Ons Erfdeel. Jaargang 25

Poëzielezen met Hugo Brems.

In Al wie omziet heeft Hugo Brems enkele van zijn opstellen over moderne Nederlandse poëzie bijeengebracht. De bundeling op zichzelf is een gelukkig initiatief, dat heel wat poëzielezers van harte welkom zullen heten, en waarmee in ieder geval tegemoet wordt gekomen aan een bestaande behoefte. Met de algemene beschouwingen die samen een eerste afdeling in de bundel vormen (onder de titel Wat groeit er in mijn hof, ontleend aan het Vlaamse kinderliedje waarnaar ook de titel verwijst) heeft Brems namelijk belangrijke bouwstenen aangebracht voor een historisch overzicht van de moderne poëzie. Hugo Brems is inderdaad goed geplaatst om een dergelijke geschiedschrijving op ruimere schaal aan te vatten: hij is niet alleen de auteur van een zeer gewaardeerd proefschrift over de poëzie van de Vijftigers (Lichamelijkheid in de experimentele poëzie, 1976), maar verzorgt ook regelmatig kronieken over poëzie in verschillende bladen.

Dat Brems bijzonder goed vertrouwd is met de poëzie na '50 (zowel in Noord- als in Zuid-Nederland) komt zeer overtuigend tot uiting in de twee vooropgeplaatste overzichtsartikelen in Al wie omziet. In Als een weerbarstig anachronisme. De Nederlandse poëzie 1960-1980 wordt gepoogd de hoofdtendenzen én de ontwikkeling in de poëzie aan te geven. In Noord-Nederland onderscheidt Brems vanaf het einde van de jaren '60 drie richtingen: de taalgerichte poëzie (met o.m. J. Hamelink en H.C. ten Berge), de parlandistische (met J.A. Emmens, Judith Herzberg en vooral R. Kopland) en de neo-romantische (met hierbij weer drie groepen). In de Vlaamse poëzie worden voor de jaren '70 twee groepen onderscheiden: dichters die schrijven in de traditie van Rimbaud en de surrealisten (en een soort verheven, verhevigde belijdenislyriek brengen: o.m. L.M. van den Brande, M. van Maele, L. Nolens) en daartegenover (of daarnaast) de dichters die de lijn van Mallarmé doortrekken (de indeling sluit aan bij het bekende boek van H. Friedrich: Die Struktur der modernen Lyrik). Tot de tweede groep rekent Brems: W. Adams, M. Bartosik, R.M.J, de Neef en F. de Vree. Nóg daarnaast zijn de zogenaamde neo-romantici werkzaam, die opvallende verschillen vertonen met hun Noordnederlandse collega's en die volgens Brems eveneens in drie groepen kunnen worden ingedeeld: 1. de dichters met een neo-realistische achtergrond (Patricia Lasoen, H. de Coninck), 2. de dichters met een experimentele achtergrond (de meesten behoren hier tot de ‘Pink Poets’ en zetten de dandyeske, maniëristische traditie van de Antwerpse metropool voort) en 3. de jonge debutanten van '75 (of '70), met als meest bekende Jotie 't Hooft (en verder: Luuk Gruwez, Eriek Verpale, Daniël Billiet) en nog vele andere niet-genoemden.

Het schema - Brems zelf wijst op de onvolledigheid van de opsomming en op het voorlopige, soms wel wat gedwongen karakter eigen aan dergelijke indelingen - wordt gedeeltelijk bijgewerkt en uitgebreid in het tweede overzichtsartikel, Een dodelijke dorst naar tederheid, waarin de Neo-romantiek in de hedendaagse Nederlandse poëzie afzonderlijk wordt besproken. Boeiend is te zien hoe een verdere detaillering van het beeld ook een verschuiving meebrengt. Brems werkt hier met fragmenten die zó uit zijn eerste overzicht konden worden overgenomen, maar was tegelijk ook verplicht zijn indeling of groepering aan te passen. Rutger Kopland bijvoorbeeld, eerst ondergebracht bij de dichters van parlandistische poëzie, kan bij

