Ons Erfdeel. Jaargang 25

[p. 136]

Samenwerking Nederland-Vlaanderen

‘Onze Taal’ vijftig jaar.

Hoe het begon.

Toen C.K. Elout, redacteur van het Algemeen Handelsblad, in 1930 en 1931 enige heftige artikelen tegen het gebruik van germanismen schreef en daarmee de stoot gaf tot de oprichting van Onze Taal (verder meestal te noemen O.T.), zal hij wel niet vermoed hebben dat dit genootschap, sterk gegroeid en in blakende welstand, zijn gouden jubileum zou vieren. De oogmerken van de bescheiden groep, die op 16 mei 1931 het genootschap oprichtte, waren ook niet helemaal de zijne. Hij wilde eigenlijk een front tegen het binnendringen van germanismen; anglicismen en gallicismen bleven herkenbaar en konden dus gemakkelijk uitgebannen worden, zo betoogde hij. Maar zijn mede-oprichters waren van oordeel, dat men naar een algehele taalzuivering moest streven en dat die ook niet beperkt moest blijven tot bestrijding van barbarismen. Doel werd de bevordering van een verantwoord gebruik van de Nederlandse taal, en dat hield wel wat meer in.

De motor, tot kort voor zijn dood in 1948, was de Amsterdamse koopman P.C. Smit, die redacteur werd van het genootschapsorgaan Onze Taal, dat voor het eerst verscheen in maart 1932, in een oplage van 500 exemplaren. Hij was geen neerlandicus, maar een natuurlijk taaltalent; bovendien had hij tact en betrachtte hij gematigdheid. Smit was in zijn functie van redacteur zeker niet te benijden: hijzelf geloofde in taalverandering en taalvernieuwing, terwijl vele van zijn lezers de bestaande of vermeende normen wilden bevriezen. Aan die laatste groep moest Smit wel eens concessies doen. Als hij een hem ter afkeuring voorgelegd woord aanvaardde, liep hij de kans te slap te worden genoemd; gebruikte hij vreemde woorden, waarvoor hij niet bang was, dan werd hij al gauw tot de taalbedervers gerekend. Eens moest hem dat te erg worden en in een aflevering van 1943 schreef hij: ‘Moeten wij dan per se elk woord afkeuren dat ons daartoe wordt aangereikt? Als dàt ons werk was, zouden wij niet Onze Taal moeten heten, maar Ons Hakmes of iets dergelijks’. Smit loodste het genootschap ook ongeschonden door de bezettingsjaren 1940-1945. In dat laatste jaar was de oplage gestegen tot 6500.

Onze Taal wilde een vereniging van leken, zij het taalminnende leken, zijn; het heeft altijd een bestuur gehad dat was samengesteld uit vertegenwoordigers van belangrijke maatschappelijke sectoren. Toch had men behoefte aan een wetenschappelijk gezag in moeilijke vraagstukken. Daartoe werden hoogleraren in het Nederlands uitgenodigd toe te treden tot een raad van deskundigen, waaraan bepaalde kwesties konden worden voorgelegd. Met een enkele uitzondering aanvaardden de hoogleraren die uitnodiging. Maar erg doelmatig was deze werkwijze niet; het ging in vele gevallen te stroef. Toen later de redactie aan neerlandici werd opgedragen, werd het contact met de raad nog geringer; enkele jaren geleden is het instituut opgeheven en vervangen door het adviseurschap van vakgroepen in de universiteiten en hogescholen, voor zover zij zich met een onderdeel der neerlandistiek bezighouden.

Oorvijgen van de wetenschap.

In een gezelschap van niet-ingewijden zonder voortdurend deskundig ‘toezicht’ - zo'n gezelschap was O.T. in de eerste decennia immers - wordt uiteraard veel geliefhebberd. Ongetwijfeld waren er veel bijdragen van gewone taalgebruikers met ‘taalgevoel’, maar daarnaast tierden ook schoolmeesterij, muggezifterij en onkunde welig. Vandaar dat de taalkundigen niet allemaal O.T. vriendelijk gezind waren. Prof. Overdiep, nota bene lid van de raad van deskundigen, beschuldigde het blad van vitterij en betweterij en verklaarde meedogenloos, dat de leek geen enkel recht heeft om taalpolitietje te spelen. Hij kan alleen kritiek oefenen op het woordgebruik in zijn bijzondere vaktaal. Dat loog er niet om.

