Ons Erfdeel. Jaargang 23

150 jaar België stimuleert de uitvoering van autochtoon werk.

150 jaar België heeft blijkbaar bij tal van concertverenigingen een laaiende vonk ontstoken. Plots verschijnt er heel wat meer werk van eigen bodem op de affiches; iets wat we volmondig toejuichen!

De Filharmonie van Antwerpen heeft het jaar 1980 voorbeeldig ingezet. Tijdens het concert van 5 februari vertolkte Frederic van Rossum zijn eigen pianoconcerto opus 30. Frederic van Rossum (^o1939) is een markante persoonlijkheid in de hedendaagse Belgische muziek. Hij behoort niet tot de zgn. avant-gardestrekking en heeft zich toch duidelijk losgerukt uit de traditionele schrijfwijze. Muziek blijft voor hem evenwel nog altijd uitdrukkingskunst, maar de middelen die hij daarvoor aanwendt kiest hij soms uit het modernste vocabularium. Dat alles illustreert hij ook in zijn Concerto Slovienska Duca uit 1975. Het is een intuïtief geschreven bladzijde die vooral berekend is op ritme, sfeer en sonoriteit. De gloedvolle vitaliteit heeft inderdaad iets Slavisch, zoals de titel doet vermoeden, en de virtuoze pianopartij klinkt als een hedendaagse verwerking van een Rachmaninoffstijl. De hoekdelen zijn briljant en driftig met herinneringen aan B. Bartók, I. Strawinsky en heel even de jazz. Het middeldeel verloopt als een reeks sonore variaties met

[p. 291]

Renier Van der Velden (^o1910).

heel wat klankenspel en etherische, soms kosmische sfeerschepping. Zowel het orkest o.l.v. André Vandernoot als de componist interpreteerden die bladzijde met een bruisend temperament en vertolkten de subtiele klanksonoriteiten met een delicate verfijning.

Veertien dagen later, op 19 februari, speelde diezelfde Filharmonie, andermaal o.l.v. André Vandernoot, de Tweede symfonie van Jef Maes (^o1905). Ook in dit werk uit 1966 stelt de Antwerpse toondichter zich voor als een ‘modern romanticus met een lyrisch orkestraal palet’. In een ongecompliceerde schrijfwijze en een overzichtelijke structuur werkt hij vooral met de tegenstelling tussen motorisch geladen fragmenten en lyrische frasen. Hij geeft de voorkeur aan duidelijk getekende thema's, waaruit hij meestal de motieven haalt voor passagewerk en doorwerking. In tegenstelling tot zijn eerste symfonie is deze partituur rijker van orkestrale kleur en nieuwer van harmonische inkleding.

Renier Van der Velden (^o1910) kreeg in het begin van het jaar, ter gelegenheid van zijn zeventigste verjaardag, een huideconcert aangeboden door het Fonds Alex de Vries en BRT-Antwerpen. Deze Antwerpse componist heeft als autodidact altijd een eigen weg bewandeld. Aanvankelijk werd hij om zijn onorthodoxe schrijfwijze als avant-gardist bestempeld: geen traditionele structuren, een ietwat hybridische inhoud en een dissonerende klankentaal. Zijn oeuvre bestaat hoofdzakelijk uit kamermuziek en balletten. Dat die kamermuziek gedifferentieerd is van inhoud, bewees het programma van het huldeconcert. Nocturne voor beeldhouwer Marc Macken is een polyfoon uitgewerkte bladzijde met een geladen gevoelsinhoud. Bagatellen daarentegen is een decoratieve partituur, waarin fluit, altviool en cello levendig en soms in een divergent samenspel onder elkaar musiceren. Typisch voor zijn idioom is het Pianoconcerto met zijn motorisch hamerende ritmiek en expressionistische klankentaal.

