Ons Erfdeel. Jaargang 24

Aarts' Letterkundige Almanak.

Eind 1979 verscheen voor het eerst Aarts letterkundige almanak 1980. Het is een instrument dat al wie op literair gebied actief is, handzame diensten kan bewijzen. De Almanak werd dan ook lovend ontvangen. De nieuwe editie heet Aarts' Letterkundige Almanak voor het P.C. Hooftjaar 1981.

De bruikbaarheid van de Almanak ligt vooral in de opgenomen adressenlijsten. Zo zijn er in de editie 1981 een kleine tweeduizend namen van Vlaamse en Nederlandse auteurs, kritici, vertalers, uitgevers en wie zich nog meer met literatuur inlaat, opgenomen. Ook zij die in het buitenland hun tenten hebben opgeslagen, zijn vermeld. Zo zie je dat Frankrijk nog altijd een aantrekkingspool is voor een vrij grote kolonie schrijvers. Verder bevat de Almanak nog de Nederlandse en Vlaamse adressenlijsten van instellingen en organisaties die voor de bloei van de literatuur ijveren, de uitgeverijen, erkende boekhandels, antiquariaten, literaire cafés en sociëteiten. Ook worden bibliografische gegevens verstrekt over de tijdschriften en jaarboeken uit het Nederlandse taalgebied. Om zijn naam waar te maken bevat de Almanak ook nog een kalender waarvan het praktische nut evenwel gering is. Hij is alleen interessant om zijn fait divers. Je kunt eruit aflezen op welke dag je je lievelingsauteur met een verjaardagskaartje kunt verrassen. Ook geboortedata en sterfdata van overleden auteurs staan vermeld. Zo kom je te weten dat 1981 het 600ste sterfjaar is van Jan van Ruusbroec, het 400ste geboortejaar van P.C. Hooft, het 100ste sterfjaar van Jacques Perk, het 50ste geboortejaar van Hugues C. Pernath. Nieuw in vergelijking met de Almanak 1980 zijn de twee kronieken over een jaar literair leven in Noord en Zuid. Frans de Rover overziet de Nederlandse situatie en kroniekschrijver voor Vlaanderen is Marc Reynebau.

Frans de Rover gaf zijn kroniek de titel mee Luide knetterden de geletterden. Een veelzeggende titel, want er is inderdaad in 1980 serieus gebakkeleid in Nederlands literaire wereldje. Vier zaken zorgden voor het nodige rumoer: de zoveelste episode van de ‘affaire Weinreb’ die op zich met literatuur niets te maken heeft tenzij dat de protagonisten ervan, W.F. Hermans, Aad Nuis en Renate Rubinstein, literaire notabelen zijn; de flitsende aanval van Jeroen Brouwers op de puistjesliteratuur van de jaren zeventig; de rellen rond de poëziebloemlezingen van Hans Warren en Gerrit Komrij; Gomperts succesrijke tegenaanval op Karel van het Reve die, samen met de lachers die deze laatste op zijn hand kreeg, toen hij eind '78 de literatuurwetenschap een raadsel van onleesbaarheid noemde, nu met feiten in het ongelijk is gesteld.

Het meest spectaculair was Brouwers' aanval, begonnen in het tijdschrift Tirade, op de literatuur van het voorbije decennium. Jeroen Brouwers is hiervoor in de leer geweest bij Lodewijk van Deyssel die, bijna een eeuw geleden, eveneens een revolutie in de literatuur wilde ontketenen. Voor Brouwers is de gezondheid van de literatuur door toedoen van een aantal kwakzalvers die zich als doktoren vermomd hebben, kritiek geworden. Brouwers viseerde vooral de kringen rond Het Parool en het tijdschrift De Revisor. Door zijn polemisch talent is hij erin geslaagd in minder dan geen tijd de hele wereld van de literaire smaakmakers op stelten te zetten. De diagnose die Brouwers heeft gesteld, is grotendeels juist maar achteraf, nu de storm geluwd is, blijkt er geen remedie ontwikkeld te zijn om de literatuur weer tot leven te wekken. De discussies rond het sterfbed van de literatuur zijn alle uitgemond in scheld-

[p. 144]

partijen over en weer en geëmotioneerde bekvechterij, waarvan de literatuur voorlopig nog niet beter is geworden. Het is de verdienste van Jeroen Brouwers dat hij de vinger op de wonde heeft gelegd en op de noodzaak van een bezinning op het literaire bedrijf heeft gewezen.

Ook in Vlaanderen heerste in 1980 onrust. Enigszins afgunstig zien de Vlaamse schrijvers dat er leven in de Nederlandse literaire winkel is. Vandaar dat elke Vlaamse auteur naar het Noorden wil verhuizen waar evenwel slechts voor enkelen onderdak is: er bestaat dus ook zoiets als literaire woningnood in Nederland. Wie met zijn werk de grens niet overkomt voelt zich vlug miskend of ondergewaardeerd en wie er wel in slaagt, wordt bestempeld als iemand die ‘collaboreert met de bezetter’. Vlaanderen zien deze auteurs als een wingewest van Nederland. De beste elementen worden afgeroomd en verder zou Nederland Vlaanderen laten verkommeren. Marc Reynebau analyseert deze problematiek die in de omgang het Noord-Zuid-misverstand wordt genoemd. Hij komt tot de conclusie dat dit misverstand eigenlijk op een misverstand berust. Op literair gebied stelt Vlaanderen tegenwoordig weinig voor en de Vlaamse schrijvers tasten te gemakkelijk in Nederlands boezem in plaats van in de eigen. Een heel menselijk trekje, maar daarom niet goed te keuren. Vlaanderen maakt op dit moment een periode van laagconjunctuur door: literaire uitgeverijen zijn er nog nauwelijks, goede schrijvers, zeker onder de jongste generatie, zijn zeldzaam en de literaire kritiek staat op een laag peil. De titel van Reynebaus stuk luidt trouwens Je droomt dat een goed boek wordt uitgegeven en dat je het leest. Na een zoete droom is het wakker worden inderdaad meestal teleurstellend.

Wie bij gebrek aan tijd of materiaal onze literatuur in 1980 niet heeft kunnen volgen, heeft aan beide kronieken een goed overzicht.

Werner Duthoy.

Aarts' Letterkundige Almanak voor het P.C. Hooftjaar 1981, onder redactie van Dick Welsink en Willy Tibergien, Uitgeverij C.J. Aarts, Amsterdam, 1980, 222 blz.