Ons Erfdeel. Jaargang 24

De Franse Nederlanden

De Franse Nederlanden: actualiteiten.

Algemene informatie:

Hoe zit het met de politieke machtsverhoudingen in Frans-Vlaanderen nu Frankrijk onder zijn socialistische president François Mitterand en met een linkse regering en een linkse parlementaire meerderheid een nieuwe politieke weg ingeslagen is?

Ik herinner er nog even aan dat na de wetgevende verkiezingen van 1978 6 van de 37 zetels in het parlement naar rechts gingen en 31 naar links, waarvan 14 naar de communisten en 17 naar de socialisten. In vergelijking met de resultaten van 1973 betekende dat een verlies van 4 zetels voor de meerderheid, maar een winst van 2 zetels voor de communisten en socialisten elk. In 1978 had het Noorden-Nauw-van-Kales anders gestemd dan de rest van Frankrijk. De inertie van een sterk centraliserende Parijse regering gold toen al als één van de meest aanwijsbare oorzaken voor dit stembusresultaat.

De wetgevende verkiezingen van 14 en 21 juni 1981 hebben de politieke staalkaart in Frans-Vlaanderen als volgt gewijzigd: in het Noorden halen de communisten 6 zetels (een verlies van 3), de socialisten 13 (een winst van 5), de ex-meerderheid 4 (een verlies van 2); in het Nauw-van-Kales halen de communisten 2 zetels (een verlies van 3), de socialisten 12 (een winst van 3), de ex-meerderheid net zoals in 1978 geen enkele zetel. In de twee Frans-Vlaamse departementen behoren 33 volksvertegenwoordigers tot het linkerblok (8 communisten, 25 socialisten), 4 tot de ex-meerderheid.

Uit dit cijfermateriaal leiden we af dat de verkiezingen van dit jaar de afgang van de meerderheid die in 1978 al duidelijk was, bevestigd hebben. Eenzelfde conclusie geldt voor de opgang

[p. 622]

van de socialisten. Alleen is de stroomversnelling waarin deze laatsten in 1978 al zaten, een ware vloedgolf geworden waardoor de communisten weggespoeld zijn.

In Frans-Vlaanderen heeft men zoals dat wel te verwachten was, nog meer uitgesproken links gestemd dan elders in Frankrijk. Ondanks de rake klappen die de communistische partij nu heeft moeten incasseren, doet zij het dank zij haar in 1973 en 1978 verworven posities in Frans-Vlaanderen nog stukken beter dan op nationaal plan. Van de 4 zetels die de ex-meerderheid overhoudt, hoort er één thuis in de kantons Belle, Hazebroek, Merville en één in de kantons Wormhout, Sint-Winoksbergen, Broekburg, Kassel, Hondschoote, Steenvoorde. Het agrarische Nederlandstalige deel van Frans-Vlaanderen - grosso modo - blijft rechts stemmen. Ik signaleer nog even dat de kandidaat van de ecologisten met zijn regionalistisch-georiënteerde plaatsvervanger in het kiesdistrict Wormhout, Sint-Winoksbergen, Broekburg, Kassel, Hondschoote, Steenvoorde bij de eerste stembeurt bijna 3% van de uitgebrachte stemmen behaalde.

Als je in een Noordfrans weekblad - met name in Croix du Nord Magazine van 26-28 juni 1981 - zo direct na de verkiezingen een artikel met een titel als Pour avoir ‘bien voté’ le Nord attend beaucoup et vite! aantreft, heb je ongetwijfeld sterke vermoedens dat de auteur van het stuk de machtswisseling wil karikaturiseren. Ten onrechte! Het Noorden-Nauw-van-Kales zit immers in een effenaf ongemakkelijke situatie. In zijn tekst somt Jean-Claude Branquart er een aantal elementen van op. Te beginnen met de werkloosheid. Op een bevolking die 7,5% van de Franse bevolking vertegenwoordigt, waren er eind mei ongeveer 148.000 werklozen of 8,25% van het nationaal totaal. Onder de dossiers die in de regio werkelijk voor een urgente behandeling in aanmerking komen, vermeldt hij het textiel, de steenkool en de visvangst. De textielindustrie is weliswaar een nationale aangelegenheid, maar de regio is er het sterkst bij betrokken. In de steenkoolindustrie zou de regionale afbouw misschien best wat bevroren kunnen worden en in de visserij moet er een oplossing komen voor het aanslepende conflict tussen de vissers en de reders. Andere sectoren in de regio die aan een grondige studie moeten onderworpen worden, zijn de glasindustrie waar de laatste 5 jaar 3.000 werkplaatsen verloren zijn gegaan, de chemische industrie waar door herstructurering in 5 jaar tijd 30% van het aantal effectieven vrijgekomen is en de bedrijven die voor nationalisering in aanmerking komen. De lijst die Branquart geeft, is zeker niet volledig.

