Ons Erfdeel. Jaargang 23

Concertperikelen.

De Koningin Elisabeth-wedstrijd, waarvan de editie 1980 aan de viool is voorbehouden, staat voor de deur. U kent vast wel het afvallingssysteem van de eliminatieproeven dat uiteindelijk 12 finalisten overhoudt. Deze finalisten worden dan beoordeeld op de uitvoering van primo een voor de gelegenheid speciaal geschreven concerto, secundo een werk dat de jury kiest uit het repertoire van de kandidaat, en tertio een concerto dat de violist in kwestie zelf maanden op voorhand heeft bepaald en ingestudeerd. Het ligt voor de hand dat een kandidaat die dit laatste concerto reeds jaren ‘in de vingers’ heeft en die het met het bijhorend orkest reeds verschillende malen heeft kunnen uitvoeren, daar alleen maar voordeel uit kan halen. Daarom kwam ergens iemand op het idee om de Belgische kandidaten een gunstige voorbereiding te bezorgen door hun verschillende optreden met orkest aan te bieden. Zo waren Gaby Spanooghe en Dirk Vermeulen in de gelegenheid om eind januari - begin februari 1980 respectievelijk vier maal het tweede vioolconcerto van Bartók en zes maal het vioolconcerto van Chatsjatoerian te vertolken met het Nationaal Orkest van België onder leiding van Georges Octors en dit in een tournee (o.a. Brussel, Mechelen, Brugge...) georganiseerd door Jeugd en Muziek. Het programma was overal hetzelfde: de Concertante ouverture van Jef Maes, Finlandia van Sibelius en de Roemeense, rapsodie van Enescu. Dat dergelijke optredens voor deze kandidaten een pluspunt betekenen hoeft niet betoogd te worden. En dat deze tournee in samenwerking met Jeugd en Muziek was gepland, bood het voordeel dat ook kleinere gemeenten aan financieel gunstige voorwaarden eens een groot orkest met solist in hun zaal konden krijgen. Zo trad bijv. Dirk Vermeulen op in Veurne en Izegem. Maar nu was dat laatste voordeel er wellicht mee de oorzaak van dat van het eerst genoemde pluspunt veel verloren ging. De beroepsmusici van het Nationaal Orkest achtten het immers blijkbaar beneden hun waardigheid om zich in kleine gemeenten en voor een overwegend jeugdig publiek enige inspanning te getroosten. Met arrogante nonchalance, steunend op hun professionele routine, werd het werk van Maes, Sibelius en Enescu afgehaspeld in een haast constant forte, zonder enige timbredosering of nuancering, maar wel vol slordigheden of zelfs onzuivere intonaties. Naast deze muzikale gebreken gaf een groot deel van de musici blijk van volkomen gemis aan podiumdiscipline: enkele maten rust worden aangegrepen om ostentatief te gaan zitten babbelen of grapjes uit te halen (maat meeslaan, meezingen...) en meer van dat fraais. Het ligt voor de hand dat deze werkwijze ook de solist niet in staat stelt om optimaal profijt te halen uit deze voorbereidingstournee. Dirk Vermeulen demonstreerde uiteraard zijn kunnen maar als het begeleidend orkest rechttoe-rechtaan blijft doormalen, blijven alle goede bedoelingen tot verdieping of tot detailafwerking in de partituur steken. Wellicht is dat de verklaring waarom Dirk Vermeulen, die ontegensprekelijk over een sterke techniek en muzikaliteit beschikt er voorlopig nog niet in slaagde om de ritmische nijdigheid en de vinnige kracht van Chatsjatourians snedige taal over te brengen. Dat het Nationaal Orkest tijdens de Elisabethwedstrijd eind mei wat meer verantwoordelijkheidszin aan de dag zal leggen is het minste wat we kunnen hopen.

In het Museum voor Hedendaagse Kunst te Gent kreeg Hugo Claus op 28 januari 1980 een muzikaal verjaardagscadeau van Eugeen Lievens en het Vlaams Mobiel Kamerensemble. Dirigent Eugeen Lievens was op het idee gekomen om bij verschillende hedendaagse Vlaamse componisten een werk te bestellen op tekst van Hugo Claus of toch op één of andere manier verbonden met de naam Claus. Hij kreeg de steun van BRT III en aldus stonden elf nieuwe composities op het programma. Dat er uiteindelijk daarvan slechts acht werden uitgevoerd en dat de werken van Willy Carron, Frank Nuyts en Eugeen Lievens zelf op