Op zaterdag 23 februari werd in de reeks Promenadeconcerten, georganiseerd door de Filharmonische Vereniging en het Feestcomité van de stad Antwerpen, een heel concert gewijd aan de Belgische muziek. Een stampvolle Elizabethzaal luisterde naar composities van E. Tinel, H. Vieuxtemps, A. de Boeck, J. Blockx, J. Maes, L. Stekke, C. van Neste e.a. uitgevoerd door de Filharmonie van Antwerpen o.l.v. Fernand Terby. Oorspronkelijk stond die namiddag ook een nieuw werk op het programma. Wegens onvoorziene omstandigheden vond de creatie van Zeeland van Willy Ostijn (^o1913) niet plaats. Spijtig, want die Westvlaamse componist horen we zelden of nooit in het Antwerpse. Naar we vermoeden had deze nieuwe partituur niet misstaan in een promenadeconcert. Willy Ostijn schrijft immers allesbehalve revolutionair. Hij geeft veeleer de voorkeur aan ongecompliceerde en bevallige muziek die het publiek direct aanspreekt en toch van een gedegen gehalte is. In de voornoemde orkestfantasie geeft hij een muzikale evocatie van de vissers die op kabeljauwvangst naar IJsland uitvaren. De vrije variatievorm is gebouwd op het overbekende volkslied ‘Allen die willen te Kaapren varen’.

Nog geen week later op donderdag 28 februari organiseerde de Kon. Maatschappij voor Dierkunde in samenwerking met BRT-1 een concert waarop uitsluitend werk van Peter Benoit werd uitgevoerd. Ook voor die manifestatie liep de ruime Elizabethzaal zo goed als vol. Er bestaat dus wel degelijk een publiek dat voor de muziek van onze ‘Vlaamse bard’ geïnteresseerd is. Dit keer bevatte het programma een willekeurig samengestelde bloemlezing met enkele van de populairste en beste bladzijden van de componist: fragmenten uit de Rubenscantate, Van Rijswijckcantate, De Waereld in, Charlotte Corday, de twee symfonische gedichten en het lied Mijn moederspraak. Persoonlijk vinden we een dergelijke, zelfs heterogene samenstelling niet zo kwaad. Ze ligt alleszins in de lijn van wat de Benoitspecialist dr. Floris van der Mueren voorstelde in zijn lezenswaardig boek Peter Benoit in het huidig perspectief (1968): ‘Benoit heeft zoveel geschreven dat hij, zonder schade, een strenge selectie verdragen kan. Bij het kiezen zal men bovendien ervaren dat het volume van de degelijkheid groter uitvalt dan men zou denken en velen zal verrassen. Die selectie zal Benoit ‘de’ belichting geven die hij behoeft, omdat zij uit de veelheid van zijn gecomponeerde werken reliëf geven zal aan momenten die hem te zien geven op een hoogte waar zijn wezenlijk formaat op ondubbelzinnige wijze met juistheid kan worden beseft!’ Daarmee is natuurlijk niet gezegd dat een gedeelte van

[p. 292]

Zémire en Azor (Koen Decru en Giny Velt, 1980).

Benoits oeuvre voorgoed in de scheurmand moet belanden of dat een integrale uitvoering uit den boze is. We moeten eerlijk zijn: Benoit had zijn grenzen en sommige van zijn oratoria vertonen zwakke plekken. Gelukkig is er in dat rijke oeuvre genoeg literatuur te vinden die kwaliteit bevat en die ook de hedendaagse luisteraar kan boeien... op voorwaarde dat men zorgt voor een prima vertolking! Jammer dat de BRT-uitvoering, vooral van het eerste gedeelte, beneden alle verwachtingen bleef. Fernand Terby dirigeerde zijn orkest zonder veel geestdrift. Hilde Tondeleir zong mat en met weinig overtuigingskracht. De virtuoze voordracht van de fluitist Roland vanden Berghe kon de zaak niet redden. In de cantatefragmenten misten we - ondanks alle kwaliteiten van het koor ‘Singhet Saem’ - de stralende glans van een kinderkoor. Gelukkig maakte de interpretatie van Robert Groslot in het Symfonisch gedicht voor piano en orkest heel wat goed. Hij speelde met oprechte bezieling en zin voor genuanceerde detailwerking. Bovendien slaagde hij erin het orkest en de dirigent in zijn enthousiasme mee te sleuren, zodat dit pronkstuk uit Benoits oeuvre een meesterlijke uitvoering kreeg.

De Vlaamse Kameropera ging voor de herdenking van 150 jaar België heel wat vroeger in de geschiedenis terug. Voor de eerste produktie van het jaar 1980 werd Zémire en Azor van André Ernest Modeste Grétry gekozen.