Het spreekt bijna vanzelf dat de controverse in diepste wezen de vraag betrof of en, zo ja, in welke mate de taal is gebonden aan normen en of iemand kan uitmaken wat ‘goed’ of ‘fout’ is. We weten dat er op dat punt een gehele scala van meningen bestaat, van de vrijwel uitsluitend beschrijvende tot aan de sterk normatieve, voorschrijvende richting. Verschil van opvatting zal er altijd blijven bestaan. Overdiep verklaarde dat er geen algemene Nederlandse taal bestaat, wel algemene normen, meestal alleen voor schriftelijk taalgebruik. De ‘natuurlijke’ taal kent geen ‘fouten’, of het moest zijn in verband met de beperkte vormen van het schrijven. En dan: ‘Taalpolitie-agenten zullen moeten nalaten hun taalgenoten te verbaliseren op grond van vermeende overtredingen als: omdat hij anders schrijft dan ik spreek; omdat hij anders schrijft dan mijn logica zou eisen; omdat hij anders spreekt dan men schrijft; omdat hij andere woorden schrijft dan ik (c.q. de Hollander) pleeg(t) te gebruiken’.

Prof. Gerlach Royen zocht het in de ironie, die voor de aangevallene nog onaangenamer is. O.T. noemde hij een voorbeeld van ‘geautorizeerde taalkwakzalverij’. ‘Zowel de redaktie als de overige leden spelen elke maand taalkundige, niet omdat ze overtuigd zijn verstand van taalkunde te hebben, maar ondanks hun overtuiging daar geen verstand van te hebben - dit laatste althans wat de redactie betreft. En zo maken ze elkaar twaalf keer per jaar wel niet wijzer, maar toch iets wijs. Aan de goede bedoeling van dit gedoe zal nie-

[p. 137]

mand twijfelen, maar die goede bedoeling neemt niet weg dat er elke maand allerlei dwaasheden en domheden worden uitgekraamd, om elkaar toch vooral op taalkundige hoogte te brengen. Komt er dan in O.T. nooit iets voor, wat taalkundig in orde is? Zeker, zelfs in elk nummer, maar ook dat wettigt het taalgekwakzalver niet van de rest - al blijft de raad van deskundigen daar cachet aan geven’.

Dit alles mag zeker niet de indruk wekken, dat de redactie van O.T. taalbevriezing in plaats van taalontwikkeling wenste. Ze heeft getracht het blad vrij te houden van vitterij en eigengereidheid. Al te merkwaardige bijdragen werden in een volgend nummer rechtgezet.

Bij de zuivering en verbetering van de technische terminologie heeft O.T. zich zeer verdienstelijk gemaakt. Reeds in 1936 stimuleerde het de instelling van een taalcommissie voor de chemie, in 1937 die van een taalcommissie voor de luchtvaart. Er werd ook gewerkt aan de mijnbouwkundige, de elektrotechnische en de scheepsbouwkundige terminologie. Dit alles leidde tot de instelling van de Centrale Taalcommissie voor de Techniek, die in 1955 10.000 woorden had behandeld. Het werk van die commissie is later overgenomen door het Nederlands Normalisatie-instituut.

Tot na de Tweede Wereldoorlog heeft O.T. nauwelijks samengewerkt met het Algemeen Nederlands Verbond of met het Nederlandstalige deel van België. Over dat laatste schrijft de latere redacteur van O.T., dr. J. Veering: ‘Het genootschap had nog te veel kinderziekten dan dat het zich bemoeienis met Vlaanderen kon veroorloven. Trouwens, contact met België zou wel eens naar politiek kunnen ruiken en dat trachtte men met alle macht te vermijden’. In overeenstemming daarmee liet O.T. de taalpolitiek tegenover Frankrijk en het Frans over aan het Algemeen Nederlands Verbond.

De jaren onmiddellijk na de bevrijding waren moeilijk; het ledenaantal daalde aanzienlijk. In 1952 werd de redactie van het blad overgedragen aan de neerlandicus dr. J. Veering. Hij heeft bijzonder veel voor O.T. gedaan. Men mag wel zeggen dat het blad in snel tempo meer gezag ging krijgen onder deze deskundige leiding. Hoewel het een blad voor taalminnende leken bleef, kreeg het het nodige wetenschappelijke toezicht; al te onkundige bijdragen werden nog nauwelijks geplaatst en wat minder onkundige werden nu en dan van een redactionele aantekening voorzien.

