Ons Erfdeel. Jaargang 25

(1982)– [tijdschrift] Ons Erfdeel– rechtenstatus

Het onderwijs in de Nederlandse taal in Indonesië anno 1982Ga naar eindnoot(1)

Drs. C.J. Stokkermans
^o1938 te Leiden. Doctoraal Algemene Taalwetenschap te Leiden. Attaché, bij de Nederlandse Ambassade te Jakarta en hoofd van de talencursussen ‘Erasmus’ aan het Nederlands Cultureel Instituut te Jakarta. Auteur van Pedoman Singkat Tatabahasa Belanda (1978) en Masalah-masalah lingguistik Bahasa Belanda (1980).
Adres: Nederlandse Ambassade Jakarta, via Koerierdienst Ministerie van Buza, Casuariestraat 16, NL-2511 VB Den Haag.

1. Inleiding.

Het doel van dit artikel is een overzicht te geven van de situatie van de Nederlandse taal in Indonesië anno 1982, opdat kan worden vastgesteld in hoeverre het zin heeft in de jaren tachtig een uitgebreid onderwijsprogramma Nederlandse taal uit te voeren in Indonesië, en zo ja hoe dat programma er dan uit moet zien. De opvatting dat het met het Nederlands in Indonesië langzamerhand een aflopende zaak is, heeft bij een aantal Nederlanders postgevat en ook al hebben zij wellicht gelijk t.a.v. bepaalde aspecten van het gebruik van het Nederlands, het is toch nodig enige nuance in deze uitspraak te brengen, aangezien het zeker niet in alle opzichten waar is dat het met de Nederlandse taal in de voormalige kolonie een aflopende zaak is. Een zeer recent voorbeeld daarvan moge dit illustreren en leidt me meteen in de richting waarin het onderwijs in de Nederlandse taal, zoals ik het nu overzie, zich zal moeten ontwikkelen.

Tijdens een linguïstencongres in oktober 1981 op de Universitas Indonesia in Jakarta heeft Machfudi Mangkudilaga verslag gedaan van zijn ervaringen met de Nederlandse taal gedurende 30 jaarGa naar eindnoot(2). Hij vermeldt daarin dat de rechtenfaculteit hem in 1980 verzocht te assisteren bij het organiseren van het pasca-sarjana-programma (een soort M.A.-programma). Het verzoek hield in dat hij voor de bedoelde opleiding cursusmateriaal zou verzamelen. Het verrassende was dat zeker 50% van het materiaal dat nodig bleek te zijn voor een voortgezette rechtenstudie, in het Nederlands geschreven was. Wil men het jonge intellectuele kader, dat meestal het Nederlands niet van huis uit beheerst, in staat stellen deze bronnen te lezen, dan zal het die vaardigheid moeten leren. Ziehier al een belangrijke motivering voor de organisatie van cursussen Nederlands in Indonesië. Dat betekent dat studenten en afgestudeerden het Nederlands moeten hebben geleerd als zij voor wetenschappelijk onderzoek e.d. aangewezen zijn op Nederlandstalige bronnen.

Van der Ree heeft in 1974 al in gelijkluidende termen geschreven, toen ook hij zich afvroeg met welke doelstellingen het onderwijs in de Nederlandse taal nú moet worden georganiseerd. Hij schrijft o.a. ‘Het is nl. zo dat elke student die duiken wil in een of ander historisch aspect van zijn discipline, op bronnen in 't Nederlands stuit, want tot ± 1955 is de over Indonesië in dat land bedreven wetenschap vastgelegd in het Nederlands, ook door Indonesische geleerden’Ga naar eindnoot(3). Voor de rechtenstudie is de kennis van het Nederlands al aan de basis nodigGa naar eindnoot(4).

De veranderingen die er na de onafhankelijkheid van Indonesië hebben plaatsgevonden, noodzaken ons, ons te bezinnen op de verandering van doelstellingen die we met het onderwijs in de Nederlandse taal in de jaren tachtig in Indonesië moeten formuleren. In paragraaf 4 zal daar dieper op worden ingegaan.

