Ons Erfdeel. Jaargang 24

De Franse Nederlanden

De Franse Nederlanden: actualiteiten.

Culturele informatie:

Op de openingszitting van de 7e Frans-Vlaamse veertiendaagse (4 april - 20 april 1981) te Nieuwpoort was de Frans-Vlaming Albert Deveyer ongetwijfeld de meest opgemerkte spreker. Via een sociaal-economisch weinig benijdenswaardig beeld van Frans-Vlaanderen kwam hij tot de verrassend positieve opmerking dat het Frans-Vlaams isolement de Frans-Vlaming uiteindelijk vooral humaan ten goede gekomen is en het behoud van de Nederlandse taal met zich mee heeft gebracht. Hoe kan je in dit laatste opzicht immers verklaren dat het Vlaams er vrijwel zonder boeken, kranten, zonder enige vorm van onderwijs... na 300 jaar nog gesproken wordt? Hij noemde de volkstaal echter verarmd, omdat er bijvoorbeeld op het vlak van het abstract taalgebruik heel wat leemten voorkomen. Bovendien is ze moeilijk aan te leren. Terecht beklemtoonde Deveyer dat de Frans-Vlamingen toch de kans geboden wordt om hun taal te verrijken. Zonder scrupules brak hij daarom een lans voor het onderwijs van het Algemeen Nederlands, vooral nu een aantal wegen gebaand zijn die dit soort onderwijs dichter bij de Frans-Vlaming brengen. Hij eindigde zijn betoog met de drie premissen die de renaissance van Vlaanderen in Frankrijk zullen bewerken: 1. het behoud van de Nederlandse taal en het bevorderen van haar studie; 2. de redding van de traditionele bewoning; 3. de eendracht en samenwerking tussen de verschillende regionalistische bewegingen.

Hierna pleitte burgemeester Georges Mommerency van Nieuwpoort voor een meer officiële en volwaardige cultuurpolitiek in ons land en wees erop dat zowel op cultureel als op toeristisch gebied in Frans-Vlaanderen nog heel wat te doen valt. Burgemeester Moriss van Hazebroek stelde zijn stad voor en mevrouw R. De Backer-van Ocken, staatssecretaris voor de Vlaamse Gemeenschap, legde de band tussen Nieuwpoort als sportoord, de volkssporten en Frans-Vlaanderen.

Een conferentie-avond rond de betekenis van Hazebroek in (Frans-)Vlaamse optiek, twee toneelopvoeringen door het ‘Volkstoneel voor Frans-Vlaanderen’, één in Hazebroek, één in Nieuwpoort, diverse ontmoetingen (vooral op sportief vlak) op allerlei niveau tussen Nieuwpoort en Hazebroek, enkele tentoonstellingen... geven een idee van het programma van deze 7e Frans-Vlaamse veertiendaagse te Nieuwpoort.

Op zondag 12 april 1981 had de 5e zwijgende voettocht door het slagveld van de Peene plaats. Voor het eerst konden de deelnemers kiezen uit 3 trajecten. Het initiatief van Raf Seys blijkt intussen uit te groeien, want onder zijn impuls is ook het ‘Comitè van de Peene’ gesticht, dat een aantal jonge Frans-Vlamingen groepeert en de zin en de betekenis van het historisch gebied om en bij de Peene wil beschermen. Daartoe organiseert het o.a. wandeltochten, volkskundige en culturele manifestaties.

Naar aanleiding van de open brief van Wido Bourel namens de werkgroep ‘De Lage Landen’ aan de BRT waarin ten behoeve van de Frans-Vlamingen om Nederlandse taallessen gevraagd werd, heeft prof. Herman Balthazar, voorzitter van de raad van beheer van de BRT, een werkgroep laten oprichten die het probleem van Nederlandse taallessen in zijn geheel zal onderzoeken. In een mededeling aan de pers blijft Wido Bourel inmiddels aandringen op een afzonderlijke en spoedige beslissing ten voordele van Frans-Vlaanderen.

