Ons Erfdeel. Jaargang 24

[p. 754]

Antilliaanse Nederlandstalige literatuur in 1980.

De Nederlandse Antillen verklaren wat de Nederlandstalige literatuur betreft momenteel meer dan ooit in een dualistische positie, die treffend geïllustreerd wordt door het feit dat begin 1981 de Minister van Onderwijs er nog nadrukkelijk verklaarde dat het Nederlands ‘dood’ is, maar vrijwel direct daarna aankondigde maatregelen te willen nemen om het op de scholen te versterken.

Het Nederlands is nog steeds de onderwijstaal en de officiële taal, maar algemeen worden het Papiamento en het Engels gebruikt. Men zoekt naar een verantwoorde invoering van het Papiamento in ook die sectoren op de Benedenwindse eilanden: Aruba, Bonaire, Curaçao, en van het Engels op de Bovenwinden: Saba, Sint-Eustatius en Sint-Maarten. Maar voorlopig zijn daar nog nauwelijks mogelijkheden voor.

Een gebeurtenis van betekenis is in dit verband wel het verschijnen van een Papiaments-Nederlands / Nederlands-Papiaments woordenboek door Maria Dijkhoff met medewerking van Magalis Vos de Jesüs, bij de Nederlandse uitgeverij De Walburg Pers. Als de plannen doorgaan zullen de Nederlandse Antillen binnenkort een eigen uitgeverij rijk zijn.

Het is duidelijk dat in een dergelijk klimaat waarin de positie van het Nederlands zo onzeker en bedreigd is, de Nederlandstalige literatuur niet goed gedijt. Daarom is er voor 1980 niet veel te melden aan belangrijke uitgaven.

Er verscheen een tweede dichtbundeltje van Walter Palm: Genesis en Apocalypse, dat in eigen beheer werd uitgegeven. Daarnaast was er een herdruk van Luc Tournier: Doffe orewoed dat voor het eerst in 1948 verscheen. Sonia Garmers schreef het vervolg op haar eerste jeugdboek in het Nederlands onder de titel Orkaan en Mayra; de Nederlandse schrijver Wilko A.G.M. Bergmans wijdde een jeugdboek aan Bonaire: De bastaard van Bonaire. Bouke B. Jagt, die drie jaar op Curaçao woonde en werkte liet zijn nieuwe roman Onder de wolkenwals op dat eiland spelen.

Bij elkaar een geringe oogst, zeker als we in aanmerking nemen dat enkele van de genoemde werken door niet-Antillianen werden geschreven.

In de ‘secundaire sector’ echter leverde 1980 een drietal zeer belangwekkende werken op, waaraan ik hieronder wat uitvoeriger aandacht wil besteden. Allereerst het Schrijversprentenboek van de Nederlandse Antillen, waarin binnen de ruimte van de gebruikelijke veertig bladzijden een evenwichtig overzicht in woord en beeld geboden wordt van de gehele veeltalige Antilliaanse literatuur.

De geschreven literatuur begint aan het einde van de negentiende eeuw in het Spaans, met schrijvers als Augustin Bethencourt, die er met zijn uitgeverij in slaagde geschriften over heel Zuid- en Midden-Amerika te verspreiden. De schrijvers hadden zich verzameld rond het tijdschrift Notas y Letras; samen worden ze wel eens de Spaansromantische ‘Tachtigers’ genoemd. Een van de laatste vertegenwoordigers was John de Pool met Del Curaçao que se va, van 1935, dat hij in Panama City schreef en in Santiago de Chile publiceerde en dat in 1980 een herdruk kreeg. In deze literatuur wordt de brugfunctie die de Nederlandse Antillen altijd vervuld hebben tussen Zuid-Amerika enerzijds en het Caraïbisch gebied, Noord-Amerika en Europa anderzijds, duidelijk weerspiegeld. Op hun beurt werden de Nederlandse Antillen met wisselende intensiteit door deze cultuursferen beïnvloed. Nu nog is deze brugfunctie er voor de handel, maar voor de cultuur is ze met de ‘vernederlandsing’ na de komst van de Shell in 1915 verdwenen; er komen vandaag de dag heel wat meer invloeden op de Nederlandse Antillen binnen, dan er uitgaan naar buiten. Over dit laatste verscheen in 1980 een lijvige documentatiemap als materiaal bij een lezingencyclus van de Hogeschool in Tilburg onder de titel: Kulturele overheersing van Nederland in Suriname en de Nederlandse Antillen.

