Ons Erfdeel. Jaargang 24

Mechels Miniatuurtheater (25 jaar), een verdwaalde plant?

Het eerste stuk dat het ‘Mechels Miniatuurtheater’ (MMT) speelde, nu 25 jaar geleden, was De verdwaalde plant van Piet Sterckx. De voorstelling vond plaats in een zaaltje aan de O.-L.-Vrouwstraat, ‘Huize Hemelrijk’, met vijftig zitplaatsen. Het MMT is in 1956 ontstaan uit de toneelklas van het Stedelijk Conservatorium te Mechelen. De leraar was Luc Philips, onder de leerlingen bevonden zich Jan Reussens, Paula Sleyp, Alice Toen. Deze mensen hadden ambitie voor een professionele loopbaan en wilden niet blijven hangen in amateurkringen. Daarom stichtten zij het MMT: zij zouden zelfstandig hun kunde tonen, in de hoop dat zij door de grote schouwburgen zouden worden opgemerkt en in hun gezelschappen zouden worden opgenomen.

Het MMT werd een springplank. Luc Philips kwam vandaar bij de KNS in Antwerpen terecht, Jan Reussens bij de KVS te Brussel. Een tiental jaren later zou het MMT zelfs springplank worden voor Franz Marijnen: vandaar ging hij naar Jerzy Grotowski in Polen; en toen hij een paar jaren later opnieuw het MMT verliet, in voor alle betrokkenen dramatische en pijnlijke omstandigheden, was het MMT in zekere zin de springplank vanwaar hij zijn vlucht nam naar Amerika en vervolgens naar een internationale carrière, waarvan de thuishaven thans sinds alweer een lustrum het Ro-theater in Rotterdam is.

Inmiddels heeft het MMT zich ontwikkeld tot een gezelschap dat tot de succesrijkste in de Nederlanden mag worden geteld. Statistisch succes alleszins, met een maximum aantal voorstellingen in eigen huis te Mechelen en op reis in Vlaanderen en in Nederland, en dat voor vaak uitverkochte zalen. In het afgelopen seizoen 1980-1981 gaf het MMT zowat 320 voorstellingen voor ongeveer 120.000 toeschouwers. In een kwart eeuw heeft het meer dan een dozijn stukken van Nederlandstalige auteurs gecreëerd, en tweemaal zoveel creaties in het Nederlands van stukken van anderstalige schrijvers bezorgd. Zeventien produkties haalden meer dan honderd voorstellingen.

De grafiek van het succes vertoont niet een over 25 jaren geleidelijk stijgende curve, maar een zacht golvende lijn van 1956 tot 1968 en van 1974 tot 1981, terwijl ze in de periode daartussen, van 1969 tot 1974, trapsgewijs naar omhoog klimt. In 1956-57 werden 43 voorstellingen gegeven voor 3000 toeschouwers, in 1968-69 stegen die getallen respectievelijk tot 75 en 8000, het jaar daarop ineens tot 100 en 25.000. Dat was het laatste jaar in de O.-L.-Vrouwstraat. Tijdens de daaropvolgende seizoenen in de Molenstraat wippen de statistieken verder naar 109 voorstellingen voor 32.000 toeschouwers in 1970-71, 179 voor 80.000 in '71-'72, 202 voor 95.000 in '72-'73. Met 250 voorstellingen in '73-'74 werden voorgoed meer dan 100.000 toeschouwers per seizoen bereikt; en vanaf het jaar daarop werden er 300 of meer voorstellingen per seizoen gegeven.