[p. 110]

Hugo Brems (^o1944).

nadere beschouwing gekarakteriseerd worden als een ‘soort’ neo-romanticus, of dan toch een dichter met neo-romantische componenten. Hij hoort ook niet écht bij één bepaalde groep thuis, wat ook geldt voor J. Hamelink. Voor het overige blijken heel wat passages uit dit tweede opstel identiek te zijn met fragmenten van het eerste overzicht, zodat men zich als lezer de vraag kan stellen of het niet mogelijk of wenselijk zou geweest zijn de twee overzichtsartikelen te combineren tot één geheel of ze althans volledig op elkaar af te stemmen. Voor de onbevangen maar aandachtige lezer die op zoek is naar een leidraad bij zijn lectuur van poëzie, of voor een beginnend literatuurstudent die bijvoorbeeld ‘zijn’ dichter in het geheel van de eigentijdse stromingen wil situeren (lezers die juist aan dit soort overzichten een zeer grote hulp hebben), moet het vermoedelijk wel verwarrend werken dat hij bij lectuur van het tweede opstel het beeld dat hij overhield uit het eerste moet corrigeren. Sommige dichters blijken immers nu eens bij de ene, dan weer bij een andere groep te horen. Wat overigens niet betekent dat een dergelijke verschuiving onjuist zou zijn: iedere schematisering is immers hoe dan ook een veralgemening en moet worden aangevuld, genuanceerd bij een diepgaander onderzoek.

Als toemaatje bij zijn historische aperçu's geeft Brems nog een overzicht van de bijna ontelbare literaire tijdschriften in Vlaanderen (‘Een aaneenschakeling van leemten’) en poogt hij ook in deze vrijwel onoverzichtelijke en zeer ongelijksoortige massa enkele lijnen te trekken.

De tweede afdeling van de bundel (onder de titel Ajuin, peterselie, niks meer, uit hetzelfde volksliedje, of althans een versie daarvan) wordt gevormd door 10 stukken, waarvan 9 recensies. Alleen het laatste is een vrij uitvoerige studie, en in feite de analytische pendant van wat in het historische overzicht werd uitgewerkt. Hier geeft Brems een (zeer geslaagde) bespreking van de voornaamste componenten van de neo-romantische poëziewereld van Jotie 't Hoofd, ‘een kader voor lectuur’ dat o.m. in het onderwijs goede diensten zal kunnen bewijzen. De overige stukken zijn besprekingen van afzonderlijke bundels, waarin (in alfabetische volgorde) aan bod komen: Habakuk II de Balker (nu H.H. ter Balkt), Patrick Conrad, Christine D'haen, Roland Jooris, R. Kopland, G. Mandelinck, L. Nolens, K. Schippers, en H. Speliers (samen behandeld met M. van Maele).

Het accent ligt in deze tweede afdeling zeer duidelijk op Zuid-Nederland: zes van de negen besprekingen zijn gewijd aan Zuid-nederlandse poëzie. Ook in deze recensies, die door hun analytische aanpak de historische overzichten van de eerste afdeling mooi aanvullen, heeft Brems bijzonder waardevol werk verricht. Zijn kritieken getuigen van een grondige eruditie zonder hierdoor aan bevattelijkheid in te boeten. Ze zijn tegelijk degelijk en duidelijk, gericht op de ‘gemiddelde’ geïnteresseerde lezer. Meestal wordt gebruik gemaakt van vroeger verschenen werk, recensies en interviews, vaak ook gaan algemene gegevens en uitspraken samen met persoonlijke waardeoordelen. Kortom: een smaakvolle combinatie van informatie, analyse en evaluatie, en dus een zeer geschikte leidraad bij het lezen en bestuderen van poëzie.

Anne Marie Musschoot.

Hugo Brems, Al wie omziet. Opstellen over Nederlandse Poëzie 1960-1980, Elsevier-Manteau, Antwerpen / Amsterdam, 1981, 181 p.