[p. 462]

Publikaties:

Het nieuwste Frans-Vlaamse tijdschrift heet De Koekestuut! Twee nummers zijn reeds verschenen. Het eerste nummer (februari 1981) geeft niet enkel het authentieke recept om de lezer aan het bakken te zetten, maar ook de ingrediënten van De Koekestuut zelf. Gelukkig maar heeft het tijdschrift nog wat beters te bieden! Ik denk aan het boeiende vraaggesprek met Régis Demol die voor de rechtbank verschenen is op beschuldiging van inbreuk op het monopolie van de Franse officiële omroep via de Frans-Vlaamse zender Radio Uylenspiegel. In Proces Demol, procès symbole wijst Demol ook op de correlatie tussen de culturele eisen van de Frans-Vlamingen en hun politieke en sociale wensen, op het parallellisme tussen culturele decadentie en economische achterstelling. 't Is hooge tyd bevat een warme oproep tot de Frans-Vlamingen om hun taal, hun werk en hun streek te redden. In een ander artikel klinkt dit als volgt: ‘Elle (= la Flandre) n'existe que dans la mesure où à chaque génération des hommes se reconnaissent Flamands’.

Het tweede nummer (maart 1981) heeft het over de onaangename toekomstperspectieven voor de staalindustrie in de Frans-Vlaamse Westhoek. Na Longwy en Denain is het nu de beurt aan de kuststreek. De tekst handelt over de touwtrekkerij tussen de staalreuzen Creusot-Loire en Usinor met als speelbal ‘L'usine des Dunes’, een bedrijf dat zo'n 3200 mensen tewerkstelt. Een ander uitgebreid artikel is aan de ‘Vlaamse hofstee’ gewijd.

Hiermee is natuurlijk niet alles gezegd. De twee nummers bevatten verder o.a. bijdragen over de activiteiten van de A.R.A.M. (Association Régionale des Amis des Moulins), over volksmuziek en traditionele muziekinstrumenten, over het Frans-Vlaamse orgel, over de natuur... Gedichten en prozastukjes stofferen de laatste bladzijden.

De Koekestuut lijkt me uit goede deeg gebakken te zijn. Het verschijnt maandelijks en is tweetalig (Frans en Vlaams dialect). Voor teksten in het Algemeen Nederlands is er helaas (vooralsnog?) geen plaats.

De Koekestuut, die een uitgave is van de associatie ‘Tegaere Toegaen’, is verkrijgbaar via Joël Sansen, Chemin des Annelles, F-59630 Cappellebrouck.

De nummers 1 en 2 (jaargang 1981) in de reeks Vlaams-Nationale Standpunten - een uitgave van het Vlaams-Nationaal Studiecentrum v.z.w. - verdienen in deze kroniek alle aandacht. Voor de brochure Frans-Vlaanderen van Erik Vandewalle spreekt dit vanzelf, maar wat Van Kanal tot Kanaltal van Karel Jansegers ermee te maken heeft, is niet zo duidelijk. Deze laatste titel lijkt wellicht minder vreemd als je weet dat de grens die in West-Europa de Germaanse talen van de Romaanse scheidt, loopt van het Kanaal tot in het Kanaltal in de oostelijke Alpen benoorden Venetië. Onze ‘Vlaams-Waalse’ taalgrens is daar een stukje van en dat wenst Jansegers precies aan te tonen. Ook Frans-Vlaanderen wordt door de Germaans-Romaanse scheidingslijn aangedaan. Jansegers toont aan hoe de taalgrens er historisch gezien in noordelijke richting opgeschoven is en wat de verklaring voor dit verschijnsel is. Hij gaat ook na wat op het ogenblik gebeurt voor het behoud van het Nederlands in het overgebleven Nederlandstalige deel van Frans-Vlaanderen.