2. Wie spreken de Nederlandse taal nog?

Iemand die voor het eerst van zijn leven in Indonesië rondreist, staat bij enig contact met Indonesiërs verbaasd over het feit dat zo veel mensen het Nederlands nog verstaan en heel vaak ook vlot spreken. Er zijn wel eens pogingen gedaan aan de weet te komen, om hoeveel mensen het in dit verband zou gaan. Criterium voor een telling - in 1971 - was het aantal leerlingen dat voor de aanvang van de Tweede Wereldoorlog ingeschreven stond bij een school waar Nederlands de voertaal was. Niet na 1945, want toen en daarna zou er van geregeld onderwijs geen sprake zijn geweest. Een voorzichtige schatting was toen 150.000. Dat zou betekenen dat er nu - ruim tien jaar later -

nog wellicht 50.000 Nederlandstaligen over zouden zijnGa naar eindnoot(5).

Daar zijn enkele kanttekeningen bij te maken.

a. De Nederlandse taal is tot nu toe in vele Indonesische gezinnen de taal waarin men zich het volledigst kan uitdrukken. De situatie is heel vaak zo dat de ouders Nederlands tegen elkaar spreken, dat de kinderen dat verstaan, maar dat deze in de Bahasa Indonesia reageren. Dikwijls spreken de ouders ook Nederlands tegen hun kinderen, hoewel een aantal daar voorzichtig mee is, aangezien men ook wel beseft dat de jongeren in Indonesië zich in de eerste plaats van de Bahasa Indonesia moeten kunnen bedienen en het in het nadeel zou zijn van de jeugd als men in het gezin Nederlands zou spreken. Deze situatie treft men vooral aan in en enigszins rondom de grote steden, bij hoofdzakelijk het intellectuele deel van de bevolking; het komt relatief veel voor bij het Chinese deel van de Indonesische bevolkingGa naar eindnoot(6). Het bovengenoemde onderzoek houdt echter geen rekening met een simpel gegeven, nl. dat er - ook nu nog - zeer veel Indonesiërs van jonger dan 50 jaar zijn, die het Nederlands nog zeer vlot beheersen, zowel passief als actief.

b. Het onderwijs aan middelbare scholen, kweekscholen e.a. is - zij het met moeilijkheden - doorgegaan na 1945. En het is aan bijv. de HBS, de Hollands-Indische Kweekschool (HIK) en Hollands-Chinese Kweekschool (HCK) e.d. gegeven in het Nederlands; d.w.z. niet aan alle scholen, maar zeker aan een groot aantal swastascholen (bijzondere scholen). Ook aan basisscholen gebeurde dat nog. Tot december 1950 toen als overgangsmaatregel de leerlingen gedurende enige tijd in het Indonesisch aan- en toegesproken werden, maar nog wel in het Nederlands mochten antwoorden. Pas daarna is het hele onderwijs in de Indonesische taal gegeven. Het verdient dus overweging het criterium voor een telling niet bij 1940 of 1942 te leggen, maar iets later.

c. Na 1950 en in de jaren zestig - toen het Nederlands enige tijd verboden taal is geweest - is in vele gezinnen het Nederlands de voertaal gebleven. Met name in vele Manadonese en Ambonese gezinnen is dat het geval geweest. En dat is nog lang doorgegaan. Ook al zullen nagenoeg alle Nederlandssprekende Indonesiërs ook Indonesisch spreken en verstaan, er zijn er nog velen voor wie de eerste taal het Nederlands is.

Een schatting is moeilijk te maken, maar zeker is dat het veel meer dan 50.000 is. Indonesiërs bij wie ik om hun mening vroeg (voor heel Indonesië, excl. Irian Jaya) waren met mij van mening dat er naar alle waarschijnlijkheid nog ruim een miljoen Indonesiërs zijn die het Nederlands nog goed beheersen; dat is bijna 1% van de totale Indonesische bevolking. Of deze schattingen juist zijn, is helaas moeilijk na te gaan. Wel is een belangrijk punt in de redenering geweest dat het onderwijs in Indonesië, met de Nederlandse taal als voertaal kennelijk veel langer is doorgegaan dan vaak beweerd wordt, ook al zal het enige tijd zeer ongeregeld zijn geweest.

3. Het onderwijs in de Nederlandse taal.

Doordat de omstandigheden waarin de Nederlandse taal nu gehanteerd wordt, ingrijpend veranderd zijn sinds de onafhankelijkheid, zullen ook de doelstellingen voor het onderwijs in de Nederlandse taal gewijzigd moeten worden. Vroeger werd het Nederlands niet als vreemde taal gegeven, tegenwoordig bevindt het Nederlands zich in dezelfde positie als Frans, Duits en Engels, d.z. dat het allemaal vreemde talen zijn voor de jongere generatie.

