Ons Erfdeel. Jaargang 23

Vlaamse Beweging

Brusselementen.
Taal en sociale integratie.

Brussel blijft in het België van vandaag hoe langer hoe meer de onoverkomelijke hindernis in de reeds jaren alle politieke krachten opvretende Echternachprocessie - totnogtoe tevergeefs - op zoek naar een leefbaar en coherent communautair samenlevingsmodel waar de Nederlandstalige en de Franssprekende gemeenschap gelijkwaardig en zonder permanente wederzijdse rancunes hun eigen bestemming zo autonoom mogelijk kunnen uitbouwen.

Men heeft van Vlaamse kant lange tijd het probleemgebied Brussel bevreemdend oppervlakkig en eerder in politieke slogantaal gesteld (‘Brussel niet loslaten’), en dit volgens de bekende en in België hartstochtelijk beoefende struisvogelpolitiek.

In de jaren zestig hebben honderdduizend Vlamingen deelgenomen aan de vermaarde ‘marsen op Brussel’, die emotionele uiting van het terechte Vlaamse ongenoegen en een aanklacht tegenover de Vlaamse achterstelling in het Belgische staatsbestuur waren. Inmiddels verfranste Brussel verder en deinde de Brusselse olievlek verder over Vlaams-Brabant uit. Tevens ontstond het FDF-fenomeen (Front des Francophones) als rabiate reactie op de vage Vlaamse numerieke ‘bedreiging’. Sindsdien is het communautair dossier een nog uitzichtlozer kluwen geworden. Met dit verschil; het probleem Brussel wordt nu toch sinds een paar jaren meer systematisch en wetenschappelijk bestudeerd in al zijn aspecten: financieel-economisch, ruimtelijk, taal-sociologisch, historisch, demografisch, communicatief, onderwijs. Dit heeft wellicht ook te maken met de definitieve doorbraak en bevestiging van de Vlaamse identiteit in België, terwijl de Franstaligen nu blijk beginnen te geven van geëmotioneerde ‘angstreflexen’ en een zgn. minoriteitscomplex in het door Vlamingen overheerst staatsbestel.

Het ‘Centrum voor Interdisciplinair Onderzoek naar de Brusselse taaltoestanden’ van de Vrije Universiteit Brussel (VUB) onder leiding van Els Witte, docente hedendaagse geschiedenis aan de VUB, verricht in de ‘verwetenschappelijking’ van de Brusselse problematiek baanbrekend en relevant werk. In een tweede deel van de reeks studies Taal en sociale integratie zijn een tiental bijdragen opgenomen die met de bewijskracht van uitgebreid geïndividualiseerd onderzoek het taalverschuivingsproces van deze historisch tot de 18de eeuw volledig Nederlandstalige stad in al zijn aspecten toelichten.

Enkele belangwekkende conclusies komen uit de studies naar voren. Aan de hand van een onderzoek naar het taalgebruik in de Brusselse stadscartularia en stadsrekeningen van de 13de tot 15de eeuw bewijst Paul de Ridder (RU Gent) dat de Brabantse Zennestad Brussel ooit een der meest Nederlandstalige steden uit onze gewesten was, waar de taaltoestanden veel ‘gezonder waren dan in het graafschap Vlaanderen’.

Terwijl het hertogdom Brabant zich in de middeleeuwen tegen zijn leenheren veel zelfstandiger kon opstellen en de samenhorigheid tussen de Brabantse steden groter was en in een hele reeks privileges gestalte kreeg, was het ‘graafschap Vlaanderen door leenhulde verbonden aan de koning van Frankrijk, een vorst die zijn gezag over de Vlaamse vazal ten allen prijze wou handhaven’.

