Ons Erfdeel. Jaargang 23

Muziek

Antwerpse bijdrage in het Festival van Vlaanderen.

Jaar na jaar wordt de bijdrage van Antwerpen in het Festival van Vlaanderen omvangrijker en gevarieerder. In vergelijking met Brussel en Gent moet de Scheldestad het nog wel met heel wat minder stellen. Van een evenredige verdeling schijnt nog altijd geen sprake te zijn. Dat blijkt trouwens ook uit de interessante programmabrochures. Die boekjes belichten enkel en alleen de manifestaties uit Brussel, Gent en Leuven; geen spoor te bekennen van wat zich afspeelt in Antwerpen of Mechelen.

De manifestaties die wij dit jaar te Antwerpen hebben bijgewoond stonden op een uitzonderlijk hoog niveau. Het ‘Amadeuskwartet’ musiceerde in een bomvolle Carolus-Borromeuskerk. Vanaf 1947 spelen de vier musici van dat Londense ensemble samen. Reeds lang zijn zij tot een volmaakte eenheid en klankhomogeniteit gekomen, die na al die jaren niet de minste sleet vertoont. Vooral wanneer zij een expressieve bladzijde vertolken, komen zij tot een echt adembenemende interpretatie. Dan geven zij veel meer dan de noten en de samenklanken. Zachte passages zoals het adagio uit het ‘Jachtkwartet’ van W.A. Mozart hullen zij in een fluweelachtige klankentover. Het aangrijpende andante con moto uit het strijkkwartet ‘Der Tod und das Mädchen’ van F. Schubert krijgt een verinnerlijkte expressie, waarbij de hele kerk muisstil toeluistert. In het strijkkwartet opus 18, nr. 4 van Ludwig van Beethoven tonen zij niet alleen hun technische vaardigheid en ensembletechniek, maar nog veel meer hun interpretatiezin, die elke fraze en dialoog doet zinderen van spanning en expressie.

Het Ballet van de Hamburgse Staatsopera wordt algemeen beschouwd als een van de beste dansgroepen uit Duitsland. Wij geloven het vast, zeker na wat

[p. 768]

‘Le Sacre du Printemps’ (I. Strawinsky) door het Ballet van de Hamburgse Staatsopera in een choreografie van John Neumeier.

wij van het ensemble in Antwerpen hebben gezien. En wie het ook in Brussel Midzomernachtsdroom van Mendelssohn-Ligeti zag dansen, getuigt dat de kwaliteit van die choreografie de andere ver overtrof. Nu willen wij ook weer niet overdrijven. Persoonlijk vonden wij Le Sacre du Printemps (I. Strawinsky) zoals John Neumeier die liet dansen niet zo overweldigend en revelerend als de interpretatie die Maurice Béjart destijds aan die partituur gaf. Het ritueel obsederende en primitief heidense karakter van de hele volksstam kwam destijds bij Béjart veel sterker over. Ook bij Neumeier is er veel groepswerk en beweging, maar alleen op het einde, wanneer het uitverkoren meisje geheel alleen in een hysterische trance en als in barensweeën rondijlt, slaat voor het eerst de vonk van de betovering over. Op muziek van J.S. Bach danste de groep het ballet Vaslaw. Zoals de muziek uit de Engelse Suiten en het Welgetemperd Klavier zuiver en a.h.w. abstract is van inhoud, zo bestaat dit ballet uit louter danspassen, bewegingen, vormen en beheersing van het lichaam. Hoogtepunt van het programma was Don Quixote. In het begin was het wel even wennen aan de strikt persoonlijke visie van J. Neumeier. Doch zo vlug men aan de actualisering gewend was, kreeg men een gevarieerd beeldenspel, rijk aan symboliek. Wij hadden nooit kunnen denken dat deze vrij lange partituur van Richard Strauss, die zo boordevol ideeën en schijnbaar heterogene elementen steekt, tot zulk boeiend en zelfs diepzinnig ballet zou inspireren. J. Neumeier heeft zowel de kleine details als de algemene geest van het werk op een schitterende manier in beweging omgezet. De tragische dromer en idealistische ridder wordt hier geconfronteerd met een jachtige wereld waarin prestatie, sportbeoefening, discomuziek en zucht naar sensatie de massa hypnotiseren. Zelden hebben wij de suggestieve muziek van R. Strauss zo ‘doorzien’ en echt aangevoeld als in deze voorstelling.

