Ons Erfdeel. Jaargang 24

Muziek

Nieuwe directie en verjongde geest in de Vlaamse Kameropera.

De weg die de Vlaamse Kameropera (VKO) gedurende bijna vijfentwintig jaar heeft afgelegd is niet over rozen gegaan: moeilijkheden bij de oprichting en de fusie van de twee Antwerpse kameroperagezelschappen, wisselingen in de artistieke en administratieve directie, brand in het theatergebouw, schrale subsidiëring enz. En toch heeft dat gezelschap, het enige van die aard in Vlaanderen, al die jaren het hoofd boven water gehouden en al bij al kwalitatief werk geleverd. Het jongste speelseizoen 1980-1981 startte onder een nieuwe directie. Walter Proost is een jong en bekwaam musicus. Na zijn opleiding aan het Koninklijk Vlaams Muziekconservatorium studeerde hij orkestdirectie in Nederland bij Jan Stulen en in Amerika bij Leonard Bernstein. Van 1973 tot 1979 was hij in vaste dienst bij de NOS in Hilversum, vervolgens chef-dirigent van het Collegium Musicum Carolinum in Nijmegen. Als VKO-directeur, aangesteld op 1 juni 1980, heeft hij op korte tijd zijn sporen verdiend. Hij stelde een verantwoord en interessant programma samen met niet minder dan vier Belgische of Europese premières op een totaal van zes produkties. Het getuigt op zijn minst van durf en originaliteit. Dat hij daarenboven specifieke kameropera's had uitgekozen levert een duidelijk bewijs van zijn juiste visie op het beleid van een kameropera. Een belangrijk winstpunt voor de nieuwe directie is zonder twijfel het orkest. Dat bestaat nu uit jonge en enthousiaste musici, die met toewijding en discipline musiceren. Als openingsstuk van het seizoen speelde dat ensemble W.A. Mozarts La Finta Giardiniera; beslist geen sinecure! Vanaf de eerste maten ontpopte Walter Proost zich als een rasecht operadirigent, die een lichte en doorzichtige toon uit zijn orkest wist te halen, voortdurend waakte over de homogeniteit in de groep en bovendien een genuanceerde interpretatie ten beste gaf. De VKO heeft niet alleen een bekwaam directeur in huis gehaald, maar op de koop toe een talentvol en bezielend dirigent in de orkestbak gekregen.

Op 19 januari presenteerde de VKO twee eenakters van hedendaagse Amerikaanse componisten. Beide partituren beleefden in Antwerpen hun Europese première.

John Duke is de componist van Captain Lovelock. Hij werd in Cumberland geboren op 30 juli 1899, studeerde aan het Peabody Conservatorium in Baltimore en later bij Nadia Boulanger in Parijs. Zijn enige opera, Captain Lovelock, ging in première in 1953 te Schroon Lake (New York). Het is een vrolijke komedie die gespeeld wordt door vijf vrouwen. Een rijke weduwe denkt opnieuw aan trouwen. Met de hulp van de meid en een koppelaarster proberen de dochters haar van dat plan af te brengen. De meid wordt verkleed als captain Lovelock en het spelletje slaagt.

Captain Lovelock is allesbehalve een ‘zware’ partituur. Het zou trouwens niet passen bij zulk een vaudeville-gegeven. De muziek is luchtig, onderhoudend en bekoorlijk; zeer traditioneel van toonspraak, al is er hier en daar wel chromatisch kruid gestrooid. Enkele musical-effecten of dansritmen zorgen voor een verrassend, pikant of humoristisch accent. Een cantabele zangstijl boven een doorzichtige en overwegend begeleidende orkestratie maakt het de toehoorder beslist niet moeilijk.

Ron Nelson is een jongere Amerikaanse componist. Hij werd geboren op 14 december 1929 in Joliet (Illinois). Na zijn opleiding aan de Eastman School of Music in Rochester o.a. bij Bernard Rogers en Howard Hansen studeerde hij nog een jaar in Parijs bij Tony Aubin. Ook hij schreef, naast vele liederen, oratoria en

[p. 289]

cantates, slechts één opera: de dramatische kameropera The birthday of the Infanta. Dat werk werd speciaal gecomponeerd voor het Festival van Amerikaanse Muziek in mei 1956 te Rochester.

Het onderwerp is ontleend aan een verhaal van Oscar Wilde. Op haar verjaardag wordt de streng opgevoede infante door haar gouvernante vergast op een ongewone attractie. Zij mag kijken naar de groteske dansen die een gebochelde dwerg voor haar ten beste geeft. Voor het eerst in haar leven ontluikt een warm gevoelen van vriendschap. Als twee jonge geliefden beginnen ze van elkaar te houden. Ze ontvluchten het paleis maar worden gevat. Ten slotte breekt de gouvernante de idylle stuk door de dwerg te laten kijken in een spiegel. Die bemerkt een monsterachtige gestalte en bezwijkt aan een hartaanval.

De muziek is heel en al op de sfeer en inhoud van het gebeuren afgestemd. Ze is traditioneel, tonaal en met een bescheiden modern tintje opgefrist. Brede lyrische zinnen wisselen er af met enkele dramatische passages en heel veel suggestieve schildering. Vooral het orkest is gedifferentieerd uitgeschreven: naast Raveliaanse betovering of Oosterse sfeerschepping ook furieuze geladenheid of archaïstische sereniteit. Het doet meer dan enkel begeleiden; het schildert, commentarieert en waar nodig stuwt het de handeling.