Paul de Ridder rekent in zijn stuk af met een taaie en geheel valse mythe, met name dat de Bourgondische hertogen verantwoordelijk zouden zijn voor de eerste verfransingsgolf van Brussel. Het onderzoek van de Brusselse stadsarchieven bewijst formeel

[p. 299]

het tegendeel. Het Frans nam een uiterst beperkte plaats in de Brusselse stadscartularia in. De stadsarchieven van Gent, Brugge en leper bv. blijken veel meer Franstalige teksten te bevatten. Heel wat privileges die de graven van Vlaanderen aan de burgers verleenden, waren in het Frans gesteld. In Brabant daarentegen gebruikten de hertogen de taal van de onderdanen: het Diets.

Naar aanleiding van de millenniumviering hebben bepaalde Franstalige Brusselse FDF-politici een officiële tentoonstelling Duizend Jaar Franse Aanwezigheid in Brussel ingericht (met hoofdzakelijk Vlaamse gemeenschapsgelden) om te ‘bewijzen’ dat Brussel reeds van oudsher een Franstalig centrum was. De studie van Paul de Ridder weerlegt op indrukwekkende wijze deze kwalijke propagandakwakkel en bewijst dat zelfs de geschiedschrijving in dit land door bepaalde politici ‘gecommunautariseerd’ is. Maar flagrante geschiedvervalsing is nog altijd geen strafbaar feit. Het is integendeel een door politici elegant beoefende tactiek met electorale winstoogmerken.

Polarisatie.

De bijdragen van de linguïsten bevestigen een gegeven dat vanuit andere waarnemingen ook wordt bevestigd: het geoliede verfransingsmechanisme bij de Brusselse Nederlandstaligen is afgeremd door het gebruik van de standaardtaal (Algemeen Beschaafd Nederlands), die bij de jongere generatie het sociaal prestige verworven heeft dat het Frans bij de oudere generaties bezat. Het is niet meer vanzelfsprekend dat bij het sociale integratieproces van de hogere en ook lagere sociale groepen in Brussel de Franse taal automatisch wordt geassimileerd of overgenomen, zoals het vroeger haast wetmatig gebeurde. Het blijkt dat door het gebruik van de standaardtaal ook een groter sociaal zelfbewustzijn ontstaat. De studie van Roland Willemyns (docent aan de VUB) omtrent het taalgedrag van de Vlaamse universiteitsstudenten uit Brussel-Halle-Vilvoorde bevestigt significant met cijfers de indijking van de verfransing, vooral bij de studentenbevolking. Deze groep legt een hoger taalbewustzijn aan de dag en is een richtinggevend deel van de intellectuele groep in de komende generaties, zodat deze trend zich in de toekomst nog verder zal profileren.

Zodoende wordt in Brussel vooral bij de jongere generaties een polarisatie op gang gebracht die men evenzeer bij de Franstaligen vaststelt: de tweetaligheid verdwijnt met rasse schreden in Brussel, men zet zich in veel randgemeenten formeel af tegen verfransing of verfransende toegeeflijkheid (bv. de aktie ‘Waar Vlamingen thuis zijn’). Een hoopgevende vaststelling. Op termijn zal het feitelijk wegvallen van de Belgische linguïstische mengvorm der tweetaligheid ook repercussies hebben op de taalwetten.

Frank Logie bestudeert vanuit historische achtergrond de ruimtelijke samenstelling van de Nederlandstalige bevolkingsstructuur in de Brusselse gemeente Watermaal-Bosvoorde, terwijl Dominique Deserrano vanuit een onderzoek der huwelijksakten van 1850 tot 1910 een proeve van demografische samenstelling van de gemeente Anderlecht uitwerkt.

Interessant is ook het onderzoek door Ans Behling-De Metsenaere en Tony de Backer-Kristoffersen over de aard en de omvang van de verfransing via het onderwijs, te beginnen vanaf het lager onderwijs. Hieruit blijkt dat twee- (of meer-)taligheid in opvoeding en onderwijs een bijkomende handicap kan zijn vooral ten aanzien van kinderen uit lagere socio-professionele groepen. Het onderwijs in een vreemde taal brengt ‘niet zozeer problemen op het gebied van het leren als dusdanig, maar schijnt wel een ongunstige invloed uit te oefenen op het concentratievermogen, de taakgerichtheid en sociale aanpassing van het kind in de klas’.

