Ons Erfdeel. Jaargang 24

Muziek

Edo de Waart en het Rotterdams Philharmonisch Orkest.

Hoboïst Edo de Waart, leerling van Haakon Stotijn, musiceerde onder meer bij het Concertgebouworkest, maar naam zou hij vooral maken als dirigent, nadat hij enkele jaren directielessen had genomen bij Jaap Spaanderman. In 1964 werd hij winnaar van het Dimitri Mitropoulos Concours voor jonge dirigenten en drie jaar later verwierf hij een benoeming bij het Rotterdams Philharmonisch Orkest. Aanvankelijk zette hij zich in voor het Nederlandse componeren, ik denk bijvoorbeeld aan zijn grandioze lezing van het aartslastige Abschied voor groot ‘romantisch’ symfonie-orkest van Reinbert de Leeuw. Geleidelijkaan echter opteerde hij steeds meer voor de echte laat-romantiek. In 1977 werd hij benoemd als dirigent en artistiek leider van het San Francisco Symphony Orchestra. Dat combineerde hij aanvankelijk met zijn werkzaamheden te Rotterdam, maar in 1978 moest hij er toch afscheid van nemen. In januari van dit jaar stond hij weer voor zijn oude vrienden en begeleidde hij Alicia de Larrocha in Mozarts KV 488 (in een no noncence stijl voorgedragen). Zijn kunnen etaleerde hij vooral in een magistrale lezing van Mahlers Negende Symfonie. Na een wat rommelig begin groeide deze lezing uit tot een belangrijk gebeuren; het slot-Adagio (sehr langsam und noch zurückhaltend) riep de uitspraak van Max Brod in herinnering; Mahlers Negende naast Bachs Mattheus-Passie, Mozarts Zauberflöte en Wagners Tristan als vierde zuil van de muziek uit het avondland. Of, om met Arnold Schönberg te spreken: ‘een schepping niet van deze wereld’.

Die inzet voor de eigentijdse compositie is nu overgelaten vooral aan Roelof van Driesten, die afgezien van een nog wat onduidelijke slag, bezig is zijn plaats te veroveren. Hij dirigeer-

[p. 445]

de het Rotterdams Philharmonisch Orkest in een programma met werken van drie Polen en twee Nederlanders: Marek Stachowski (vertegenwoordigd met een redelijk onderhoudend Divertimento uit 1978 voor strijkorkest), Tadeusz Baird (wiens verfijnde cyclus Erotyki wederom een grote indruk maakten), Witold Lutoslawski (de vroege, minder representatieve Vijf liederen naar Kazimiera Illakowicz) en de Mahleriaanse Tweede Symfonie van Willem Pijper met nog (wereldpremière) Am Ende des Regenbogens van Enrique Raxach. Deze Gaudeamusexponent is in 1969 tot Nederlander genaturaliseerd en schreef in 1979-1980 dit groots opgezette orkestwerk voor de 70e verjaardag van Walter Maas, de oprichter van Gaudeamus, onvermoeibaar ijveraar voor de eigentijdse muziek, als zodanig van een onschatbare waarde! Een fraai cadeau, dat moet gezegd worden. Het vormt het slotstuk van een soort van ‘Aardse Trilogie’ met Figuren in einer Landschaft (1972-1974) en Erdenlicht (1975).

Het eerstgenoemde werk wordt gekarakteriseerd door een heterogene samenstelling van veel muzikale ‘figuren’ die metamorforiseren in een scherpe tekening (de componist stelt dat men zich als het ware midden in het gebeuren bevindt), terwijl in Erdenlicht sprake is van een meer globale benadering (waarneming van buitenaf).

Am Ende des Regenbogens verschilt van beide voorgangers: hier overheerst een flashbacktechniek zonder chronologische opbouw. Muzikale gegevens worden in een aards krachtenveld geconfronteerd met zowel ‘een duister verleden als iets van een voorgevoel’.

Een harmonisch raster van overmatige en verminderde akkoorden is de bindende factor in deze romantische, ongemeen geraffineerd geïnstrumenteerde ‘symfonie’ van circa 25 minuten. De titel verwijst naar een legende over elfen en kabouters die wegtrokken met medeneming van hun onbegrepen wetenschappen (magie), op zoek naar een vriendelijker wereld aan het eind van de regenboog. Alweer in de woorden van de componist: ‘Eigenlijk gaat het om de onvermijdelijke botsing tussen de werelden van de fantasie en die van verlichting en nuchterheid. Aan de luisteraar de vraag wat dit te maken heeft met kunst en maatschappij’.

Ernst Vermeulen.