Ook al wordt nu in nog zo veel gezinnen

Studenten van de afdeling Nederlands van de Universitas Indonesia te Jakarta. Er studeren circa 60 Studenten Nederlands als hoofdvak.

Nederlands gesproken en bestaan er nog talloze vrienschaps- en familierelaties met Nederland waardoor de belangstelling voor het Nederlands blijft bestaan, het zal toch hoogstens nog 1 à 2 generaties duren voor aan deze situatie een einde komt en het Nederlands in gezinnen niet meer als voertaal gebruikt wordt en de relaties met Nederland losser worden omdat de kinderen van de mensen met ‘Indische herinneringen’ die banden niet meer hebben. Toch zullen er zeer belangrijke redenen blijven om in Indonesië het Nederlands aan te leren, alleen zal de nadruk dan meer moeten komen te liggen op bepaalde doelgroepen. Hoe is de situatie m.b.t. het onderwijs in de Nederlandse taal nu, anno 1982? In het onderwijs in de Nederlandse taal kunnen we twee stromingen onderscheiden, een universitaire en een buiten-universitaire:

A. Het universitaire onderwijs:

Tot het universitaire onderwijs in de Nederlandse taalGa naar eindnoot(7) kunnen we rekenen:

1. Cursussen Nederlands, gegeven op allerlei universiteiten in vooral de rechtenfaculteit, maar daarnaast ook aan antropologen, historici, archeologen, islamologen enz.

2. Een cursus Nederlands voor aankomende historici aan de Gaja Mada universiteit van Yogyakarta, waarvoor een Nederlandse historicus aangetrokken is. Dit is een opleiding voor geschiedenisstudenten die o.g.v. hun prestaties en capaciteiten geselecteerd zijn van verschillende universiteiten en die in de toekomst wetenschappelijk onderzoek zullen gaan doen, waarvoor ze de Nederlandse bronnen moeten kunnen lezen. Ook studeren de meesten verder in Nederland.

3. De studie aan de Universitas Indonesia te Jakarta.

Aan de U.I. worden gegeven:

a.	een opleiding tot sarjana sastra (het Indonesische doctoraal programma); deze opleiding duurt circa 5 jaar. Uit de besten van de afgestudeerden zal in de toekomst het nieuwe kader voor de afdeling Nederlands van U.I. worden gekozen.
b.	een non-degree cursus Nederlands waar vooral praktisch de taal aangeleerd wordt.
c.	een intensieve cursus Nederlands aan van verschillende universiteiten in Indonesië geselecteerde veelbelovende antropologiestudenten (te vergelijken met het project aan de Gaja Mada universiteit voor historici).
d.	een cursus Nederlands aan de rechtenfaculteit.
e.	cursussen voor studenten van de letterenfaculteit, zowel bronnentaalstudie (voor bijv. historici) als tweedetaalstudie (voor talenstudenten).

4. Sinds september 1981 organiseert de onderwijssectie van het Nederlands Cultureel Centrum ‘Het Erasmus Huis’ te Jakarta een postgraduate cursus Nederlands voor afgestudeerde juristen die zich gaan specialiseren, hetzij in Indonesië, hetzij in Nederland. Dit is een nieuw project dat georganiseerd wordt door de rechtenfaculteit van de U.I., maar waar de medewerking van het onderwijsinstituut op het Erasmus Huis is gevraagd.

B. Buiten-universitaire cursussen.

Het is in Indonesië algemeen bekend dat overal waar men komt in de archipel cursussen Nederlands gegeven wordt.

Deze cursussen worden heel vaak verzorgd door particulieren die het Nederlands nog beheersen, die ook nog wel een boekje hebben liggen van vroeger en die daaruit de Nederlandse taal trachten over te brengen. Maar daarnaast zijn er - behalve een aantal uitstekende privédocenten - heel wat onderwijsinstituten die het aanleren van de Nederlandse taal op hun programma hebben In het overzicht dat hier volgt, valt het resultaat af te lezen van enquêtes die in 1976 en 1978 vanuit de Nederlandse Ambassade in Jakarta gehouden zijn onder een aantal institutenGa naar eindnoot(8). Er blijkt wel uit dat een respectabel aantal mensen het Nederlands wil leren, om welke reden dan ook.