De uitgebreide studie van Johan Muyldermans over het Vlaamse element in het Francofoon-Brusselse dagblad Le Soir gespreid over de historisch belangrijke naoorlogse periode van 1944 tot 1969 reveleert veel over de communautaire disputen en de steeds maar rabiater wordende anti-Vlaamse opstelling van deze toonaangevende krant.

Deze krant waarvan het lezerspubliek tot de typische ‘middenklasse’ behoort, werd gaandeweg de tendentieus gerichte spreekbuis van de liberale en FDF-francofonie.

De berichtgeving over Vlaanderen wordt in Le Soir meestal in een eenzijdige, weinig objectieve en sloganeske taal gesteld. ‘Het Vlaamse en het francofone imago worden in sterke mate verpersoonlijkt en in een gigantische wit-zwarttegenstelling op de spits gedreven. Hierbij refereert Le Soir bestendig naar de incivieke smet die de Vlaamse Beweging tijdens en na de oorlog op zich laadde. Deze houding is echter in strijd met zijn toenmalig standpunt waarbij het incivisme en de collaboratie geenszins als een exclusief Vlaams verschijnsel werden behandeld.

Om de groepsgebondenheid van de francofonen te verzekeren en te bevorderen, en tevens de assimilatie van de Brusselse Vlamingen met de francofone stedelijke meerderheid te vergemakkelijken, wordt een beroep gedaan op emotionele middelen: enerzijds overheerst een algemeen gevoel van angst voor de negatief en veel sterker voorgestelde tegenstander en een vrees voor minorisatie, anderzijds stelt men daartegenover de sfeer van verdraagzaamheid en broederlijkheid die in het francofone kamp heerst... Le Soir suggereert regelmatig een statusverschil tus-

[p. 300]

sen de Vlaming en de francofoon. Eminente studies zijn het er inderdaad over eens dat de verfransing in grote mate onder sociaal-ekonomische druk gespeeld heeft’.

Dit omvangrijk en fundamenteel studiewerk van het VUB-Centrum omtrent ‘Taal en sociale integratie’ zou verplichte lektuur dienen te zijn voor onze staatshervormende Vlaamse politici die over Brussel moeten onderhandelen en die ten gevolge van een gemis aan elementaire historisch-sociologische kennis op dit domein nog steeds een grote toegeeflijkheid aan de dag blijven leggen.

Het taalverschuivingsproces en het verfransingsmechanisme in en rond Brussel is in wezen gebaseerd op de gevestigde financieel- economische machtsstructuren die sedert het kunstmatig ontstaan van België in 1830 hoofdzakelijk in handen waren van de Franstalige bezittende burgerij.

Het zou uiterst interessant zijn indien het onderzoekscentrum van Els Witte eens een historische atlaskaart van de grote Brusselse kapitaal- en machtsgroepen zou ontwerpen, waarvan het francofoon taalimperialisme enkel een evident verlengstuk was en is. Het taalgebruik is in grote mate een uiting van de overheersende machtsuitoefening. Deze netwerken van de echte macht achter de schermen, zoals bv. de Société Générale, Empain, Boël, Lambert, Launoit, Brufina, enz. waren voor een groot deel de voedingsbodem van de Brusselse verfransing. Hoe is het gesteld met de vervlaamsing van de beheerraden en de beleidsniveau's van deze groepen?

Een soort Vlaamse CRISP-studie van het Brusselse financieel, industrieel en politiek ‘Establishment’ zou niet enkel vanuit de taalkundig-sociologische aspecten zeer leerrijk zijn.

Godfried van de Perre.