Aan de presentatie van beide eenakters was veel zorg besteed, zowel muzikaal als scenisch. In Captain Lovelock domineerde Christiane Buyle, als huishoudster en daarna in de travestierol, het geheel: een mooie en volumineuze stem, een duidelijke articulatie en een vlot acteertalent. De voorstelling van The Birthday of the Infanta was in de regie van Gabriel van Landeghem op bepaalde ogenblikken zelfs ontroerend. Anne-Marie Vliegen (infante) en Dirk van Croonenborgh (dwerg) beleefden hun rol door en door en interpreteerden hun zangpartij zuiver en expressief. Twee ontluikende solisten met acteertalent en stemkwaliteiten, geknipt voor de kameropera.

Nog geen maand later stond een andere hedendaagse partituur op de affiches: Yuzuru, kameropera in één bedrijf van de Japanse componist Ikuma Dan. Die Belgische première mag ongetwijfeld als een van de hoogtepunten in het palmares van de Vlaamse Kameropera worden ingeschreven. Zowel de verantwoorde keuze als de uiterst verzorgde voorstelling verdienen alle lof en bewondering.

Het was de eerste maal dat wij van Ikuma Dan hoorden spreken. Hij werd geboren op 7 juli 1924 en moet tot de belangrijkste componisten in Japan behoren. Hij studeerde in Tokio bij K. Shimafusa, een leerling van Paul Hindemith. Voor zover wij na de beluistering van zijn opera Yuzuru kunnen oordelen, is er van Hindemith-invloed weinig of niets te bespeuren. Ikuma Dan is beslist geen revolutionair. Naar zijn eigen bewering moet de muziek op de eerste plaats goed klinken en in staat zijn een groot publiek te boeien. Die opvatting spreekt overduidelijk uit de partituur van Yuzuru. Het werk werd geschreven in 1949. Al dadelijk na de creatie in 1952 door de ‘Fujiwara Opera Company’ sleepte de componist er drie belangrijke Japanse prijzen mee in de wacht. Op dit ogenblik is het zoveel als ‘de’ nationale opera bij uitstek. Geen enkele andere Japanse opera kende een gelijkaardig succes, niet alleen in Japan, ook in Amerika en Europa.

Het verhaal is gebaseerd op een van die vele mooie Japanse sprookjes en legenden, die in al hun eenvoud zo rijk zijn aan diepmenselijkheid en broze stemmingskunst. Een eenvoudig man (Yohyo) is gehuwd met een beeldschone vrouw (Tsu). Zij is

‘Yuzuru’ van Ikuma Dan.

een reiger in mensengedaante, maar Yohyo weet dat niet. Hij heeft haar gered toen ze gewond was achtergebleven in een korenveld. Als dank voor die redding heeft Tsu voor hem een prachtig weefsel vervaardigd, ‘doek met de duizend pluimen’ genaamd. Beiden leven gelukkig tot Sodo in hun midden verschijnt. Die man ziet dadelijk in dat er met het mooie doek veel geld te verdienen is. Op zijn aandringen zet Yohyo zijn vrouw ertoe aan andere soortgelijke doeken te weven. Wat een ontgoocheling voor Tsu, wanneer ze bemerkt dat haar echtgenoot meer op het geld dan op haar liefde verslingerd is. Ten einde raad rukt ze haar eigen pluimen uit en weeft daarmee een nieuw doek. 's Nachts neemt ze opnieuw de gedaante van een reiger aan en keert terug naar de vrije natuur.

Het sprookjesgegeven is door Ikuma Dan verwerkt in een mooie en zeer aantrekkelijke partituur. Wel wat lang voor onze Westerse smaak en gewoonte. Zijn stijl is nergens vooruitstrevend, vertoont nog vele kenmerken van de romantiek in melodie, harmonisatie en orkestratie, maar heeft hier en daar een eigentijdse, soms originele kleur meegekre-

[p. 290]

gen. Invloeden van Puccini en Menotti zijn duidelijk herkenbaar, maar organisch in het geheel verwerkt. De zangstijl varieert van een cantabele declamatie tot zuivere lyriek. De uiterst doorzichtige en vooral koloristische instrumentatie interpreteert de tekst op een analytische wijze, drenkt het gebeuren in de gewenste sfeer en legt af en toe een dramatisch accent. De tonale schrijfwijze wordt meer dan eens verruimd met modale of pentatonische wendingen.

Yuzuru is eigenlijk een lyrisch en poëtisch werk, waarin de componist op het gepaste ogenblik de dramatische momenten expressief beklemtoont. Al was het niet noodzakelijk voor de intrige, toch zijn de interventies van het kinderkoor een geslaagde vondst van de componist. Tegen de frisse vreugde van de spelende kinderen steekt de perverse wereld van Sodo en zijn gezel schril af.

De presentatie in de VKO was prima. Alle solisten hadden zich volkomen in hun rol ingeleefd en konden, dank zij een juiste personenregie van Gilbert Serres, in hun personage doen geloven. Zij zongen hun partijen zoals het hoort; zonder overdaad, zuiver en gevoelsecht. Zoals steeds was de interpretatie door het kinderkoor van Mia Vinck tot in de kleinste details afgewerkt. Walter Proost dirigeerde zeer precies, verkreeg de juiste verhouding tussen orkest en solisten en zorgde voor de afwerking in nuances en interpretatie. Het sobere maar fijn gestileerde decor en de juist gekozen kostumering, beide ontworpen door Lucette van Hool, droegen aanzienlijk bij tot de hoge kwaliteit van deze produktie.

Wij hopen dat de nieuwe directie van de Vlaamse Kameropera op de ingeslagen weg zal doorgaan. Onbekende en eigentijdse werken, specifieke literatuur voor een kameropera, verzorgde uitvoeringen. Wat kan men nog meer verwachten?

Hugo Heughebaert.