	Cursussen van 10-600 deelnemers
	Cursussen		Docenten		Deelnemers
	1-1-1976	1-1-1978	1-1-1976	1-1-1978	1-1-1976	1-1-1978
Universitair	19	42	43	71	2.500	5.415
Buiten-universitair	121	181	164	197	9.120	14.924
Totaal	140	223	207	268	11.620	20.339
	Kleinere cursussen tot 10 deelnemers
Vooral privé-cursussen	± 220	± 350		Geen gegevens

Over de kwaliteit van de cursussen zegt dit overzicht niets. Toch is het momenteel mogelijk daar iets meer over te zeggen dan dat dat voorheen het geval was. Sinds januari 1975 bestaat er in Indonesië nl. een belangenvereniging voor docenten in de Nederlandse taal. Op een bijscholingscursus voor docenten Nederlands, georganiseerd en gegeven door lektoren van de Nederlandse Afdeling van de Universitas Indonesia werd deze vereniging opgericht (IPBB = Ikatan Pen-

gajar Bahasa Belanda) en momenteel zijn daar zo'n 300 docenten (universitair en buiten-universitair) lid van.

Deze mensen worden door de Nederlandse Ambassade voorzien van allerlei leermateriaal (gefinancierd door het Ministerie van Onderwijs en Wetenschappen in Nederland), waardoor zij hun lesmethoden aan kunnen passen aan modernere inzichten. Maar bovendien is het mogelijk geworden via de IPBB vat te krijgen op de organisatie van cursussen.

Er worden sindsdien bijscholingscursussen gegeven, waardoor het niveau van taalbeheersing en het didactisch inzicht (betr. het vreemdetalenonderwijs) drastisch omhoog ging en daarmee - naar mag worden verondersteld - het niveau van de cursussen. Bovendien is het op deze wijze mogelijk geworden de docenten gerichte voorlichting over nieuwe uitgaven te geven.

Het bovenstaande overzicht is gebaseerd op gegevens die o.a. via de IPBB verkregen zijn. Er staan talloze ‘wilde cursussen’ niet op vermeld, waarvan men aanneemt dat ze er overal zijn, maar waarvan geen gegevens bekend zijn.

Het schijnt erg moeilijk te zijn aan mensen die zelf hun onderwijs genoten hebben met het Nederlands als moedertaal, nu duidelijk te maken dat het aanleren van het Nederlands - en van iedere taal - als vreemde taal op een ander leerproces berust.

En wat belangrijk is - en de laatste jaren gelukkig wat meer aandacht krijgt - is het feit dat de doelstellingen om tegenwoordig het Nederlands te leren in Indonesië heel anders zijn dan vroeger.

Op dat aspect zal ik in de volgende paragraaf nader ingaan.

4. De doelstellingen van het onderwijs in de Nederlandse taal.

Uit het voorafgaande is al naar voren gekomen dat het onderwijs in de Nederlandse taal voor andere doelgroepen wordt onderwezen dan vroeger het geval was. Heel in het kort kan uit het voorafgaande worden samengevat: vroeger werd het onderwijs op Nederlandstalige scholen gegeven aan leerlingen en studenten die het Nederlands thuis spraken; het was in feite dus moedertaalonderwijs. Nu is het Nederlands vreemde taal geworden.

De doelstellingen die voor het onderwijs in de Nederlandse taal in Indonesië tegenwoordig gelden zijn eveneens aan verandering onderhevig geweest. Vanuit een toestand waarin zo veel mensen het Nederlands beheersen en nog zoveel contacten bestaan met Nederland (familie en vrienden), is het begrijpelijk dat velen de taal bij willen houden, omdat ze corresponderen met Nederland of er geregeld naar toe gaan dan wel er ooit nog eens op bezoek hopen te gaan. Dit zijn vooral de oudere mensen; zij spreken het Nederlands nog redelijk goed. In deze zelfde doelgroep zit echter ook een niet onaanzienlijke nostalgische groep. Deze zullen niet naar Nederland gaan, al hebben de meesten er wel connecties. Zij willen echter in Indonesië heel graag tijdschriften lezen (Libelle, Margriet enz.) en met elkaar in het Nederlands converseren. Want door dit alles heen speelt een heel belangrijk maatschappelijk aspect: het Nederlands vervult bij de oudere generatie de rol van statussymbool. Het is bon ton om Nederlands te spreken. De situatie is enigszins te vergelijken met die in de 19e eeuw in Nederland, toen het Frans die rol vervulde, zij het dat het toen in de opvoeding en het onderwijs veel verder werd doorgevoerd.