[p. 294]

een latere creatie zullen moeten wachten werd aan diverse oorzaken geweten (ziekte van soliste Lucienne van Deyck, tijdgebrek ...). Acht nieuwe creaties brengen is geen sinecure. Tijdgebrek zal dan wel ook de reden zijn voor enig gemis aan volledige afwerking. Het Mobiel Kamerensemble bestaat uit een reeks beroepsmusici van hoog niveau maar de groepering berust vooral op prive-initiatief en idealisme. Vandaar dat het aantal repetities noodgedwongen beperkt moest blijven. Het ensemble, dat een niet meer weg te denken rol speelt voor de hedendaagse muziek in Vlaanderen en zeker voor de hedendaagse eigen componisten, leeft nu reeds zo'n drie jaar grotendeels van steun van de BRT. Van ‘de staat’, die wel jaarlijks miljoenen overheeft voor andere gevestigde groepen, krijgt het ensemble alleen morele steun, zodat de groep zich al die tijd genoodzaakt zag talrijke opdrachten in binnen- en buitenland te weigeren. Voor het ogenblik gaat het gerucht dat het ensemble wegens toenemende financiële, fiscale en juridische problemen zal worden ontbonden.

Terug naar Hugo Claus. De acht composities gaande van Karel Goeyvaerts (1923) tot Georges de Decker (1951) boden vanzelfsprekend een uiteenlopende diversiteit. De repetitieve stijl kwam aan bod in Omtrent H.C. voor 8 blaasinstrumenten van Frans Geysen (1936), zij het dan niet helemaal consequent volgehouden. Peter Beyls (1950) stond met Patterns for H.C., uitgevoerd op twee vibrafoons, veel dichter bij de langdurig doorgetrokken repetitieve composities van Steve Reich, het grote voorbeeld terzake. Ook André Laporte (1931) had zijn compositie gebouwd op de ‘noten-letters’ uit de naam Hugo Claus (H-G-C-A-Es zijnde si-sol-do-la-mi mol voor een kort, maar mooi blaaskwintet getiteld Variaties op een akkoord met de gereciteerde tekst De hese nacht uit Oostakkerse gedichten. Lucien Goethals (1931) illustreerde vier gedichten uit Paal en Perk voor mezzo en ensemble in een meer punctuele schrijfwijze met een eerder grillig uitgetekend melodisch verloop. Algemene hilariteit ontstond bij een stukje muziektheater van Georges de Decker die in Omtrent HeeCee een contrabas, tenortrombone, basklarinet, tape en dirigent, verspreid over de podiumruimte, enkele gekke, muzikale (?) streken liet uithalen. Uiterst knap werk leverde Wilfried Westerlinck (1945) met Carillon voor 10 instrumenten en slagwerk, een enthousiasmerende compositie die hopelijk langer zal meegaan dan die eerste creatie. Karel Goeyvaerts zorgde in Claus-ule voor expressieve muzikale commentaar bij het gereciteerde Bericht aan de bevolking en Jan Segers (1929) componeerde een werk dat de hele gamma van hedendaagse speeltechnieken voor de contrabas demonstreert, nl. Dragon Flies voor contrabassolo. Recitant Loet Hanekroot, mezzo Lucienne Van Deyck, contrabassist Maurice Aerts, de musici van het Vlaams Mobiel Kamerensemble en uiteraard de genoemde componisten maakten deze avond wat betreft muziekcreërend Vlaanderen tot een waardevolle gebeurtenis.

In Studio IV concerteerde op 5 maart het Filharmonisch Orkest van de BRT onder leiding van Fernand Terby. Naast de wereldcreatie van de zesde symfonie van Marcel Poot (gaaf werk dat getuigt van innerlijke bewogenheid en grote muzikaliteit) en de uitvoering van het Tweede pianoconcerto van Prokofjev was ook Dirk Vermeulen er te horen in het vioolconcerto van Chatsjatoerian. De vergelijking met punt I uit deze rubriek dringt zich dan ook op. Hoofdzakelijk lofwoorden deze keer. In tegenstelling tot wat het Nationaal Orkest presteerde, weet Fernand Terby de musici van het Filharmonisch Orkest van de BRT voort te stuwen in de nerveuze ritmiek van Chatsjatoerian zonder dat daarbij de slordigheden zich aaneenrijgen. De verschillende orkestgroepen blijven overal evenwichtig gedoseerd, tempoen volumedynamiek wordt met de gepaste spanning weergegeven. Was het vlugge tempo in de aanvangsmaten wellicht oorzaak van enkele kleine slippertjes, dan bracht Dirk Vermeulen daarna een accurate vertolking met allure. De slotcadens van het eerste deel was een verbluffend staaltje van de vereiste technische bravoure gekoppeld aan een uitpuren van de muzikale waarde ervan.

Hendrik Willaert.