Het I.N.S.E.E. (Institut National de la Statistique et des Etudes Economiques) heeft onlangs nog een dossier uitgegeven waarin geconstateerd wordt dat de achterstand van het Noorden op de natie in het sociale vlak nog bijzonder groot is, ook al is er een evolutie in gunstige zin merkbaar. Deze achterstand laat zich voelen op het gebied van de werk- en levensomstandigheden, de gezondheidszorg, de scholingsgraad... De tol aan verouderde industriële structuren, aan de crisis die de voornaamste sectoren treft...?

Voornamelijk in deze regio ondergaat de nieuwe regering bovendien haar eerste serieuze test nu de textielreus Boussac-Saint-Frères het faillissement heeft aangevraagd. Over 80 fabrieken verspreid, dreigen 20.000 werknemers hun job te verliezen. In het Noorden-Nauw-van-Kales vind je in liefst 19 gemeenten één of meerdere vestigingen van de groep. Voor de regio is de inzet bijzonder groot.

Culturele informatie:

Na een lange traditie waarbij Hulst als gaststad voor de Frans-Vlaamse culturele dag in Nederland fungeerde, werd voor ‘decentralisatie’ geopteerd. Dit verklaart waarom we op 16 mei 1981 voor de gelegenheid naar Sas-van-Gent trokken. Te oordelen naar de vele nieuwe gezichten die we er aantroffen, is deze innovatie een goede zaak.

Na het welkomstwoord van drs. A.G.U. Hildebrandt, voorzitter van de Stichting Zeeland-Frans-Vlaanderen en na de opening van de academische zitting door drs. W.R.V. Dusarduyn, burgemeester van Sas-van-Gent nam prof. Walter Thys, hoogleraar aan het departement neerlandistiek van de universiteit van Rijsel het woord. Via een historisch overzicht van de ontwikkeling van de studie van het Nederlands aan de Rijksuniversiteit van Rijsel, kregen we een idee van de wijze waarop het departement neerlandistiek aldaar functioneert. Het begon allemaal in 1948 toen een lectoraat Nederlands werd opgezet. Van 1964 tot 1974 was voor het Nederlands een bescheiden plaats als bijvak weggelegd. In deze toestand kwam vanaf 1974 verandering: het Nederlands kreeg de status van hoofdvak. De weg naar een volwaardige opleiding van neerlandici lag open. Op het ogenblik is Rijsel III nog steeds de enige universiteit in Frankrijk die dit bieden kan. Studenten die niet in het Noorden wonen en die voor het Nederlands als hoofdvak opteren, zullen wel nog een tijdje op de hoofdplaats van het Noorden aangewezen blijven. Er is volgens prof. Thys een gunstige ontwikkeling te constateren wat het aantal studenten betreft. Dit kan ook van de programma's gezegd worden. Het aantal uren Nederlandse taal en beschavingsgeschiedenis in de licentie (het 3e jaar) was totnogtoe beperkt tot 7½ uur per week of 187 uur per jaar. Voortaan zal

[p. 623]

men voor het licentieprogramma hiervoor 15 uur per week of 375 uur per jaar uittrekken.