Een voorbeeld: een van de intellectuele oudere dames uit Jakarta vertelt me - met trots - dat ze naar Bandung reisde met de trein en de trein binnenkomend in een oogopslag kan vaststellen welke vrouw - tot haar milieu van Nederlandssprekend

behorend (!) - direct in het Nederlands aangesproken kon worden. Ik heb dit verhaal wel opgevat als te geprovoceerd, toen ik het hoorde, maar het geeft wel weer hoe de mensen van die groep zich tot een echte aparte sociale klasse rekenen. Welnu, velen willen graag bij die groep opgenomen zijn en zullen daarom conversatiegroepen gaan formeren. Als Van der Ree in zijn eerder aangehaald betoog van mening is dat het Nederlands als statussymbool geen lang leven beschoren is, dan heeft hij daar wel gelijk in, al geldt dat zeker niet voor de levende generaties en valt niet te overzien in hoeverre die statusgevoeligheid overgebracht wordt op de jongere generatie. Maar het gaat hier natuurlijk om kwantitatief onbelangrijke groepen.

Het is duidelijk geworden dat voor de toekomst van Indonesië vooral de vaardigheid in het lezen van de bronnen belangrijk is. De opleidingen zullen zich dus meer en meer moeten gaan richten op leesvaardigheidscursussen: natuurlijk kan uit een algemeen cultureel beleid van een land voortvloeien dat het de mogelijkheden biedt in het buitenland op elk niveau alle vaardigheden van het Nederlands te leren, voor Indonesië is echter van primair belang dat de bronnentaalstudie bij de jongere generatie in bepaalde disciplines bevorderd wordt. Dan pas zal het jonge kader de taak van de oudere generatie kunnen gaan overnemen. De deels al eerder genoemde projecten op de Gaja Mada universiteit Yogyakarta (geschiedenis), de U.I. Jakarta (antropologie en het Erasmus Huis Jakarta (Postgraduate rechten) zijn in dat kader opgezet.

Het is ook gemakkelijker geworden sinds 1975 de ideeën die er t.a.v. het Nederlands taalbeleid bestaan, door te geven aan de docenten in het land, aangezien de docentenbond (IPBB) intussen een produktieve verenigingsstruktuur heeft aangenomen, waardoor informatie van bovenaf ook terechtkomt bij de docent zelf. En dat is in een eilandenrijk waar communicatie moeilijk tot stand komt, heel belangrijk.

Ook al zal de docent van nu op de hoogte gesteld worden van de ontwikkelingen op het gebied van het VTO, een probleem blijft wel dat de gemiddelde leeftijd van de docenten relatief erg hoog is. Dat is begrijpelijk tegen de achtergrond van de onafhankelijkheid ruim 30 jaar geleden.

Maar daarmee rijst direct het probleem van de continuïteit, m.a.w. zijn er opvolgers opgeleid?

Sinds circa 1970 is de afdeling Nederlands van de Universitas Indonesia wel heropend en heeft men de opleiding van academisch gevormde Neerlandici weliswaar opnieuw ter hand genomen, een feit blijft het echter dat het niveau van produktieve taalbeheersing van de afgestudeerden het niet haalt bij al die ouderen die oorspronkelijk het Nederlands als eerste taal spraken. Dat is begrijpelijk, maar dat betekent ook dat de vanzelfsprekendheid waarmee de oudere docenten zich in de Nederlandse taal uiten, bij vele jongeren afwezig is. Bovendien wordt er een kader opgeleid om de uitgezonden Nederlandse docenten in Jakarta op den duur te kunnen vervangen, zodat er voor al die plaatsen in heel Indonesië waar nu Nederlands door ouderen gegeven wordt, niet voldoende opvolgers klaar zijn en als ze er zijn minder begaafd, omdat de meest getalenteerde in Jakarta blijven.

Om de kwaliteit van de docenten voor de universiteiten zekerder te stellen, is er een nieuwe wervingsmethode voor studenten aan de afdeling Nederlands van de U.I. van kracht. Sinds 1980 worden studenten van een aantal staatsuniversiteiten in Indonesië o.g.v. hun studieresultaten en interesse om Nederlands te gaan studeren, geselecteerd en naar Jakarta gehaald.

Het is de bedoeling dat deze studenten

Bijscholingscursus voor docenten in Semarang in november 1979. Opening door de voorzitter van de docentenvereniging.

na het beëindigen van hun studie naar hun oorspronkelijke universiteit terugkeren, en de leiding van het onderwijs in de Nederlandse taal kunnen gaan overnemen. De voordelen van deze methode van werken zijn dat er nu over het algemeen meer getalenteerde en gemotiveerde studenten komen, en tevens dat er een feed back ontstaat naar de universiteiten in het land. Op dezelfde wijze vindt de werving plaats van de historici voor de Gaja Mada universiteit.

