Ons Erfdeel. Jaargang 25

Toneel

De vele kanten van Globe.

Na de bijzondere voorstelling die Globe gaf van Hofscènes van Karst Woudstra, begin dit seizoen, heeft de groep in haar volgende produkties telkens boeiende facetten getoond van toneelpresentaties. Opmerkelijk was het dat men een oude thriller-komedie weer opdiepte. Zij speelde De Spooktrein, genoeglijk familietheater dat bij voorkeur gespeeld moet worden in een wat rokerig zaaltje achter het café: een soort amateurtoneel door een beroepsgezelschap. Het stuk heeft een aardige plot maar de gesprekken en teksten die onderling uitgewisseld worden zijn niet sterk, de karakters minimaal en de intrige opbouw in drie bedrijven wat lang gerekt. Ondanks al deze negatieve punten blijft het een klassieker in het genre van de thriller en met een zekere nostalgie ging ik kijken omdat ik een vage jeugdherinnering had aan het stuk dat zich afspeelt in de wachtkamer van een stationnetje met een voorbijrijdende nacht-spooktrein. De eigenlijke ontknoping was ik vergeten en dat is juist het geheimzinnige aan het stuk, je moet als toeschouwer de gebeurtenissen beleven zoals de gestrande reizigers in het stationnetje of als een vreemde droom zoals het dronken, slapende vrouwtje op de bank die de hele voorstelling niet meebeleeft en op het einde wakker wordt en zegt: ‘Er is niks gebeurt vannacht, gelukkig,’. Dit was ouderwets toneel bewust op een wat gechargeerde wijze gespeeld binnen het realistische decor van de stoffige wachtkamer.

Heel anders van opzet en uitwerking was de opvoering van Glück van de vrij onbekende Duitse schrijver Maximilian Dauthendey (1867-1918) in een vertaling van Janine Brogt. Als het stuk begint komen er op het voordoek dia-projecties en klinkt er muziek van Engelse en Nederlandse smartlappen. Er is een smalle toneelbaan die een kamerruimte voorstelt met een achterwand van glitter, houten ouderwetse deuren aan weerszijden en in de achterwand een langwerpig raam met afsluiting. In vier scènes wordt het samenzijn getoond van een man Arnold en een vrouw Eva in diverse levensfasen, waarin op navrante wijze hun ‘geluk’ gestalte krijgt, vanaf de eerste verlegen ontmoeting ergens aan zee, de jongeman met rood emmertje vol schelpen, het meisje met viool tot de laatste scène, het oudere paar met verrimpelde maskers zittend voor een open haardvuur. Tussen deze twee taferelen zitten nog twee scènes waarin de vereenzaming en vervreemding in het huwelijk worden getoond. In de derde acte wordt dit op een zeer bijzondere wijze uitgebeeld: de man zegt nl. niets maar schrijft met een overheadprojector zinnen op een scherm terwijl de vrouw in en uitloopt. Dit melodrama krijgt door deze vervreemdingselementen een bizarre ondertoon. Men heeft aan het stuk allerlei theaterelementen toegevoegd waardoor de tekst met veel stiltes klemmend overkomt. Het tekstboekje dat bij de opvoering is uitgegeven, getuigt ook van een persoonlijke aanpak en betrokkenheid door de foto's en teksten van de leden van de groep die allemaal iets met het moeilijk te definiëren gevoel van geluk te maken hebben. De rollen werden effectief gespeeld door Theu Boermans en Liesbeth Coops en de regie was van Paul Vermeulen Windsant.

Melodrama uitgaande van clichés, vermengd met satire vinden we terug in De miraculeluze come-back van Mea L. Loman van Guus Vleugel en Ton Vorstenbosch, dit seizoen ook gespeeld door Globe. In de ‘Introductie’ van het tekstboekje worden parallellen aangegeven met bekende t.v.-series om het melodramatische karakter van

[p. 449]

het stuk te analyseren. Wat mij daarbij opvalt is dat men de enkele jaren geleden door de V.P.R.O. uitgezonden Amerikaanse serie Mary Hartman - Mary Hartman niet noemt, terwijl bij mij na het zien van de opvoering de overeenkomst evident was. Het stuk met Mea, de huisvrouw-moeder met artistieke ambities met haar werkloze man Huib en haar geavanceerd buurvrouwtje Teuni en haar vereenzaamde zoon Freek die tot zelfmoord komt, heeft voor mij heel duidelijk de sfeer van genoemde serie. Het geheel werd ook weer op een bijzondere wijze gebracht met op een draaitoneel aan de ene kant de kleedkamer en het kleine podium van de amateurcabaretgroep die voor bejaarden en gehandicapten ontspanningsavonden geeft, en aan de andere kant de huiskamer van Mea met een metershoog bloemetjesbehang. De grapjes die op de ontspanningsavonden worden gelanceerd, zijn dikwijls allerbanaalst en de huiskamerconflicten clichématig en burgerlijk met daar tussen de onthutste, verlegen puber Freek (prachtige rol van Kees Hulst) die volkomen vereenzaamd is en geen uitweg ziet. En op het einde viert Mea (Diaan Lensink) haar comeback in haar bloemetjesjurk op een steeds hoger stijgend bloemetjes-voetstuk met: ‘Non, je ne regrette rien’. Een ware apotheose van een navrant stuk.

De laatste produktie van Globe zijn vier eenakters van de Oostduitse schrijver Heiner Müller (1929) onder verzameltitel Kwartet. Het zijn Mauser, een leerstuk over revolutie en het doden van mensen. De Hamletmachine een absurdistisch spel rond figuren als Hamlet en Ophelia met het thema de mens als machine, als derde Kwartet het decadente spel tussen markiezin Merteuil en burggraaf Valmont, een spel over lust en liefde vol cynisme en decadentie en tenslotte letterlijk en figuurlijk als uitsmijter Hartstuk dat buiten wordt gespeeld, een korte scène met twee stratenmakers en een verlicht werktentje waar een zgn. hartoperatie een baksteen oplevert en dan staat het publiek op straat er omheen en wordt naar huis gestuurd, waarschijnlijk met veel vraagtekens. Met name De Hamletmachine, gespeeld in de foyer tussen de toeschouwers, komt zeer vreemd over. De inleiding in het tekstboekje vermeldt o.a.: ‘Het is polyinterpretabel, wat tot eindeloos gezever kan leiden. Dat gebeurde in 1978 in Keulen bij de Kammerspiele, waar de wereldpremière niet door kon gaan omdat men er niet uitkwam’. Globe kwam en wel uit en de onthutste toeschouwers zaten er midden in. Het begint met een kwasi lezing van Theu Boermans die op een schoolbord uitlegt welke thema's de schrijver gebruikt heeft met verwijzingen naar de klassieke mythologie en Hamlet van Shakespeare (‘het eindeloos gezever’). Dit wordt verstoord door de poetsvrouw met draagbare radio en het spektakel begint. Op het een en ander hoop ik de volgende keer nog terug te komen.

Piet Simons.