Tussendoor noemde prof. Thys het certificaat Nederlands als vreemde taal dat in 1977 door het Belgische Ministerie van Cultuur en het Nederlandse Ministerie van Onderwijs en Wetenschappen ingesteld werd, een hele stap vooruit. Het geeft de Frans-Vlamingen de kans hun kennis van het Nederlands te toetsen en deze kennis met een diploma te bekrachtigen. De spreker vermeldde daarna de impulsen die vanuit Rijsel III ge geven worden ter bevordering van het onderwijs van het Nederlands in het secundair onderwijs. Toen hij het over het ‘Centre d'Etudes Néerlandaises’ moest hebben, werd het wel eventjes stiller. Na twee academiejaren is het Centre in de zomer van 1980 immers aan zijn problemen inzake subsidiëring bezweken. Prof. Thys kon alleen nog hopen dat het ooit als een feniks uit zijn as herrijst. In het verlengde van prof. Thys' uiteenzetting lag C. Taccoens toelichting bij de politiek die in Frans-Vlaanderen ten voordele van het onderwijs van de Nederlandse taal gevoerd wordt en die hij definieerde als een rechtmatig streven om de eigen taal de plaats te geven die haar toekomt. Prof. Vic Nachtergaele handelde daarna over de letterkunde in Frans-Vlaanderen. Ook al heeft er vroeger één bestaan, een Nederlandstalige literatuur bestaat er op het ogenblik niet. Er is wel ‘een Franstalige literatuur van Vlamingen op hun Frans’. Tot slot bracht mevr. Rose-Anne Castelain-van den Abeele uit La Madeleine enkele gedichten van Michiel de Swaen en Jules Andouche.

's Namiddags was er nog gelegenheid om een tentoonstelling van oude landkaarten, boeken, e.d. met betrekking tot Frans-Vlaanderen te bezoeken of het optreden van de dansgroep De Grutmoole en een klankdiaporama over Frans-Vlaanderen bij te wonen.

Op 12 juli 1981 had te Ekelsbeke de 20e Vlaamse culturele dag plaats. Ik heb de indruk dat de belangstelling vanwege de lokale bevolking met de jaren toeneemt, terwijl die vanwege de Belgische Vlamingen en de Nederlanders enigszins terugloopt. De verklaring voor die groeiende Frans-Vlaamse interesse zit ongetwijfeld in de aantrekkingskracht van de Frans-Vlaamse beweging die de laatste drie jaar met een eendrachtiger en derhalve ook krachtdadiger actieprogram uit de hoek is gekomen.

In de namiddagzitting wees pastoor Georges Decalf van Ekelsbeke erop dat de Frans-Vlaamse inzet voor de Frans-Vlaamse zaak alsmaar groter wordt. De voorzitter van de Michiel de Swaenkring, Jacques Fermaut, stelde een aantal boeken voor die de vroegste geschiedenis van Frans-Vlaanderen behandelen en Robert Hennart, voorzitter van ‘het Comité flamand de France’ gaf een historisch overzicht van de publikaties in verband met Frans-Vlaanderen. In de 19e eeuw waren vooral monografieën erg in trek. Het duurde tot de eeuwwisseling alvorens de uitgeverswereld in Frans-Vlaanderen zich met de publikatie van theses en van de eerste historische vulgarisatiegeschriften nieuwe wegen baande. De leegte tussen 1910 en 1930 werd gevolgd door een golf van publikaties in de jaren dertig. De impuls kwam van een aantal lokale uitgevers, onder wie Valentin Bresle. Na 1945 volgde een nieuwe periode van stilte. Pas sedert 1970 is er weer een intense produktie merkbaar. In de geest van 1968 wil men terug naar de bronnen. Ook vanuit universitaire kringen is er nieuwe interesse voor de regionale materie. De regionale publikatie wordt evenwel met een aantal problemen geconfronteerd. Er blijken steeds weer moeilijkheden te zijn om Vlaanderen in Frankrijk te concipiëren. Vaak krijgt men hierdoor van Vlaanderen een vervormd beeld. Hoe talrijk zijn niet degenen die er niet in slagen Picardië van Frans-Vlaanderen los te koppelen? Onkunde op het gebied van de Nederlandse taal brengt o.a. met zich dat francofone auteurs de Nederlandstalige auteurs niet (kunnen) raadplegen. Daarbij komt nog dat de Frans-Vlaming het soms moeilijk heeft zich in de huid van die voorouders te steken die nog geen Franse staatsburgers waren. Het was Robert Hennarts wens dat nog grotere inspanningen zouden geleverd worden om de gewone man van zijn Vlaamse wortels op de hoogte te brengen en dat de regionalistische groeperingen en het regionale uitgeverswereldje de handen in mekaar zouden slaan om bepaalde belangrijke werken opnieuw uit te geven. Régis Demol, voorzitter van ‘Menschen Lyk Wyder’, formuleerde een aantal bedenkingen rond de toekomstige Frans-Vlaamse regionalistische actie nu Frankrijk van politiek regime is veranderd. Bij de vooropgestelde decentralisatie mag Frans-Vlaanderen niet nog eens genegeerd worden. Vlaanderen moet officieel als regio erkend worden, want met de huidige koppeling Noorden-Nauw-van-Kales wordt de Frans-Vlaamse realiteit tekort gedaan. De Frans-Vlamingen moeten totale culturele autonomie eisen en de tewerkstelling in Frans-Vlaanderen moet in eerste instantie de Frans-Vlamingen ten goede komen. Demol waarschuwde voor de illusie dat alles nu zomaar in een handomdraai zal veranderen. Als de Frans-Vlamingen verandering willen, dan zullen zij die opnieuw moeten eisen en zonodig bepleiten. Jean Paul Sepieter sprak voor de Frans-Vlaamse regionalistische uitgeverij Westhoek-Editions. Ook zij neemt een sleutelpositie in bij de bevrijding van de Frans-Vlaming