In de brochure Frans-Vlaanderen schrijft Erik Vandewalle achtereenvolgens over de annexatie van Frans-Vlaanderen, de discriminerende taal- en cultuurpolitiek van Frankrijk en het verzet hiertegen, vooral via de regionalistische beweging. Na een overzicht van de actuele toestand laat de auteur een aantal beleidslijnen voor een cultuurpolitiek ten aanzien van Frans-Vlaanderen volgen. Vandewalle stelt terecht dat de betekenis van Frans-Vlaanderen voor ons Vlamingen samenvalt met de positie van onze taal in het gebied. Frankrijk houdt onze taal, al eeuwen op een zijspoor gezet, echter in zijn worggreep. Volgens Vandewalle kunnen wij Frankrijk in zijn cultuurpolitiek o.a. treffen door meer aandacht op te brengen voor zijn minderheden en door als het geweten van deze volkeren te ageren. Een zekere weg om pressie uit te oefenen op Frankrijk zit volgens Vandewalle in de afbouw van het Frans als vreemde taal in ons onderwijssysteem. Pas als dit gebeurt, kunnen wij het onderwijs van het Frans bij ons uitspelen als ruilmiddel voor een redelijke positie van het Nederlands in het Frans onderwijs. Andere aspecten van een Vlaamse cultuurpolitiek ten aanzien van Frans-Vlaanderen gaan volgens de auteur hand in hand met een betere communicatie tussen Vlaanderen en Frans-Vlaanderen, efficiënte steun aan de Frans-Vlaamse bewegingen. Aan ons cultuurparlement om iets voor Frans-Vlaanderen te gaan doen. Deze kernachtige, snedig geschreven brochure kan ik sterk aanbevelen.

Adres: Vlaams-Nationaal Studiecentrum v.z.w., Barrikadenplein 12, 1000 Brussel.

De weg naar de Europese éénwording is er één met veel hindernissen. Daar kunnen grensbewoners nog het best van getuigen. Enkele Europese staten die alvast zelf begrepen hebben dat bepaalde grensproblemen verholpen kunnen worden, hebben reeds afspraken gemaakt. Voorbeelden van bilaterale, zelfs trilaterale vormen van ruimtelijke grensoverschrijdende beleidsvoering zijn: de regio Basiliensis bestaande uit de Zwitserse kantons Basel-Stadt en Basel-Landschaft, het Franse département du Haut-Rhin en het Duitse Südbaden; de Euregio met delen van

[p. 463]

de Westduitse deelstaten Nordrhein-Westfalen en Nedersaksen en delen van de Nederlandse provincies Overijssel en Gelderland; de Studiegroep Benelux-Middengebied die de Belgisch-Nederlandse grensprovincies omvat. Gebieden met een sterke historische, culturele en economische verbondenheid en een gemeenschappelijk verleden kunnen aan een dergelijke ‘samensmelting’ gaan denken. Met zijn publikatie Frans-Vlaanderen in Europees perspectief leidt Palmer Ruysschaert ons in deze problematiek in. Volgens de auteur moet inderdaad ook tussen West-Vlaanderen en Frans-Vlaanderen een dergelijke grensoverschrijdende werking mogelijk zijn. Wel waarschuwt hij er de optimisten voor dat de realisatie ervan niet bij het hoogste staatsrechtelijke niveau in Brussel of Parijs zal kunnen berusten. In Brussel zullen de Vlamingen ongetwijfeld op communautaire onwil stuiten; in Parijs op een kordate centralisatiereflex. (Wat heeft Parijs ertoe aangezet om uiteindelijk in te stemmen met de participatie van het département du Haut-Rhin in de regio Basiliensis?) Wat volgens Ruysschaert wel haalbaar moet zijn, is een samenwerking op gemeentelijk niveau. Hiervan moet alvast werk worden gemaakt door een vooronderzoek waarbij een aantal partikuliere personen kunnen worden betrokken.

Frans-Vlaanderen in Europees perspectief is te verkrijgen via de werkgroep Ekonomie en Overheidspersonen van het Komitee voor Frans-Vlaanderen, p.a. Azaleaweg 2, B-8458 Oostduinkerke.

Het derde jaarboek (1980-1981) van de Vereniging/Stichting Zannekin is uit. Naast de Nederlandse gebieden die binnen de politieke invloedssfeer van Duitsland zijn geraakt, wordt ook aan Frans-Vlaanderen ruime aandacht geschonken.

Bijzonder boeiend is het artikel Actuele taaltoestanden in Frans-Vlaanderen van Jacques Fermaut. Een voor het Nederlands ongustig uitvallende vergelijking van drie Frans-Vlaamse taalgrenskaarten (uit 1856, 1932 en 1971) kan niet op tegen de hoop van de auteur die in de recente Frans-Vlaamse identiteitscrisis de voedingsbodem ziet voor een ruim opgevat onderwijs van het Vlaams en het Algemeen Nederlands. Er moet enkel nog een stroomversnelling intreden. Fermaut weigert langer aan te kloppen aan deuren die nooit open zullen gaan. De Frans-Vlamingen kunnen immers geen gewicht gooien op de weegschaal der Franse machtsverhoudingen.

