze beter bekend te maken dan nu mogelijk is via de samenvattingen in het Engels en het Frans die van alle bijdragen worden gegeven.

Eén keer ga je toch ongelovig glimlachen: waar Wood schrijft dat er thans in de Vlaamse regiolecten minder Franse leenwoorden voorkomen dan in het Algemeen Nederlands in het Noorden. Als je dan luistert om je heen... De bondige formulering, waartoe hij genoodzaakt is in dit soort bijdragen, zal hem hier wel parten hebben gespeeld...

Uiteraard is Richard E. Wood niet helemaal een alleenstaand geval. In de vorige kroniek (O.E., 1/82, p. 134) hebben we al gewezen op het bestaan van de Canadian Association for the Advancement of Netherlandic Studies en van het daarmee verwante Netherlandic Press (allebei te Windsor, Ontario, Canada). Toen spraken we de verwachting uit dat The Netherlandic Press nog meer publikaties op de markt zou brengen, en lang hebben we daar niet op hoeven te wachten. We ontvingen intussen een kleine bloemlezing: Under Dutch Skies, a collection of poems by Dutch authors (1981), waarvoor de gedichten werden vertaald door Dorothy Howard en Hendrika Ruger. Bij de selectie zijn ze uitgegaan van het contrast tussen het immense, schaars bevolkte Canada en de heel andere sfeer in Nederland, en hebben ze daarom gedichten gekozen met een ‘typical Dutch setting’, van Jan Hanlo, Rutger Kopland, Hans Lodeizen, Adriaan Morriën, Koos Schuur, Hans Vlek, Riekus Waskowsky, J.C. Noordstar, Paul Rodenko, K. Schippers en... Jan van Nijlen. De ‘setting’ van deze laatste is Vlaams, maar het verschil kan men vanuit zuidelijk Ontario waarschijnlijk niet zo goed zien.

The Netherlandic Press gaf ook een tweetalig boekje uit: Transcendentale Meditaties (Voor Dwarsfluit, Blazers en Violen) - Transcendental Meditations (For Brass and Strings) (1982) van J.A. Theuws, een franciscaan die bij nader toezien niemand anders blijkt te zijn dan Jac. Bergeyck, bekend door in Afrika en de katholieke missie gesitueerde romans als Het levende beeld (1962) en Het stigma (1970). Van 1970 tot 1979 doceerde hij anthropologie aan de universiteit van Windsor, en zodoende... Prof. dr. J. Quinn heeft advies gegeven voor de Engelse versie van deze Meditaties, - je kunt eigenlijk niet van een vertaling spreken -, en dat heeft hij kennelijk zeer goed gedaan: wie het rustig, mooi verwoord gemijmer volgt kan dit evengoed doen in het Engels als in het Nederlands. Dit keurige boekje moet een heel mooi geschenk betekend hebben voor de ouder wordende auteur.

●

En in Parijs staat onze literatuur feitelijk nergens. Dat nieuws is niet nieuw, maar het wordt nog eens ten overvloede geïllustreerd in Le Monde van 24 juni 1982.

De literaire redacteuren van het blad hebben een aantal ‘boeken voor de zomer’ gekozen, uit de oogst sedert 1 januari 1982. Wat de fictie betreft hebben ze typisch Frans een onderscheid gemaakt tussen Franse werken en ‘vreemde’. Bij de twintig buitenlandse boeken zijn vijf titels uit Noord-Amerika, drie uit Groot-Brittannië en drie uit Zuid-Afrika: Fille de Burger van Nadine Gordimer, En attendant les barbares van J.M. Coetzee en Un turbulent silence van André P. Brink. De drie laatste titels werden uit het Engels vertaald, zodat het Engels elf van de twintig haalt.

Het valt verder op dat drie Italiaanse boeken zijn opgenomen, tegenover slechts eentje uit Latijns Amerika (Argentinië). Het Duits, het Zweeds, het Hebreeuws, het Russisch en het Grieks leveren elk nog één titel voor de lijst.

Uit Nederland en Vlaanderen is er niets te bespeuren. Zo'n selectie van Le Monde is natuurlijk maar een beperkte barometer. Maar toch...

Jan Deloof.