Dat jaar nam het MMT zijn intrek in de lokalen aan de Oude Brusselstraat 10-12: een zaal met zo'n 250 stoelen, een restaurant onder de gewelven in de kelderruimte, een secretariaat, enz. De zaal werd in september 1974 officieel geopend met de creatie van De Bende van Jan de Lichte van Pieter de Prins. Zij blijkt intussen toch te klein te zijn en het MMT heeft in augustus 1981 een overeenkomst gesloten met de kerkfabriek van O.-L.-Vrouw van Hanswijk om het parochiecentrum Dijlehof te huren. Daar zou een grotere zaal meer Mechels publiek kunnen opvangen. Met nog meer voorstellingen in eigen stad, zou het MMT, dat in het raam van het theaterdecreet als spreidingsgezelschap is erkend, het aantal reisvoorstellingen verminderen.

Het succes van het MMT is aan verscheidene factoren toe te schrijven. Nadat het een tiental jaren als semi-professioneel gezelschap een verkapte amateur-kring was geweest, achtereenvolgens o.l.v. Jan Reussens, Alice Toen en Frans Dijck, werd de basis voor professioneel werk gelegd in de late jaren '60. Franz Marijnen, Mechelaar, werd huisregisseur in 1967. Hij was net afgestudeerd aan het RITCS te Brussel. Na de première van Het Verhaal van de Dierentuin (Zoo Story) van Edward Albee had Paul van Morckhoven al op 9 juni 1966 in De Standaard genoteerd: ‘...regie van Franz Marijnen, een leerling van het RITCS, die hiermede een proefstuk aflegde, dat een meesterstuk werd’. Alles samen regisseerde Marijnen een tiental produkties bij het MMT. De blijvende kern van het gezelschap werd in die tijd gevormd: Jaak van Assche en Mandus de Vos waren er al, Tuur de Weert kwam erbij en de broers Manu en René Verreth werden er door Franz Marijnen geïntroduceerd. Terwijl Marijnen in Polen op stage was bij Grotowski, werd in de Molenstraat te Mechelen een speelruimte in gereedheid gebracht, met een capaciteit van een honderdtal toeschouwers. Daar kon Marijnen zijn denkbeelden uitproberen in de ‘Camera Obscura’. Tone Brulin en Alex van Royen begeleidden het experiment. Jerzy Grotowski zelf kwam een tijd training geven.

De opzet mislukte volgens Manu Verreth in feite wegens gebrek

[p. 769]

aan subsidies. Bovendien was de produktie waaraan werd gewerkt en waarvan al 80 voorstellingen waren verkocht, niet gereed tegen de vastgestelde datum, 1 januari 1970, mede als gevolg van de Grotowskiaanse opleidingsmethode. Daar kwam het breekpunt. De Mechelaars die bleven, sloten de rangen. Manu Verreth werd directeur, Tuur de Weert, Mandus de Vos, Frans Dijck, Jaak van Assche en René Verreth directieleden. Het volgend seizoen werd geprogrammeerd door Dirk Buyse, Jan Decorte en Guido Vastesaeger.

Zodra het MMT de professionele weg is opgegaan, ‘explodeert’ de grafiek van zijn succes: in vijf jaar van 75 naar meer dan 200 voorstellingen en van 8000 tot bijna 100.000 toeschouwers per seizoen. Daarna werd deze expansie ongetwijfeld mede door de regeling van het theaterdecreet geconsolideerd, maar zij wordt er niet echt door verklaard, aangezien zij al voor het theaterdecreet inzette. Hetzelfde kan gezegd worden van De Collega's: het stuk van Jan Matterne werd gecreëerd in 1976, toen het gezelschap zich al voortbewoog volgens het topsegment van zijn succescurve. Wel heeft De Collega's als televisiefeuilleton de faam en de populariteit van het MMT veralgemeend. Het statistisch succes moet dus andere gronden hebben.