Maar terug naar het Schrijversprentenboek. Van Cola Debrot, die wel de meest bekende schrijver van de Nederlandse Antillen is geworden, verscheen in 1934/5 de novelle Mijn zuster de negerin in het tijdschrift Forum. In de Tweede Wereldoorlog krijgt de Nederlandstalige literatuur een stevige injectie door het tijdschrift De Stoep, dat geleid werd door Chris Engels en Frits van der Molen. Het oorspronkelijke doel om Nederlandse schrijvers ‘in de diaspora’ (de term is van Marnix Gijsen) een publikatiemogelijkheid te geven, werd na de oorlog gewijzigd toen de Antillianen via dit tijdschrift hun kans grepen om in het Nederlands te publiceren. Later verschijnen de romans van Tip Marugg, Boeli van Leeuwen en Frank Martinus Arion. Naast dezen zijn er een aantal schrijvers van het tweede plan die buiten de Antillen nauwelijks de aandacht getrokken hebben.

Als derde ‘stroming’ is er vanaf het begin van de twintigste eeuw de Papiamentstalige literatuur, waarvan vooral Joseph Sickman Corsen bekendheid gekregen heeft. Later zou hij door velen gevolgd worden. Het spreekt wel haast vanzelf dat door de beperktheid van het taalgebied hun bekendheid buiten de Antillen niet groot is.

Tot slot komt er op de Bovenwinden een Engelstalige literatuur op gang, waarvan ik wil noemen Camille Baly, Wiccliffe Smith en de jonge dichter Lasana Sekou.

Deze en nog veel meer namen worden in het Schrijversprenten-

[p. 755]

boek genoemd en kort besproken, zodat de uitgave mag gelden als een gedegen overzicht en een degelijke introductie tot de Nederlands-Antilliaanse literatuur. Deze uitgave is door het Nederlands Letterkundig Museum en Documentatiecentrum in samenwerking met Sticusa te Amsterdam op de bekende overzichtelijke wijze samengesteld en door de Bezige Bij in de handel gebracht.

Met eigen stem.

Dezelfde positieve waardering kan niet zonder meer gelden voor Met eigen stem van Andries van der Wal en Freek van Wel, die met hun uitgave een vergelijkbare introductie voor ogen stond. In Herkenningspunten in de letterkunde van de Nederlandse Antillen, zoals de ondertitel luidt, hebben de auteurs een bewerking van een aantal radiovoordrachten over de Antilliaanse literatuur gepubliceerd om ‘de Nederlandse luisteraars waarvan er talrijke schriftelijk op de uitzending reageerden, een min of meer afgerond beeld te schenken.

Ook zij gaan uit van de verschillende talen, maar daarnaast stellen ze de grens nog wat ruimer omdat ze ook over de mondelinge overlevering met de Compa Nanzi verhalen die geïmporteerd werden door de Afrikaanse slaven, en andere vormen uit de orale traditie schrijven.

Jammer genoeg hebben de auteurs zich enigszins vertild aan de opgave die ze zich gesteld hadden met hun algemeen overzicht van de literatuur in alle talen en alle genres op alle zes eilanden, wat bij het ontbreken van detail- en voorstudies en een volledige bibliografie nog nauwelijks mogelijk blijkt. Het werk wordt nu ontsierd door slordigheden in feiten en citaten die absoluut voorkomen hadden moeten worden. Maar daar staat tegenover dat een ruime mate van overzichtelijkheid bereikt wordt, met vaak goede analyses van enkele afzonderlijke werken waar wel op voorstudies gesteund kon worden, bijvoorbeeld over Cola Debrot: Bewolkt bestaan en Frank Martinus Arion Dubbelspel. Waardevol is ook de uitgebreide beschouwing over het recente boek van de laatstgenoemde Nobele wilden. Daarnaast mag als pluspunt gelden dat een representatieve bloemlezing is opgenomen, waarbij de Papiamentstalige fragmenten steeds geflankeerd worden door een vertaling in het Nederlands. De jeugdliteratuur die vaak zo stiefmoederlijk behandeld wordt, krijgt een volwaardige plaats.

