Ons Erfdeel. Jaargang 23

Karel en ik, herinneringen van Gustave van de Woestijne.

In 1979 verscheen het boek Karel en ik, herinneringen door Gustave van de Woestijne. De paperback telt 179 pagina's en heeft op de voorzijde een fotoreproduktie van het schilderij van de auteur, De schilder in zijn tuin, en op de achterkant een toelichtende tekst. De schrijver van deze herinneringen leefde van 1881 tot 1947, is bekend als schilder en was de jongere broer van de dichter Karel van de Woestijne (1878-1929). Zij samen hebben rond 1900 enige tijd in St.-Martens-Latem gewoond en gewerkt. Een groot deel van deze herinneringen is aan die tijd gewijd. Het boek bestaat uit drie delen: het eerste deel Memento van Sint-Lievenstraat tot Sint-Martens-Latem (blz. 5 t.e.m. 45), het tweede deel Memento van St.-Martens-Latem tot wanneer Karel van de Woestijne trouwde (blz. 46 t.e.m. 142) en het derde deel Memento van april 1904 tot oogst 1929 (blz. 143 t.e.m. 179).

Het boek laat zich lezen als een roman zoals dat heet. Het is geschreven in een levendige, plastische taal met een enigszins Vlaamse (Gentse) woordkeuze en zinsbouw, wat het geheel een persoonlijk en natuurlijk accent geeft. Duidelijk spreekt uit het boek het ontzag en de verering voor de oudere, artistieke broer die na de dood van de vader (1890) diens rol had overgenomen ‘Van kind werd Karel opeens als iemand die verstond wat hem in de toekomst te doen stond: zijn moeder bijstaan, hij,

[p. 630]

als oudste zoon. De kleine familiegebeurtenissen in Gent en de gedragingen van Karel in het bijzonder worden in het eerste deel verteld, o.a. zijn zondagse gang naar de St.-Baafskerk om daar de jeugdige Mariette van Hende te zien op wie hij verliefd was. ‘Hij was fijn gekleed met zijn glacé handschoenen, zijn hoge zijden hoed en met zijn pince-nez op de neus. Na de mis ging hij wandelen op de Kouter, want daar speelde men muziek op de kiosk en... Mariette wandelde er voorzeker’.

In het tweede Latemse deel, verreweg het uitvoerigste, wordt het leven van de twee broers en hun vrienden en kennissen uit het dorp beschreven. Vrienden en kennissen zoals de graficus Julius de Praetere die bij hen inwoonde en wiens gedrag nogal eens aanstoot gaf; voorvallen rond Hector van Houtte en George Minne en vooral ook kosteijke anekdotes rond de schilderachtige figuur Valeer de Saedeleer en zijn vrouw: ‘Ze had een klein kopke met rode wangen, en een rood neuske en blauwe ogen. Ze was blootsvoets. De Saedeleer was ook blootsvoets, droeg een vuile vloeren broek, een blauw lijnwaden hemd, dat op de rug dicht moest gaan, maar dat niet dicht was, omdat er geen knopen aanstonden. Men zag zijn blote dikke vette rug, die bruin gebrand was door de zon. De Saedeleer was zeer dik. Madame De Saedeleer was ook zeer dik. Ze wogen samen tweehonderddertig kilo’. Aan dergelijke kleurrijke beschrijvingen herkent men de schilder-auteur die zeer scherp opmerkt en weergeeft. Verder is er de gemeentesecretaris Binus van den Abeele die ook aan kunst deed en door de schrijver wordt gekwalificeerd als een zondagsschilder maar wel wat te laag wordt aangeschreven als: ‘een liefhebbers-talent, meer niet...’. Er is het bezoek aan de pastoor en het nonnenklooster en de omgang met de buren en al deze verhalen roepen een levendig beeld op van het dorpsleven en de Latemse groep kunstenaars rond de eeuwwisseling.