We kunnen Grétry bezwaarlijk een zuiver Belgisch componist noemen. Op zesentwintigjarige leeftijd vestigde hij zich immers te Parijs en bleef er tot aan zijn dood in 1813. In de Franse hoofdstad was hij een gevierd en vruchtbaar operacomponist, ontving er tal van hoge onderscheidingen, werd er inspecteur van het Conservatoire de Paris en kreeg er een officiële staatsbegrafenis. En toch... hij werd te Luik geboren in 1755, kreeg daar tot zijn negentien jaar een degelijke muzikale opleiding en componeerde er zijn eerste werken die hem een studiebeurs bezorgden om nog zes jaar aan het Luikse college te Rome te gaan studeren. Zijn hele leven bleef hij een hechte liefde koesteren voor zijn geboortestad; op zijn uitdrukkelijk verlangen werd na zijn overlijden - niet zonder moeilijkheden - zijn hart overgebracht naar Luik. Om al die redenen verdient hij gewis een bevoorrechte plaats in dit jubileum van 150 jaar België.

Grétry is een belangrijke figuur in de operageschiedenis; niet alleen omdat hij een vijftigtal opera's schreef. Ook kwalitatief behoren op zijn minst enkele daarvan tot het beste van wat de achttiende eeuw heeft voortgebracht. Grétry was een fervente aanhanger van de leer der Encyclopedisten en van de ideeën van J.J. Rousseau. Vandaar zijn zijn voor eenvoud en natuurlijkheid aan de ene kant, en zijn verheerlijking van het landelijke en burgerlijke aan de andere kant. Op het strikt muzikale vlak kende hij zijn grenzen. Zijn harmonie klinkt eenvoudig en zijn contrapunt valt nogal schraal uit. Maar daartegenover staan zijn rijke melodische begaafdheid en niet in het minst zijn theaterinstinct, dat trouwens uitstekend gediend werd door de behoorlijke libretto's van zijn tekstdichters.

Zémire en Azor is een van de best geslaagde opera's van Grétry. Het werk werd gecreëerd voor het Franse hof te Fontainebleau in 1771. Het verhaal is gebaseerd op het bekende sprookje ‘La Belle et la Bête’. In het woord vooraf van de eerste Hollandse bewerking door Pieter Pijpers lezen we: ‘De operaas zijn konststukken, wier voornaamste schoonheid in de muzijk gelegen is, en zo deeze schoon is, dat is, gepast naar den aart van het onderwerp, behoort de aanschouwer zich daarmede tevreden te stellen, en al het overige, hetgeen de operaas luisterrijk en voortreffelijk maakt, gelijk schoone vaersen, goede zedenleer, decoratiën des tooneels, kunstig acteeren der tooneelisten enz. aan te merken als louter toegift, waarop zijn kunstminnend oog

[p. 293]

vergast wordt’. Dat citaat past wonderwel bij de opera Zémire en Azor én de voorstelling ervan in de VKO te Antwerpen. Inderdaad de muziek is hier van een meeslepende schoonheid: zoetvloeiende en spontane melodie, doorzichtige orkestratie met hier en daar wat kleur van de blaasinstrumenten en een tikkeltje dramatiek in harmonisatie en agogiek. Aan die levendige en frisse muziek zou de toehoorder, volgens de voornoemde inleiding, reeds genoeg moeten hebben. In de VKO kreeg hij iets meer. Er was aan de produktie duidelijk zorg en voorbereiding besteed. Regisseur Gabriël van Landeghem had voor deze opvoering de vrijheid genomen een nieuw scenario te schrijven in een modern aangepaste taal. Hij liet de dansen weg en veranderde enkele nummers van plaats om zo een homogener geheel op te bouwen rond het sprookjesverhaal. Het decor van Johan van Essche bood heel wat mogelijkheden en de belichting zorgde voor de nodige sfeer. Het Consortium Marsyas en de solisten (G. Velt, B. van Averbeke, K. de Cru e.a.) presteerden o.l.v. Edmond Saveniers op een behoorlijk niveau. Wanneer de dirigent in de toekomst nog wat meer aandacht besteedt aan de dynamische interpretatie en enkele kleine onzuiverheden bij de strijkers wegwerkt, dan wordt zijn consortium een geschikt instrument voor de begeleiding van classicistische partituren.

Hugo Heughebaert.