5. Het onderwijs Nederlands op het Erasmus Huis te Jakarta.

Hoewel al sinds 1970 in het Nederlands Cultureel Centrum ‘Het Erasmus Huis’ te Jakarta onderdak verleend werd aan enkele cursussen Nederlands, is bij de opening van het nieuwe Erasmus Huis - begin 1981 - een aanvang gemaakt met de organisatie van cursussen Nederlands o.l.v. een door Nederland uitgezonden taaldeskundige. Het doel van de organisatie van deze cursussen Nederlandse taal is o.a. geweest:

a. aan de doelstellingen voor cursussen Nederlands in Indonesië, zoals die in de toekomst gegeven gaan worden, een bepaalde richting te geven.

b. als kwaliteitscursus de rol van de zgn. pembina (lett.: bevorderaar) te vervullen voor alle buiten-universitaire cursussen in Indonesië. De pembina-functie houdt in dat vanuit de onderwijssectie van het Erasmus Huis aan instituten en personen die daarom vragen advies over de opzet van cursussen wordt gegeven en dat de bestaande Erasmuscursussen daarbij als voorbeeld worden getoond.

In maart 1981 moest bij een aanmelding van 200 cursisten een stop worden inge-

voerd (184 werden na enkele weken officieel geregistreerd; na eerste drop-out). In september '81, bij de aanvang van het tweede semester moest bij 400 cursisten de grens gelegd worden, terwijl in februari 1982 al meer dan 500 cursisten inschreven. Het is opvallend dat een hoog percentage van de cursisten tussen de 21 en 40 jaar is en dat de gemiddelde vooropleiding van de cursisten relatief hoog ligt.

Het overzicht hieronder is de afronding van het 1e semester afgesloten september 1981.

Opleiding:					Leeftijd:
	20 jaar		21-30 jaar		31-40 jaar		41-50 jaar		50-60 jaar		Totaal
	S	L	S	L	S	L	S	L	S	L
Basisonderwijs	1	-	-	-	-	-	-	-	-	-	1
SMPGa naar eindnoot(9)	4	-	1	-	2	-	1	-	-	-	8
SMAGa naar eindnoot(9)	5	2	32	4	12	1	6	1	-	-	63
Universiteit
a. Rechtenfaculteit	-	6	7	14	1	3	-	-	-	-	31
b. Andere fac./IKIPGa naar eindnoot(9)	2	2	14	8	11	2	7	3	-	-	49
Andere opleiding	-	-	12	3	11	2	2	1	1	-	32
Totaal S	12		66		37		16		1		132
Totaal L		10		29		8		5		-	52
Totaal	22		95		45		21		1		184
S = de cursus waarbij de nadruk ligt op spreek- en luistervaardigheid (75%) en minder leesvaardigheid wordt geoefend. L = de cursus waarbij vooral leesvaardigheid wordt getraind (75%) en minder spreek- en luistervaardigheid (25%). Deze cursus is vooral voor studenten bedoeld die in hun studie te maken kunnen krijgen met Nederlandse bronnen.

In de opzet van de cursussen is geprobeerd in te spelen op de toekomstige behoefte. Daarom zijn duidelijk 2 soorten cursussen georganiseerd, waarvan de L-cursus zich vooral toelegt op het aanleren van leesvaardigheid. Al diegenen die zich voorbereiden op een beroep waarbij zij veel Nederlandse bronnen moeten lezen, worden ingeschreven in deze cursussen. Dit is in het tweede semester aanleiding geweest tot het instellen van aparte groepen voor juristen.

Men moet in Indonesië aan de presentatie van deze typische ‘doelstellingencursussen’ wennen. Nog steeds is een aantal inschrijvers niet bereid op een L-cursus in te schrijven omdat ze ‘alles willen leren’ en liefst alles tegelijk. Dat zoiets niet kan in relatie met de beperkte hoeveelheid uren per semester die beschikbaar is, is velen niet duidelijk, al mag worden aangenomen dat dit een proces is dat tijd vergt maar toch gestaag vordert.