Het derde deel verhaalt over de verwijdering tussen de schrijverschilder Gustave en zijn broer Karel na zijn huwelijk met de reeds genoemde Mariette van Hende en de veranderde situatie in Latem: ‘Ik ben veertien maanden te Latem gebleven. Langer zou ik niet gekund hebben, daar het er onverdraaglijk werd. De Gentenaren begonnen er villa's te bouwen, van een kwamen er twee, en stillekensaan was ons lief Leiedorpje gelijk een badstad geworden, gelijk Knokke-De Zoute’. De teleurgang dus van arcadia. De Eerste Wereldoorlog geeft de definitieve scheiding wanneer Gustave uitwijkt naar Engeland. Dit laatste deel is erg summier en verbrokkeld en aangevuld met enkele brieven van Karel uit 1918-1919 en de ontmoeting van de twee broers in oktober 1919: ‘Na vijf jaar gescheiden geweest zijn van elkaar... Voor de oorlog was Karel reeds mager. Maar nu... Ge zoudt hem moeten zien hebben, hij was nog veel meer vermagerd. Kon het anders?’ Daarmee eindigt het boek, dus eindigen de memoires oktober 1919.

En daarmee ben ik aan een aantal kritische opmerkingen t.a.v. deze uitgave toe. Het derde deel vermeldt nl. de jaartallen 1904-1929. Waar dat laatste jaar op slaat is volstrekt onduidelijk. Het is wel het jaar waarin Karel sterft maar daarover wordt in deze herinneringen in het geheel niet gerept. En wat te doen met de mededeling op de achterflap van het boek: ‘Dertig jaar heeft Gustave van de Woestijne gewacht om zijn... herinneringen... op te tekenen’. Dertig jaar na welke datum? Gustave stierf in 1947 en bij het begin van de jaren veertig moet het handschrift voltooid zijn geweest want Dr. P. Minderaa in zijn boek Karel van de Woestijne zijn leven en werken (Arnhem, 1942, 2.) citeert al ruimschoots uit deze door hem genoemde: ‘Memoires, geschreven door des dichters broeder, den schilder Gustaaf van de Woestijne’. Hij heeft het toen ter inzage gekregen en nu is het dan voor het eerst gepubliceerd, maar wie verzorgde deze uitgave, schreef de voetnoten en de dubieuze achterflap-tekst? Wie weet te melden op blz. 45 dat zwager Maurice Roelants twee ontbrekende pagina's heeft meegenomen? En waarom deed hij dat? Zo zijn er bij deze uitgave diverse vragen en onduidelijkheden! Het boek verdient een nadere kritische toelichting en wat dat betreft is deze uitgave een gemiste kans.

Tot slot: het is een interessant boek, zeker voor iemand die van de Latemse school houdt.

Nawoord bij de bespreking van ‘Karel en Ik’.

Nadat ik enkele maanden geleden het artikel over het boek van Gustave van de Woestijne met mijn bedenkingen rond deze uitgave heb geschreven, is er in het Nieuw Vlaams Tijdschrift jg. 33/3 mei/juni '80 de door mij gemiste toelichting verschenen onder de titel ‘Een gewraakte inleiding’ van Huguette Vanagt, schoondochter van de schilderschrijver Gustave van de Woestijne. Waarom sommige familieleden zich tegen de opname van deze verklarende studie in het boek zelf hebben verzet is mij een raadsel. Ik vind de inleiding een verhelderende, duidelijke en integere toelichting die helaas de boekuitgave heeft gemist. Elke geïnteresseerde lezer van het boek is nu wel bijna verplicht dit nummer van het Nieuw Vlaams Tijdschrift te raadplegen. Maar wie de boekuitgave heeft verzorgd en van voetnoten heeft voorzien, wordt ook in deze inleiding niet vermeld. Of is het K.J. die ook het cursief boven de gewraakte inleiding schrijft? Hoe moeilijk toch!

Piet Simons.

Gustave van de Woestijne, Karel en Ik, herinneringen, Uitgeverij Elsevier-Manteau, Brussel/Amsterdam, 1979, 179 blz.