Menuet.
Dat vroeg of laat een van L.P. Boons werken verfilmd zou worden, was voor eenieder die het filmen in Vlaanderen ook maar enigszins voigt, voorspelbaar. Zo koestert Robbe de Hert al enkele jaren het plan om Pieter Daens te verfilmen.
Verrassend was wel dat Lili Rademakers (echtgenote van de Nederlandse cineast Fons Rademakers) voor haar debuut in de lange speelfilm - een Belgisch-Nederlandse co-produktie - het oog liet vallen op Boons roman Menuet (1955), een literair meesterwerkje van zowat 100 pagina's, dat op een sterk literaire vormgeving steunt.
Het boek bestaat uit drie hoofdstukken, drie monologen van de kernpersonages, met name de man, het meisje en de vrouw, die elk op hun beurt hun relaas over eenzelfde gebeuren geven. Dat gebeuren, het samenleven gedurende zowat een jaar in de micro-wereld van een arbeidersgezin, is objectief beschouwd driemaal hetzelfde maar wordt vanuit een verschillend vertelperspectief - drie innerlijke monologen - verwoord. Een strook kranteknipsels vol moord, verkrachting en allerlei ellende omkadert als een dreigende achtergrond het ‘verhaal’ van de interne relatie tussen die drie mensen. Heel wat knipsels, verzameld door ‘de man’, verwijzen naar elementen uit de monologen zodat het geheel structureel een innige samenhang vertoont.
Evenals de roman vertelt de film het verhaal van de spanningen tussen man en vrouw in een arbeidersgezin. De man, die werkt in de vrieskelders van een brouwerij, leidt een in zichzelf gekeerd bestaan, verzamelt kranteknipsels en chromo's van wilde bloemen. Ook het hulpje in het huishouden, een veertienjarig meisje, verzamelt bloemen. Tussen de man en het meisje groeit stilaan een gevoel van samenhorigheid, die o.m. gebaseerd is op een revolte tegen de samenleving waarin zij terechtgekomen zijn. De vrouw voelt zich vervreemd van haar man. Als thuiswerkende naaister stort zij zich verbeten op haar werk. Zij wil zich immers wel handhaven in een maatschappij waarin het er op aankomt ‘vooruit te komen’. Haar zekerheden worden echter ondermijnd door de uitdagende houding van het meisje en het vrijpostig gedrag van haar zwager, een gladde zakenman. Wanneer die haar tenslotte zwanger maakt, voelt ze zich erg schuldbeladen. Haar boete bestaat erin zowel het kind als haar man te aanvaarden. Aan het slot van de film betrapt ze de man en het meisje bij hun eerste fysieke toenadering.
Scenarioschrijver Hugo Claus heeft de complexe romanstructuur herleid tot een chronologisch verhaal. Slechts aan het begin en aan het slot herinneren de off-screen stemmen van de man, het meisje en de vrouw ons aan het parallelperspectief van de roman. De knipselstrook werd herleid tot een achttal scènes en sekwensen, die als droomscènes of visioenen de vertelling onderbreken. Daarenboven blijken in tegenstelling tot de roman zowel de vrouw als het meisje onder invloed te geraken van de door de man verzamelde knipsels: de vrouw krijgt gelijkaardige visioenen als de man, terwijl het meisje zelfs tot de aanranding van een bejaarde overgaat.
Lili Rademakers heeft Menuet op een koele manier verfilmd: een tijdloos kader, afstandelijk, sober camerawerk en schaarse dialogen. Het onderbreken van het verhaal door de droomscènes, die soms iets te lang uitvallen, werkt bevreemdend in op de kijker. Daarenboven verstoren de anti-helden - vooral de man en het meisje - de identificatiezucht van de doorsnee bioscoopbezoeker. Van de drie hoofdvertolkers nl. Hubert Firmin (de man), Carla Hardy (de vrouw) en Akkemay Marijnissen (het meisje) is het helaas slechts deze laatste die erin slaagt een Boon-personage (Boons Lolita-figuur) te creëren. Hubert Firmin komt er niet toe de innerlijke spanningen van zijn personnage voldoende over te dragen op de kijker en Carla Hardy mist duidelijk filmervaring. Hun prestaties worden daarbij nog afgezwakt door een nogal slordige ‘Vlaamse’ na-synchronisatie.
Menuet van Lili Rademakers doet sterk denken aan Vrijdag, niet alleen door de gelijkaardige (schuld en boete-)thematiek en het identieke arbeidersmilieu maar vooral ook door het uitstekende decor van Philippe Graff. Zowel inhoudelijk als op het vlak van de vormgeving heeft de cineaste gepoogd de roman alle eer aan te doen. Als men daarenboven weet dat Menuet behoort tot Boons mythisch-symbolische romans, waarin Boon peilt naar de existentie van de mens als wezen, dan begrijpt men ook de gok die Lili Rademakers met haar debuut waagde. Uiteraard kan de film een vergelijking met de roman niet doorstaan. Maar hetzelfde kan men beweren van de toneelversies van Menuet (door de Amsterdamse toneelgroep Studio in 1972, en enkele jaren later door het Gentse Multatulitheater).
Auteursrechtelijk beschermd