Al even revelerend was het concert dat het ‘Collegium Aureum’ in de St.-Pauluskerk verzorgde. We kenden dit ensemble reeds van de grammofoonplaat; het werd trouwens gesticht door Harmonia Mundi. Het bestaat uit professoren van verschillende Duitse muziekhogescholen en solisten van bekende orkesten. Die musici spelen op authentieke instrumenten of kopieën ervan. De strijkinstrumenten zijn kleiner van formaat; ze zijn voorzien van darmsnaren en worden bespeeld met een kortere en lichtere strijkstok. Voorts wordt gespeeld in de oude concertopstelling en gemusiceerd in de stijl van de authentieke periode. De faam die het ensemble via de plaatopnamen geniet, werd tijdens het concert te Antwerpen duidelijk bevestigd. Naast een concertante symfonie van Johann Christian Bach vertolkte het de Verrassingssymfonie van Joseph Haydn. Wij hebben die classicistische muziek zelden zo luchtig en speels horen uitvoeren als door de leden van het ‘Collegium Aureum’. Zij zorgden voor een interpretatie waarin de 18de-eeuwse kamermuziekstijl en het classicistisch musiceren wonderwel tot hun recht kwamen. En wat een klankhomogeniteit! De kleine bezetting violen liet de zachte kleuren van de houtblazers mooi op het voorplan komen en hielden het contrapuntisch spel uiterst doorzichtig. Nog verrassender was de uitvoering van Beethovens Eroica. Hier waren alle pathetische effecten en overweldigende klankuitbarstingen, waarmee vele grote symfonieorkesten zo graag uitpakken, volkomen geweerd. En toch was de vertolking door het ‘Collegium Aureum’ niet minder geladen. Integendeel zelfs. Hier groeide de spanning vanuit de muziek zelf, vanuit een veel innerlijkere beleving. Alle nuances, dynamische schakeringen enz. kwamen evengoed aan de oppervlakte, maar het geheel bleef diafaan en homogeen, en de sonoriteit rijp en veredeld. Wie weet, heeft het ‘Collegium Aureum’ misschien de ‘echte’ Beethoven laten horen!

[p. 769]