De opbouw van de leeftijden van de cursisten in het nieuwe semester is bovendien zeer hoopgevend, aangezien relatief meer jeugdigen voor de cursussen inschreven. Dat was aanleiding tot het opzetten van een cursus voor jongeren tussen 10 en 15 jaar. Bovendien kozen meer cursisten de leesvaardigheidscursus; men raakt kennelijk al gewend aan de nieuwe aanpak.

6. Standaardisering van de examens.

Hoewel er over heel Indonesië genomen zeer veel mensen een cursus Nederlands blijken te volgen, is het heel merkwaardig

dat er weliswaar sinds 1971 een officieel staatsexamen in de Nederlandse taal bestaat, maar dat bijzonder weinig mensen daar gebruik van maken. (In 1977 3 deelnemers; 1978: 13; 1979: 5 en 1980: 22. Voor Frans en Duits waren er overigens geen deelnemers in de jaren 1978-1980. Maar voor het examen Engels zijn er elk jaar circa 10.000 kandidaten)Ga naar eindnoot(10). Overigens is het een intussen verouderd examen waarin te weinig tot uitdrukking komt dat het Nederlands als vreemde taal moet worden geëxamineerd. In 1978 echter werden voor het eerst examens afgenomen voor ‘Het Certificaat Nederlands als Vreemde Taal’. Deze examens worden centraal samengesteld in Leuven en jaarlijks over de hele wereld afgenomen. Voor andere talen zoals het Engels, Duits en Frans bestond al lang de mogelijkheid een internationaal erkend getuigschrift te behalen. Door de toeneming van het internationale verkeer is de behoefte om een dergelijk examen voor het Nederlands in te voeren gegroeid. Daarom hebben de Belgische en Nederlands Ministers van Onderwijs het bovengenoemde certificaatsexamen opgezet.

Deze examens zijn sinds 1978 afgenomen op uitsluitend elementair niveau, later ook op basisniveau. In Indonesië waren er relatief veel deelnemers. Na 1978 begonnen er 62 kandidaten aan het examen op elementair niveau; in 1980 waren dat er 80 op beide niveaus, in 1981 weer iets minder: 64. Het ziet er echter naar uit dat in 1982 vanuit de Erasmus-cursussen in Jakarta een grote groep aanmeldingen binnenkomt. Inmiddels is er vraag naar een examen op gevorderdeniveauGa naar eindnoot(11).

De te behalen certificaten hebben in Indonesië geen civiel effect. Wel zijn intussen besprekingen begonnen om te komen tot vervanging van de oude staatsexamens door de nieuwe certificaatsexamens, maar voor dat gerealiseerd is, zal nog een lange weg afgelegd moeten worden. Het bestaan van de certificaatsexamens heeft voor het onderwijs in de Nederlandse taal in Indonesië het voordeel dat daarvoor automatisch een kwaliteitscontrole tot stand komt op de cursussen die overal in het land gegeven worden. Als de cursussen voor bedoelde examens opleiden, zullen ze immers aan bepaalde eisen moeten voldoen. Dat biedt de mogelijkheid om met behulp van de eerder genoemde docentenbond, de IPBB, te komen tot een zekere standaardisering van de cursussen Nederlands in Indonesië. Dat wordt mede mogelijk gemaakt, doordat het Nederlandse Ministerie van Onderwijs en Wetenschappen jaarlijks een hoog bedrag aan leermateriaal ten behoeve van Indonesië beschikbaar stelt.

7. Besluit.

Uit het bovenstaande moge blijken dat er de laatste jaren ontwikkelingen gaande zijn op het gebied van het Nederlands als vreemde taal in Indonesië, die ervoor zullen zorgen dat het onderwijs in het Nederlands langzaamaan uit de sfeer van de nostalgie en de bon-ton gedachte wordt gehaald. Door het formuleren van nieuwe doelstellingen wordt aan het Onderwijs in het Nederlands in Indonesië de wending gegeven die nodig is voor de toekomst. Indonesië zal het Nederlands nog decennia lang als bronnentaal nodig hebben, zij het dat dit op een langere termijn minder zal kunnen worden voor een aantal disciplines. Dat het onderwijs in de Nederlandse taal over 1 à 2 generaties sterk teruggelopen zal zijn, valt enerzijds te verwachten. Anderzijds zal het zo zijn dat steeds meer Indonesische intellectuelen en aankomende intellectuelen de noodzaak van leesvaardigheidsonderwijs in de Nederandse taal zullen inzien.

Wat dat betreft, zal het Nederlands zich in Indonesië voorlopig in een warme belangstelling mogen verheugen.