[p. 624]

van zijn complexen. Jean Pierre Verschave van het ‘Comité flamand de France’ deed een oproep om een petitie te ondertekenen waarin geëist werd om het Nederlands meer in het kleuteronderwijs te betrekken en om de mogelijkheid te bieden de Nederlandse taal vanaf het lager onderwijs aan te leren. Uiteindelijk loofde Dr. Daniël Merlevede, voorzitter van het ‘Komitee voor Frans-Vlaanderen’ de samenwerking tussen de Frans-Vlaamse groeperingen in een geest van tolerantie. Zij vullen mekaar aan in hun verscheidenheid. Hij spoorde de Frans-Vlamingen ertoe aan om werk te maken van de biculturele ontwikkeling van Frans-Vlaanderen.

Het tuinfeest dat op de zitting volgde, werd opgeluisterd door ‘De Sprinkhaanders’ uit Steenvoorde, ‘De Toetermans’ uit Duinkerke, ‘De Belleduiveltjes’ uit Belle en de kunstgroep ‘Scapino’ uit Menen. In het kasteel liep traditiegetrouw ook nog een tentoonstelling.

Op initiatief van kanunnik Maxime Deswarte, Cyriel Moeyaert en Raf Seys had op 31 mei 1981 in Steenvoorde een René Despicht-herdenking plaats.

René Despicht werd in 1870 te Ochtezele geboren. Deze priester-leraar was één van de figuren van de Vlaamse beweging in Frans-Vlaanderen tijdens de eerste helft van deze eeuw. Hij werd de eerste hoogleraar Nederlandse taal- en letterkunde aan de Katholieke Universiteit te Rijsel. Ook als auteur maakte hij zich verdienstelijk. In 1960 stierf hij te Steenvoorde.

Wie tussen 26 en 29 juni 1981 de tentoonstelling van de werken van het academiejaar 1980-1981 aan Sint-Lucas Gent bezocht, kon er een reeks beeldplaten bewonderen die de studenten van het tweede jaar Functionele Grafiek gemaakt hadden naar aanleiding van een studiereis naar Hondschote, Kassel, Sint-Winoksbergen en Sint-Omaars. De grafische creaties van deze studenten zijn afgestemd op een documentaire en educatieve visuele communicatie. Ze hebben ons ertoe aangezet een stuk Frans-Vlaams patrimonium op een andere manier te leren ontdekken en waarderen.

Op beschuldiging van inbreuk op het monopolie van de Franse officiële omroep zijn Régis Demol en Pascal Vanbremeersch op 19 mei 1981 voor de correctionele rechtbank van Hazebroek verschenen. De achtergrond van het proces heette Radio Uylenspiegel of het verhaal van een Vlaams-culturele zender in Frans-Vlaanderen die sedert januari 1978 niet alleen zowat 50-maal in de lucht was geweest, maar ook 5-maal in beslag werd genomen.