Is het te danken aan de artistieke waarde van de produkties? Betekent het MMT een kwalitatief succes? Dat is een nijpende vraag. Vanuit de opvattingen van theaterpractici als Marijnen en Grotowski, theoretici als Carlos Tindemans, en verder van al wie talent, inzicht en een stuk leven hebben ingezet voor de vernieuwing van het hedendaagse toneel, is het MMT van vandaag misschien een sinds 1970 ‘verdwaalde plant’ en een voor Vlaanderen gemiste kans. Voor Manu Verreth en de hele ploeg die met zwoegen en zweten, en met lucide solidariteit binnen het gezelschap, de prijs hebben betaald voor een welslagen waarvan zij zelf opkijken, zou het MMT een ‘verdwaalde plant’ geworden zijn, als het elf jaar geleden het roer niet had omgegooid. De groep, die thans 35 mensen telt, technici en bedienden inbegrepen, gelooft in zijn zaak. Dat geloof en de daaruit voortspruitende inzet van de acteurs verklaren grotendeels het succes van het MMT. In tegenstelling tot andere gezelschappen worden hier geen syndicalistische chicanes gehoord. De repetities worden niet noodzakelijk afgebroken als de achturendag erop zit. De mensen hebben twee maanden vakantie per jaar: een week rond Kerstmis, een week rond Pasen en zes weken van 1 juli tot 15 augustus. Daarbuiten tellen dagen noch uren voor het werk.

En wat vindt het publiek? Er zijn lieden, eerder van het intellectuele type, voor wie het soort toneel dat het MMT brengt, niet hoeft. Zij lopen overigens ook niet warm voor KVS of KNS, eeuwelingen reeds, of voor andere zilveren jubilarissen als het ‘Fakkeltheater’ te Antwerpen of ‘Antigone’ te Kortrijk. De abonnees van het MMT verheugen zich echter wel in het aanbod. Het statistisch succes dat zij het MMT bezorgen, stoelt op de voldoening die zij ondervinden en blijven verwachten.

Het antwoord op de nijpende vraag is dus niet simpel. Welke normen moeten aangelegd worden, die van de ‘high brow’ toeschouwers of die van ‘het volk’? Kwaliteit is een kwestie van niveau, van smaak, stijl, geest. De eerste categorie kan toneel als dat van het MMT versmaden, maar dat het MMT een snaar raakt bij de tweede categorie, valt niet te loochenen. De kwaliteit van zijn produkties beantwoordt ontegensprekelijk aan de wensen van een bepaald publiek.

Manu Verreth zegt dat het MMT bewust herkenbare menselijke situaties wil uitbeelden en de toeschouwer tracht te beroeren in de eigentijdse gevoeligheden waar deze mee te maken heeft. Het MMT wil reële beelden meegeven, waar de toeschouwer dicht genoeg bijstaat om bereid te zijn ze te ondergaan en een vertrouwensrelatie aan te gaan met het gezelschap, waarvan hij weet: ‘Als die mannen spreken, gaat het over eigentijdse zaken’. Voorbeelden daarvan: Jan Rap en z'n maat (jeugdtehuizen), De put van Babel (gedetineerden), Eén vloog over het koekoeksnest (psychiatrie), Zwart en Wit (collaboratie en repressie)... Het MMT is tegen slogantheater, wil het publiek echter wel een spiegel van de maatschappij voorhouden. ‘Ons talent hebben we’, aldus Verreth, ‘om iets te tonen, niet om te beleren’.

Vindt hij dan de scholing van Grotowski niet adequaat? Integendeel, hij is van mening dat elke acteur de kans zou moeten hebben zo'n training door te maken, maar het mag daar volgens hem niet bij blijven. Het theater van Grotowski sluit naar zijn gevoel niet aan bij onze maatschappij; hij wil theater maken ‘voor mensen van wie ik hou, opdat die er wat aan zouden hebben’. Het publiek imponeren met stuntwerk acht hij niet zijn taak. De creativiteit die uit theater resulteert, moet volgens hem naar het publiek toe worden uitgedragen en zo ver mogelijk verspreid. Dat is de optie van het MMT. De respons van het publiek lijkt erop te wijzen dat die niet helemaal fout kan zitten.

Jef de Roeck.