Bibliografie:

H.J. Boukema, Neerlandistiek buiten Nederland en België: Indonesië (J. de Rooy e.a., ed.), Uitg. IVN, pp. 121-128, 's-Gravenhage-Hasselt, 1982.

Bruce Donaldson, De situatie van het Nederlands in Australië, in Ons Erfdeel, 24 (1981), pp. 240-244.

A.W. Goenawan, Political Development and their impact on education in Indonesia. A historical review 1800-1970, Jakarta, 1973.

Machfudi Mangkudilaga, Pengalarman dengan Bahasa Belanda di Masyarakat dan Pergurman Tinggi, Jakarta, 1981.

W.P. Napitupulu, Perawan PLSM di Indonesia, Termasuk kursus Bahasa Belanda?, Jakarta, 1981.

S.C. van der Ree, Nederlands als Ontwikkelingshulp, in Ons Erfdeel, 17 (1974), pp. 325-334.

eindnoot(1): In dit artikel wordt vooral aandacht besteed aan de (semi-)wetenschappelijke behoefte van de Nederlandse taalstudie. De belangen van het bedrijfsleven komen niet aan de orde. Desondanks acht ik die belangen aanzienlijk. Het is voor het Nederlandse bedrijfsleven voordelig als er in Indonesië een kader is dat Nederlandstalig is. Kennis van de Nederlandse taal immers bevordert oriëntatie op het land in die taal en dus ook op de produkten e.d. van dat land.
Ik ben van mening dat het Nederlandse bedrijfsleven in Indonesië te weinig doordrongen is van het belang hiervan.

eindnoot(2): Machfudi Mangkudilaga, Pengalaman dengan Bahasa Belanda di Masyarakat dan Perguruan tinggi, Fakultas Sastra, Indonesia, Jakarta, 1981.

eindnoot(3): S.C. van der Ree, Nederlands als ontwikkelingshulp, Ons Erfdeel, 17e jg., 1974, p. 327.

eindnoot(4): I.c., p. 327.

eindnoot(5): Niet gepubliceerd artikel, Het Nederlands in Indonesië, Jakarta, 1971.

eindnoot(6): D.w.z. van de op het westen georiënteerde (en daar vaak opgeleide) Chinezen. De Chinezen in de Jakartaanse wijk Glodok en Grogol spreken onderling Chinees.

eindnoot(7): In een onlangs verschenen artikel schetst H.J. Boukema, vroeger lector aan de afdeling Nederlands van de Universitas Indonesia, de situatie van het universitaire onderwijs in de Nederlandse taal in Indonesië. Hoewel enkele gegevens m.b.t. de opleiding niet meer overeenkomen met de werkelijkheid, geeft hij in zijn betoog een gedegen overzicht van de situatie van het onderwijs van het Nederlands als vreemde taal.

eindnoot(8): Een onderzoek verricht door de afdeling Pers en Culturele Zaken van de Nederlandse Ambassade te Jakarta.

eindnoot(9): SMP = Sekolah Menengah Pertama. Onderbouw voortgezet onderwijs (3 jaar); SMA = Sekolah Menengah Atas. Bovenbouw voortgezet onderwijs (3 jaar); IKIP = Institut Keguruan Ilmu Pendidikan, de lerarenopleiding; Fak. Hukum = rechtenfaculteit.

eindnoot(9): SMP = Sekolah Menengah Pertama. Onderbouw voortgezet onderwijs (3 jaar); SMA = Sekolah Menengah Atas. Bovenbouw voortgezet onderwijs (3 jaar); IKIP = Institut Keguruan Ilmu Pendidikan, de lerarenopleiding; Fak. Hukum = rechtenfaculteit.

eindnoot(9): SMP = Sekolah Menengah Pertama. Onderbouw voortgezet onderwijs (3 jaar); SMA = Sekolah Menengah Atas. Bovenbouw voortgezet onderwijs (3 jaar); IKIP = Institut Keguruan Ilmu Pendidikan, de lerarenopleiding; Fak. Hukum = rechtenfaculteit.

eindnoot(10): Volgens gegevens uit Prof. Dr. W.P. Napitupulu, Peranan PLSM di Indonesia, Termasuk Kursus Bahasa Belanda? Lezing voor docentencongres juni 1981, Erasmus Huis, Jakarta.

eindnoot(11): Naar verluidt zal vanaf 1984 oik op het hoogste niveau geëxamineerd worden.

Vorige Volgende