Ons Erfdeel. Jaargang 25

Tafel van Onthulling.

De tafel als plaats waar vriend en vijand elkaar treffen, is een centraal thema in vele verhalen en toneelstukken. Tijdens een feestmaal zijn velen bij mekaar en komen meningsverschillen, confidenties, verklaringen aan de orde, wat tot botsingen en onthullingen kan leiden. Het laatste avondmaal van J. Christus is wat dat betreft typerend en illustratief en het feestmaal van Trimalchio uit de roman Satyricon van Petronius onthutsend. Zo zouden veel voorbeelden te geven zijn zoals de familiemaaltijd in Het huis van Labdakos en Interieur, beide van Hugo Claus.

Ook in Hofscènes van Karst Woudstra, gespeeld door Globe, is er een scène die er uitspringt en dat is een tafelscène waarin de drie hoofdfiguren uit het stuk tesamen aan een hoge tafel op hoge, smalle stoelen zitten, terwijl ze, ver van elkaar verwijderd, kaartspelen met grote kaarten en dienaren af en aan moeten lopen van het ene uiteinde van de tafel naar het andere. Philips en zijn vrouw Elisabeth zijn al begonnen als later Carlos, de zoon uit een vroeger huwelijk van Philips, binnenkomt en mee gaat spelen. Deze scène is in hoge mate absurd en ridicuul, tegelijk komisch en tragisch en als na afloop Philips en zijn zoon Carlos alleen overblijven, wordt de tragiek van het stuk kort en bondig onthuld als Philips zegt: ‘Ik begrijp niets van je, Carlos’ en Carlos antwoordt: ‘Ik u niet vader’.

Over dit koningsdrama is meer te lezen in het artikel van Paul van der Plank (Ons Erfdeel, 1982, 1, blz. 124 e.v.) die deze opvoering vergelijkt met de Don Carlos-opvoering van het Publiekstheater.

De tafel als centraal punt waar onthullingen gedaan worden, vinden we ook in Tartuffe van Molière dat het RO-Theater het afgelopen jaar in regie van Franz Marijnen opvoerde. Die tafel, opgesteld in een hoge hal, wordt klaargemaakt om als huisaltaar

[p. 295]

te dienen bij de huwelijksinzegening van Tartuffe en de dochter des huizes Mariane. Elmire zal die tafel vlak voor de plechtigheid gebruiken als bed om Tartuffe te verleiden en te ontmaskeren en het huwelijk te verhinderen. Orgon, de echtgenoot van Elmire, zit tijdens de verleidingsscène onder de tafel verborgen.

In een groots opgebouwd haldecor (Jean-Marie Fiévez) met trap, overloop en hoge ramen, speelt de geschiedenis zich af van Tartuffe die in het gezin van Orgon binnendringt. Orgon heeft een blind vertrouwen in zijn beschermeling Tartuffe die als een geslepen baasje het hele gezin tiranniseert tot hij via het bed door de mand valt, zodat de dochter Mariane niet aan hem hoeft te worden opgeofferd, het fortuin van de familie niet in zijn handen valt en Mariane haar geliefde Valère kan omhelzen

Het meesterlijke in het stuk is wel dat bij het begin vele scènes lang over Tartuffe wordt gesproken zonder dat hijzelf verschijnt, zodat de toeschouwer zeer nieuwsgierig wordt naar het moment waarop hij het stuk binnen zal vallen. Dit binnenvallen gebeurde in deze RO-uitvoering letterlijk doordat Tartuffe van de trapleuning naar beneden glijdt en hij als geniepig klein mannetje in het centrum staat.

Deze en andere regievondsten zoals de voortdurende regen buiten waaruit de gevluchte verloren zoon druipnat terugkeert, maakte van deze voorstelling een interessant geheel, waartoe zeker het spel van Paul Röttger als de geniepige, sluwe Tartuffe, Fred Vaassen als de goedgelovige Orgon en Thea Korterink als de nieuwsgierige meid en anderen heeft bijgedragen.

Een tafel, zij het geen feesttafel of altaartafel, vormt ook in Leugens onder de roos van Marivaux, gespeeld door de ‘Haagse Comedie’, in een regie van Jean-Paul Roussillon, een plaats van onthutsing en verwarring. In het tweede bedrijf komt een scène voor aan een schrijftafel. Achter die schrijftafel zit de rentmeester Dorante en Araminte, de dochter van Mevrouw Argante, dicteert aan deze verlegen, verliefde rentmeester een brief die gericht is aan graaf Dorimont, waarin ze namens haar moeder die zo graag heeft dat zij met de graaf trouwt, het aanstaande huwelijk aankondigt en hem uitnodigt nadere afspraken te komen maken. Deze brief moet de onhandige, verliefde rentmeester tot bekentenis dwingen maar hij weet niet wat te doen. ‘Ik voel me niet goed Mevrouw’, is het enige dat hij van achter de schrijftafel kan stamelen. Hij durft zijn hart niet uit te storten want hij weet dat standsverschil een bijna onoverbrugbare kloof vormt tussen hem en zijn aanbeden Araminte. Pas veel later en via allerlei bemoeienissen van de geslepen huisbediende Dubois, komt de voor de bedeesde Drante zo vurig gehoopte ontknoping.

De Haagse Comedie wist van dit achttiende-eeuwse blijspel van Marivaux niet veel meer te brengen dan een aardig kijkspel met fraaie kostuums en mooie beelden, gevat binnen een schilderachtig decor want als steeds wisselende lijsten werden delen van het achterwanddecor opgetrokken of neergelaten wat op zich een boeiend lijnenspel opleverde. Guido de Moor wist nog enige levendigheid in het spel te brengen maar het spel van Eddy Brugman was mat en weinig expressief.

Piet Simons.