Meester Canonne, advocaat van de verdediging verklaarde zonder meer dat via de beschuldigden de Frans-Vlaamse beweging geviseerd werd. Hij wees erop dat zijn cliënten hun inbreuk op het monopolie steeds als gewettigd hadden beschouwd. Omdat dit monopolie echter de zaak was van een uittredende/ uitgetreden regering stelde hij voor de zaak te verdagen. De openbare aanklager Buchet ging hierop in, echter niet nadat hij duidelijk geponeerd had dat de vervolgingen van rechtswege niet tot doel hadden het gebruik van de Nederlandse taal te beteugelen, maar het medium van de vrije radio te sanctioneren. Voorzitter Morel stemde eveneens met het voorstel van meester Canonne in.

Het proces wordt op 1 december 1981 overgedaan. Tegen dat tijdstip zal voor de vrije radiozenders vermoedelijk een aangepaste wetswijziging uitgewerkt zijn. In dit geval zullen de beklaagden volgens de in Frankrijk vigerende rechtsleer van de nieuwe bepalingen kunnen meegenieten.

Bij de regionalistische bewegingen in Frankrijk is er goede hoop dat voor het eerst terdege met hun verlangens rekening zal worden gehouden nu de macht in nieuwe handen is. Ook voor het onderwijs van en in de eigen taal openen zich mooie perspectieven. Hiervoor baseren ze zich in niet geringe mate op het antwoord op een schrijven van de Elzass Lothringischer Volksbund - E L - Front Autonomiste de Libération ‘aan de presidentskandidaten Valéry Giscard d'Estaing en François Mitterand waarin de vraag gesteld werd of deze laatsten zich ertoe wilden verbinden de Basken, Bretoenen, Catalanen, Corsicanen, Elzassers-Lotharingers, Frans-Vlamingen en Occitanen onderwijs van en in de eigen taal te garanderen. De reactie van de actuele president François Mitterand was bepaald formeel: ‘(...) les socialistes estiment que la reconnaissance du droit de tout Français à ses différences et à ses cultures doit se substituer au temps du mépris et de l'oubli. Cela suppose une volonté politique de promouvoir l'étude des langues et des cultures de France. Ainsi, sans que l'étude de la langue nationale en soit, pour autant, abandonnée, dans les aires d'influence reconnues, tout enfant qui voudra apprendre ou se perfectionner dans sa langue maternelle ou régionale devra en obtenir les moyens dès l'école primaire’. En 10 dagen later, in zijn brief van 27 april 1981, gaat François Mitterand zelfs nog verder: ‘Je peux vous préciser que notre Parti est favorable à ce que les jeunes Alsaciens puissent pratiquer leur langue maternelle, lorsque leurs parents le souhaitent, à condition que cela se fasse dans le cadre du bilinguisme. Il nous paraît en effet néfaste qu'il y ait une rupture entre le milieu familial et le milieu scolaire’.

[p. 625]

Publikaties:

In Het Laatste Nieuws is een reeks artikelen verschenen gewijd aan Frans-Vlaanderen, nl. Frans-Vlamingen pleiten wettige zelfverdediging (19 mei 1981), Machtswisseling in Frankrijk redplank voor Radio Uylenspiegel (20 mei 1981) en Regionalisme zonder getrokken messen in Frans-Vlaanderen (22 mei 1981). Journalist E. Dotselaere geeft zijn lezers een vrij duidelijk beeld van de Vlaamse beweging in Frans-Vlaanderen, terwijl hij de kijker op ‘Radio Uylenspiegel’ richt.

Ook het tijdschrift Nieuw-Vlaanderen (14e jrg., 1981 nr. 2, maart-april) brengt uitvoerig informatie over de Frans-Vlaamse Westhoek. Naast interviews met Pascal Vanbremeersch en Régis Demol, wordt de relatie Parijs-Westhoek uitgediept. De Parijse intolerantie ten aanzien van de Frans-Vlaamse verzuchtingen bepaalt de toon waarin de tekst is geschreven.

Ten slotte is in het NRC-Handelsblad van 1 augustus 1981 onder de titel Anderstaligen in Frankrijk en Vlaanderen een boeiend artikel over het actuele regionalisme in Frans-Vlaanderen verschenen. Sytze van der Zee steekt achtereenvolgens zijn licht op bij Régis Demol, Jacques Fermaut, Albert Deveyer, Georges P. de Verrewaere en krijgt van elk afzonderlijk een kijk op de stand van zaken in Frans-Vlaanderen.

Luc Verhaeghe.