Een ander hoogtepunt uit het Antwerpse festivalpakket was het concert dat de Londense groep ‘Pro Cantione Antiqua’ in de Rubenszaal van het Paleis voor Schone Kunsten verzorgde. Een subliem zangfestijn. Deze zeven mannenstemmen (2 contratenoren, 2 tenoren en 3 bassen) o.l.v. Mark Brown zijn stuk voor stuk kwaliteitssolisten die op een ongeëvenaarde wijze hun stemmen op elkaar hebben afgestemd, en ze tot een ongelooflijke homogeniteit laten samensmelten. Zingen ze unisono dan hoort men slechts één klank, zuiver en veredeld; zingen ze meerstemmig dan is het of een briljant begint te schitteren! En denk nu niet dat ongeveer twee uur zang van dit ensemble op de duur monotoon gaat klinken. Steeds opnieuw weet de groep te verrassen door wisselende bezetting, door verrassende interpretatie, door dynamische voordracht. Let wel, er is hier geen sprake van uiterlijk effect of verwerpelijke bombast. Alle nuances groeien vanuit de muziek zelf; en elke frase, ja elke noot krijgt de juiste geladen spanning mee. Kortom een prachtvoorbeeld van zangtechniek en vocale samenklank: een ideaal waar wij met onze ensembles mijlen ver achter staan. Het programma van die avond was niet minder revelerend: Engelse en Nederlandse polyfonie van de dertiende tot de zestiende eeuw. Daaronder een groot aantal werken die wij hier voor het eerst hoorden: o.a. het Lament on the death of Josquin Desprez van Hieronymus Vinders. Naast zuiver polyfone werken van O. di Lasso, P. de la Rue, J. Obrecht, J. Desprez waren er ook luchtige tot humoristische bladzijden van Henry VIII, W. Cornyshe en anonieme Engelse componisten. Het was zonder meer superieur hoe ‘Pro Cantione Antiqua’ in elk van die nummers de polyfone structuur doorzichtig hield en terzelfdertijd de sfeer en de gevoelsinhoud adequaat verklankte. Het London Symphony Orchestra zorgde voor een concertavond die we ons, ter wille van de kwaliteit en een spijtig incident, lang zullen blijven herinneren. Van het eerste werk op het programma, de Sinfonia Concertante in Bes van Joseph Haydn hebben we weinig of niets kunnen meedragen. Twintig minuten lang werd de Elizabethzaal gestoord door telaatkomers, vooral genodigden. Het is onbegrijpelijk hoe de zaaldirectie dergelijke onbeleefdheid tegenover uitvoerders en publiek heeft geduld. Bij andere concerten blijven de deuren tijdens de uitvoering potdicht. Waarom dan nu een uitzondering gemaakt voor die ‘hoge omes’? Na de pauze dirigeerde Claudio Abbado de Vijfde symfonie van Gustav Mahler. Een meesterlijke interpretatie! Niet omdat de dirigent die ingewikkelde partituur gedurende een heel uur van buiten dirigeerde, al is dat op zichzelf reeds een hele prestatie. Wij hadden, eerlijk gezegd, niet verwacht dat deze Italiaanse musicus de muziek van G. Mahler zo intens, zo juist en zo diep had kunnen aanvoelen. Abbado laat geen noten spelen maar roept een hele wereld op, legt de ziel van het werk én van de toondichter bloot. Op een onvergetelijke wijze heeft hij de verscheurde wereld in en rond G. Mahler gesuggereerd, en het voortdurend balanceren tussen klacht, weemoed en opstandigheid met tussenin nog flitsen van spot en sarcasme bijna ideaal weergegeven. Geen enkel detail van zuiver muzikale of dynamische aard gaat verloren, en toch weet hij in deze schijnbaar hybridische inhoud één boeiende en ononderbroken lijn te spannen. Dat alles veronderstelt een enorme orkestdiscipline bij de Londense musici; iets wat we bij onze orkesten tevergeefs zoeken.

Liep de Kon. Elizabethzaal stampvol voor het Londens Symfonieorkest, enkele dagen later bleef zij halfleeg voor het BBC-Symfonieorkest. De reden van die geringe belangstelling? Op het programma stond geen enkel populair werk, alleen I. Strawinsky en S. Prokofieff. Onvoorstelbaar hoe het traditionele Antwerpse concertpubliek op een affiche reageert. Voor ons was het programma van die avond des te boeiender, omdat op zijn minst twee minder bekende bladzijden werden uitgevoerd. Het Scherzo Fantastique (opus 3) van I. Strawinsky is een compositie uit 1908, waarin de componist de orkestrale kleurenweelde die hij bij Rimsky-Korsakow leerde ontdekken op een persoonlijke wijze verwerkt. Het tweede pianoconcerto van S. Prokofieff wordt minder gespeeld dan het derde. Toch is dat opus 16 heel en al Prokofieff zowel naar thematiek en ritme als naar sfeer en orkestbehandeling. Vooral het vitalistisch scherzo en het ietwat komische tot burleske intermezzo dragen het stempel van de componist. Na de pauze verklankte het orkest Le Sacre du Printemps. Victoria Postnikova zorgde voor een uitstekende vertolking van het pianoconcerto, waarbij niet alleen de virtuositeit doch evenzeer de bezieling van haar voordracht de toehoorder in de ban hield. Magistraal was de interpretatie van de dirigent Gennadi Rosjdestvenski. In het Scherzo Fantastique haalde hij alle mogelijke tinten en nuances uit de partituur; Le Sacre du Printemps boetseerde hij tot een aangrijpend fresco waarin geen detail ontsnapte. Kort gezegd een concertavond van de allerbeste kwaliteit.

De voornoemde concerten vormden slechts een keuze uit het gehele festivalaanbod. De overige manifestaties waren even interessant en stonden op een gelijkaardig hoog niveau: London Early Music Group, Consortium Antiquum, La petite Bande, Thesaurus Musicus, Antwerps Bachkoor, Deutsche Bachsolisten en verder de solisten J. van Immerseel, Sylvia Traey, Anner Bijlsma.

Hugo Heughebaert.