alleen gebabbeld, maar ook gescholden. Vandaar de vloekjes uit de titel. Vloekjes bij de thee was in 1980 aan zijn vierde, volledig herziene druk toe en dat is een groot succes. Zo verwonderlijk is dat misschien toch niet, want in een tijd als de onze waarin door de crisis het uitzicht op de toekomst verduistert, groeit ook de belangstelling voor het verleden, voor wat achteloos op de geschiedeniszolder ligt opgeslagen.
Wim Zaal is geen historicus die de stroom van gebeurtenissen interpreteert en er de wetmatigheid van bloot tracht te leggen. Hij is veel meer een journalist die dag aan dag op feiten jaagt en niet de tijd wordt gegund om die feiten rijp te laten worden tot er een samenhang uit te voorschijn komt. De ondertitel van het boek luidt trouwens Een reportage over de 19de eeuw in de Lage Landen en reportages zijn tegenwoordig gegeerd voedsel. Ze brengen de lezer in direct contact met een sfeer of een geestelijk klimaat dat voor de lezer niet bereikbaar is. Een reportage loodst je als het ware de keuken binnen waar je even de deksels van de potten mag lichten. Zo kom je achter het geheim van wat later, afgewerkt en geordend, aan tafel wordt geserveerd. Met Vloekjes bij de thee belanden we inderdaad in de keuken van de negentiende eeuw en de geurtjes die er hangen, scherpen de appetijt.
De auteur onderscheidt een vijftal hoofdstukken. De eeuw laat hij beginnen na de val van Napoleon toen de verlichte vorst Willem I aan de macht kwam, en eindigen met de inhuldiging van koningin Wilhelmina, want met haar deed de twintigste eeuw zijn intrede. Bij de periodisering laat Wim Zaal zich leiden door markante gebeurtenissen die in politiek, algemeen cultureel of literair vlak de eeuw een nieuwe wending hebben gegeven. Elke periode wordt in een tweetal bladzijden gekarakteriseerd, waarna de lezer in authentieke teksten de sfeer kan proeven. Elk tekstfragment wordt nog voorafgegaan door een of twee rake zinnen die de lezer meteen op het goede spoor moeten zetten. Het gamma van de onderwerpen die in de negentiende eeuw tot vloeken aanleiding gaven, is erg breed: politiek, geloof, opvoeding, onderwijs en schoolsysteem, literatuur en kunst in het algemeen, het huiselijk leven in al zijn facetten, de industrialisatie, de materiële armoede, de eerste golf feministen enz. Substantiële informatie wordt afgewisseld met stukjes curiosa. Is het gamma erg breed, toch voel je dat bij Wim Zaal de literatuur in de bovenste la ligt.
Tenslotte een punt van kritiek. Het boek pretendeert een reportage te bieden over de Lage Landen, maar de inbreng uit het Zuiden is beduidend geringer dan die uit het Noorden. Aan materiaal zal het wel niet ontbroken hebben. Dit neemt evenwel niet weg dat Vloekjes bij de thee genietbare lectuur is en je een aangename reis door de negentiende eeuw bezorgt.
Werner Duthoy.
Wim Zaal, Vloekjes bij de thee. Een reportage over de 19de eeuw in de Lage Landen, vierde volledig herziene druk, Standaard Uitgeverij, Antwerpen/Amsterdam, 1980, 246 blz.
Auteursrechtelijk beschermd