In diezelfde tijd groeide de aandrang om het genootschap ook naar buiten te doen optreden. Die presentatie werd een feit met de ‘Taaldag 1955’. het eerste van een reeks congressen. De bevrijding uit de houding van ‘in-zichzelf-gekeerd-zijn’ werd ook gesymboliseerd door het niet langer plichtmatig en afhoudend reageren op uit Nederlandstalig België komende voorstellen tot samenwerking, ja, door het aanmoedigen van zo'n toenadering. Dat kwam ook tot uiting, doordat dr. J. Leenen van de Vereniging voor Beschaafde Omgangstaal (VBO) als spreker op de Taaldag 1955 werd uitgenodigd. Hij sprak over De toestand van het Nederlands in België en betoogde dat taalkundige aaneensluiting van Nederland en het Nederlandstalige deel van België uitermate belangrijk is voor de homogeniteit van het taalgebied. Dit eerste congres bleek propagandistische waarde te hebben; veel aanmeldingen voor het lidmaatschap waren het resultaat. Maar het evenement was te duur geweest en de tegenzin tegen het aanvaarden van overheidssteun verminderde evenredig: in 1957 kreeg het genootschap voor het eerst een subsidie van de minister van Onderwijs, Kunsten en Wetenschappen, ter grootte van f 10.000 (thans gegroeid tot ruim f 40.000).

De samenwerking met de VBO begon in 1953 met de afspraak, dat de verenigingen elkaars artikelen in hun organen konden overnemen. Belangrijker was, dat sedert dat jaar het aantal bijdragen in O.T. over de taaltoestanden in België aanmerkelijk toenam. Jaarlijks worden op gezamenlijke bestuursvergaderingen gemeenschappelijke belangen besproken. Belangrijk was ook, dat de erkenning van het Nederlands in België ook voor de Nederlanders van groot cultureel gewicht geacht werd: de Vlaamse barricade beschermt de Nederlanders.

Dat O.T. onder Veerings leiding zich inderdaad wijdde aan een brede verscheidenheid van aspecten van het taalgebruik, blijkt uit de themata van de volgende congressen: 1958 Taalgebruik in pers, radio en reclame; 1960 De taal in het openbare leven; 1962 Het Nederlands en het onderwijs; 1964 De kunst van het woord; 1966 Goed Nederlands; 1968 Ons cabaret; 1970 Wat nog niet in Van Dale staat; 1973 Taal om mee te leven; 1975 Taal van Den Haag; 1977 Onze Taal-unie en wat Nu Nog?; 1979 Het Onderwijs in het Nederlands, het Nederlands in het Onderwijs. Het jubileumcongres, op 21 november j.l. in Den Haag gehouden, had als onderwerp: Taal en Samenleving. Tot de sprekers behoorde W. Vaerewijck, letterkundige en directeur van het persagentschap Belga. De schoolgaande jeugd was ditmaal extra bij het congres betrokken. Vijftienhonderd leerlingen van de Haagse middelbare scholen hadden deelgenomen aan een ‘taaltoernooi’ en prijswinnaars in de afdelingen improvisatie, declamatie en spraakwaterval traden 21 november op. De congressen werden door gemiddeld 800 leden bezocht.

In februari 1977, de maand waarin hij zijn zilveren jubileum als

[p. 138]

redacteur zou vieren, overleed Veering, slechts 55 jaar oud. De geschiedenis van O.T. tot 1966 heeft hij vastgelegd in zijn academisch proefschrift Mogelijkheden en moeilijkheden van taalverzorging, waaruit voor de samenstelling van dit artikel rijkelijk geput is. Veering heeft ongetwijfeld zijn persoonlijk stempel op het blad gedrukt, en onder zijn redacteurschap steeg de oplage tot 12.000.

De laatste jaren.

Hij werd opgevolgd door de neerlandicus dr. J. Renkema, een generatie jonger, maar even stimulerend. Deze had al bekendheid gekregen, doordat hij enige malen samen met de voorzitter van de Tweede Kamer, dr. A. Vondeling, de Troonrede in eenvoudige taal herschreef. Duidelijk taalgebruik, in woord en geschrift, is voor hem een hoofdzonde. Dat komt ook tot uiting in zijn redactiebeleid; hij propageert goede taal, duidelijke taal, eenvoudige taal, levende taal. Het karakter van het blad als discussieorgaan voor leken eerbiedigt hij, maar de taalwetenschap heeft een wat grotere inbreng gekregen. Taalgeleerden als Zaalberg en Paardekooper leveren meer dan voorheen bijdragen, en er zijn vaste rubrieken voor etymologie en bespreking van literatuur op taalgebied. Het blad blijft mede door deze factoren belangstelling wekken. Een propaganda-actie in 1980 heeft ertoe bijgedragen, dat de oplage nu de 14.000 nadert. O.T. kan tevreden zijn.

Mr. M.C. Godschalk / Den Haag.