Een nieuwe generatie ten dienste van de Franse Nederlanden van Georges P. de Verrewaere doet niet onder voor de tekst van Jacques Fermaut. Hij illustreert de bezieling die de Frans-Vlaamse regionalistische beweging sedert 1968 tekent. Zijn zure opmerkingen gelden een Belgische en een Nederlandse overheid die geen bewuste cultuurpolitiek ten aanzien van Frans-Vlaanderen durven te voeren. Het Nederlandse taalgebied moet beseffen dat een cultuur die niet over haar grenzen heen wil uitstralen, zelf tot afsterven gedoemd is. Ward Corsmit analyseert verder enkele Frans-Vlaamse soldatenbrieven uit de tijd van Napoleon, Leo Camerlynck heeft het over de Antonijnen van de Katsberg. Deze orde van eremieten bewoonde er tot 1792 een klooster dat later werd gesloopt. De auteur stipt ook de inzet van de Antonijnen voor de Nederlandse taal aan. Met een voorstelling van het jaarboek De Franse Nederlanden - Les Pays-Bas Français 1980 rondt Maurits Cailliau het gedeelte van Frans-Vlaanderen af.

Jaarboek 3, 1980/1981, wordt uitgegeven door de Vereniging/Stichting Zannekin, Ieper/Soest, 176 blz.

Isabelle Leclercq heeft voor Croíx du Nord Magazine van 10-12 april 1981 een uitgebreid artikel over het regionalisme in Frans-Vlaanderen geschreven. De titel alleen al, Le régíonalisme à la flamande, wekt het vermoeden dat men in Frans-Vlaanderen met dat regionalisme mijlenver achterligt bij de andere minoriteiten in Frankrijk. En dat is misschien wel zo! Wat echter tegen de borst stuit, is dat het Frans-Vlaams regionalisme blijkbaar met de beste bedoelingen voorgesteld wordt als wat minzame donquichotterie. Isabelle Leclercq staart zich blind op het Vlaamse volksvermaak en begaat gaandeweg de fout het regionalisme in Frans-Vlaanderen vóór alles te identificeren met folklore. ‘Cette colonie d'irréductibles constitue la plus ignorée des minorités françaises. La seule dont la langue n'est pas officiellement reconnue. Une minorité “sans histoire”, mais pas sans passé. Pourtant depuis quelques années elle se réveille. Un particularisme discret (...). Le régionalisme à la flamande est incarné par une poignée de militants déterminés à défendre une identité, une langue et une culture et surtout par une solide tradition festive: carnaval, kermesses et fêtes carillonnées.’ Naar het einde toe gaat ze toch wat inbinden, vooral waar ze zegt dat de Frans-Vlaamse regionalisten toch niet zo stom of mak zijn, maar dat het bewustwordingsproces nu eenmaal via feesten, dans en muziek op gang komt.

Het artikel bevat ook enkele rake passages. Ik denk vooral aan haar typering van de doorsnee Frans-Vlaming in zijn houding tegenover het regionalisme.

In tegenstelling met wat je normaal zou verwachten, stelt zij de regionalistische bewegingen, op de Michel de Swaenkring na, heel behoorlijk voor. Er moet blijkbaar tóch meer vuur in het Frans-Vlaams regionalisme zitten! Terecht situeert ze ook de Frans-Vlaamse regionale uitgeverij Westhoek-Editions van Jean Denise. Dat Isabelle Leclercq zo

[p. 464]

eenzijdig in het folkloristische weggeëbd is, blijft echter als een smet boven Le régionalisme à la flamande hangen.

In het tijdschrift De Taktivist van maart-april 1981 is een artikel verschenen waarin de onheuse houding van Parijs ten overstaan van de Frans-Vlaamse Westhoek uit de doeken wordt gedaan en waarin met Pascal Vanbremeersch de betekenis van Radio Uylenspiegel voor de Frans-Vlaamse Beweging doorgelicht wordt.

En in Alternatief van maart-april 1981 worden door Luc Vranckx enkele gedachten in verband met een strategie voor Zuid-Vlaanderen (= Frans-Vlaanderen) geformuleerd.

Luc Verhaeghe.