Dit overzicht moet in de details op veel plaatsen nog grondig gecorrigeerd worden, maar is als introductie tot de Nederlands-Antilliaanse literatuur zeer zeker belangrijk, vooral door de poging om de verschillende talen in één grote samenhang te bespreken. Het werk is niet in de handel. Het is een uitgave van het Kabinet voor Nederlands Antilliaanse Zaken in Den Haag en kan daar persoonlijk aangevraagd worden.

Antilliaans Literair Logboek.

Geheel anders van opzet is het gedegen werk van Jos de Roo, Antilliaans Literair Logboek. Hij probeert niet een overzicht te geven, zoals de vorigen, maar draagt ‘basismateriaal’ aan. In een aantal grondige analyses bespreekt hij werk van de meest bekende Nederlandstalige Antilliaanse schrijvers dat ‘gemakkelijk bereikbaar is voor de lezer’. Met behulp van de structurele analyse ontleedt hij Mijn zuster de negerin en Bewolkt bestaan door Cola Debrot, Weekendpelgrimage door Tip Marugg, De rots der struikeling, Een vreemdeling op aarde en De eerste Adam door Boeli van Leeuwen en tot slot van Frank Martinus Arion de romans Dubbelspel, Afscheid van de koningin en Nobele wilden. Verder zijn er nog twee uitgebreide interviews met Chris Engels (Luc Tournier) en de dichter Charles Corsen opgenomen.

Door zijn aanpak wordt vaak een nieuw licht geworpen op werken die men dacht reeds lang volledig geïnterpreteerd te hebben, zoals bijvoorbeeld Mijn zuster de negerin, terwijl andere romans hier voor het eerst grondig geanalyseerd worden, bijvoorbeeld Weekendpelgrimage. Veel van deze opstellen waren eerder verschenen in het dagblad Amigoe, maar Jos de Roo heeft ze voor deze uitgave grondig herzien en uitgebreid. Het belang van deze uitgave wordt nog versterkt doordat hij zijn analyses laat uitlopen op het hoofdstuk Caraibische lijnen in Antilliaanse literatuur, waar hij m.i. overtuigend aantoont wat de constanten zijn in deze werken die wat hun taal betreft tot de Nederlandse literatuur gerekend zouden kunnen worden, maar die qua sfeer en thematiek zoveel eigens, verwant met Caraïbische werken uit het Engelse taalgebied hebben, dat ze het bestaan van een eigen Antilliaanse literatuur volkomen terecht kunnen claimen.

Door de grondigheid waarmee De Roo zijn onderzoeksterrein heeft ontgonnen, is deze uitgave een waardevolle wegwijzer voor verder Antilliaans literatuur onderzoek, wat zoals uit de overzichtsuitgaven bleek, nog zo dringend nodig is. De Walburg Pers uit Zuthen bracht het Logboek in de handel.

Wim Rutgers.

Bibliografie:

Mario Dijkhoff met medewerking van Magalis Vos de Jesús, Woordenboek Papiaments-Nederlands / Nederlands-Papiaments, De Walburg Pers, Zutphen, 1980, 310 blz.

Walter Palm, Genesis en Apocalypse, eigen beheer, 1980, 31 blz.

Luc Tournier, Doffe orewoed, Meulenhoff, Amsterdam, 1948, 1980^2, 61 blz.

Sonia Garmers, Orkaan en Mayra, Leopold, Den Haag, 1980, 116 blz.

Wilko A.G.M. Bergmans, De bastaard van Bonaire, Wedrego, Heerlen, 1980, 140 blz.

Bouke B. Jagt, Onder de wolkenwals. Elsevier, Amsterdam, Manteau, Antwerpen, 1980.

Schrijversprentenboek van de Nederlandse Antillen. Uitgave van de Stichting voor Culturele Samenwerking (Sti-

[p. 756]

cusa) te Amsterdam en het Nederlands Letterkundig Museum en Documentatiecentrum te Den Haag, in de handel gebracht door de Bezige Bij te Amsterdam, 1980, 40 blz.

Andries van der Wal en Freek van Wel, Met eigen stem. Herkenningspunten in de letterkunde van de Nederlandse Antillen, Schakels N A 63 1980; uitgave van het Kabinet voor Nederlands-Antilliaanse Zaken, Den Haag, 1980, 136 blz.

Jos de Roo, Antilliaans Literair Logboek, De Walburg Pers, Zutphen, 1980, 104 blz.

Kulturele overheersing van Nederland in Suriname en de Nederlandse Antillen; Documentatiemap Het buro buitenland van de Katholieke Hogeschool Tilburg; 562 blz.