Ons Erfdeel. Jaargang 23

Het Festival beeldende kunst Nederland-Vlaanderen 1979.

De Stichting Zuidnederlandse ontmoetingen, gevestigd te Eindhoven, organiseerde van augustus 1976 tot februari 1977 een festival van beeldende kunst dat zich bijna uitsluitend afspeelde in musea, galerieën en culturele centra in de Belgisch-Nederlandse grensprovincies. De deelnemende galerieën werden met forse aandrang uitgenodigd een kleurenreproduktie in de centrale catalogus te financieren, waardoor ten onrechte de schijn gewekt werd van een samenhangend geheel. Drie maal was in Nederland de Vlaamse kunstenaar Pol Mara vertegenwoordigd; dat betekende drie kleurenreprodukties in de catalogus. Bovendien kreeg bij een groepstentoonstelling Pol Mara nogmaals de beloning van de illustratie. De beloning waarvoor? De andere kunstenaars van die groepstentoonstelling hoorden we in het anonieme duister tandeknarsen. En terecht.

Dezelfde galerie die drie jaar geleden de aandacht vestigde op Pol Mara komt in 1979 met... juist, u raadt het al: Pol Mara. Driemaal is bij het Jongste fistival het werk van Frans Masereel te zien, een kunstenaar die eerder geprezen verdiend te worden om de vasthoudendheid waarmee hij zijn humanitaire en socialistische ideeën uitdroeg dan om de artistieke kwaliteit waarin hij ze gestalte gaf. Frans Masereel is tot stokpaard verheven van bepaalde politieke groeperingen en partijen, die vrolijk maar eenkennig daarop blijven ronddraven.

In 1979 waren de galerieën niet meer bereid de catalogus mee te financieren. Het enige samenbindende element was een minifolder die maar bij hoge uitzondering op een tentoonstelling te vinden was. Zeer zelden wensten de galerieën te vermelden dat

[p. 276]

de tentoonstelling georganiseerd was in het kader van het Festival beeldende kunst Nederland-Vlaanderen 1979, omdat ze doorgaans zelf de keuze van de kunstenaar(s) bepaalden en alle werk voor de tentoonstelling verzetten. Twee andere punten van kritiek mijnerzijds gelden het uiteenlopende niveau en de naamgeving, want wat is een festival? Het is, meen ik, een reeks culturele gebeurtenissen met een feestelijk karakter, georganiseerd voor een grote gemeenschap en te voltrekken binnen een beperkte tijd. Het festival 1979 liep van 18 januari 1979 tot 12 mei 1980. Wanneer zestien maanden tot een continu feest verklaard worden, wordt het begrip ontkracht. Als iedere galerie, ieder cultureel centrum in de grensprovincies - en liefst in het hele land! - zich voorneemt minimaal eenmaal per jaar een tentoonstelling te organiseren van een kunstenaar uit het buurland dat dezelfde taal spreekt, is een beter resultaat te bereiken. In dat geval volstaat een eenmalige toezegging. Bovendien wordt het totaalbeeld dan waarschijnlijk niet verzwakt door herhalingen. En de Stichting Zuidnederlandse ontmoetingen kan haar activiteiten ten behoeve van de beeldende kunsten zachtjes ten grave dragen.

Vlaamse realisten in Eindhoven.

De zwakke organisatie doet uiteraard geen afbreuk aan de kwaliteit van het gebodene. En die is, bij een aantal exposities beslist voorhanden. Zo moet de kennismaking te Bonheiden met het fenomeen Jörg Remé, van afkomst een Duitser, voor velen een genot geweest zijn. En dat was ook het bezichtigen van de tentoonstelling van Lucebert te Antwerpen bij Lens Fine Art. Voortreffelijk en stabiel was anderzijds het werk van de Vlaming Marcel Maeyer bij Kunsthandel Lambert Tegenbosch te Heusden. In het Van-Abbemuseum te Eindhoven hingen daarentegen van Jean Brusselmans vooral winkeldochters; deze schilder kan veel sterker vertegenwoordigd worden.

Uit het aanbod van 70 à 80 tentoonstellingen koos ik ter bespreking drie groepsexposities in de hoop jonge, mij nog niet bekende talenten te ontdekken. Op dus naar de Vlaamse realisten in het Philips Ontspannings Centrum te Eindhoven. Daar bleek het hyperrealisme de boventoon te voeren in een kwalitatief goede tentoonstelling. Van de aanwezige hyperrealisten bezit, wat mij betreft, Marcel Maeyer de meeste overtuigingskracht. Een acryl op doek, Kermis, is kenmerkend voor zijn benadering. Het schilderij wordt bijna volledig beheerst door een blauw, strak gespannen doek van een kermistent. Daarachter vindt het gebeuren plaats. Marcel Maeyer toont de buitenkant van de dingen en daarvan steeds een deel voor het geheel. En dat deel, overgroot, overtuigt de kijker er vooral van hoezeer de werkelijkheid te vertrouwen is. Uitzicht op schuttingen, muren, gesloten tentdoek. De intimiteit van huiskamer en schemerlamp zijn ver te zoeken. De hyperrealist legt zijn wijsheid bij de betrouwbaarheid van de materie. Hij laat geen psychologisch peillood vallen en trekt geen wissels op menselijke verhoudingen. Daarin schuilt zijn bescheidenheid, ondanks het veelal grote formaat. Ook Roger Wittevrongel gunt ons het uitzicht op muren, wanden, straatgevels zonder doorgang voor de blik. Bij hem is het formaat van de aquarel klein, het kleurgebruik ingehouden.

Heeft Wittevrongel sinds 1976 zijn thema verlegd, van Hugo Duchateau kan dat niet gezegd worden. In het begin van de jaren 1970 was hij gefascineerd door het trompe l'oeil, de ogenbedrieger van de Italiaanse renaissance waarbij het geschilderde bedrieglijk echt wil lijken. Ook in het geëxposeerde werk is dat het geval, maar de aandacht heeft zich verlegd van de materialen naar het tekenen als object: trechter en slang, borstels en penselen worden niet langer in humoristische actie waargenomen, maar het resultaat van het tekenen: de lijn. En die lijn wordt groot geloof geschonken. Nog groter als de realiteit van Marcel Maeyer: Hugo Duchateau gelooft tegen de werkelijkheid in. Zo heeft hij een plant neergelegd boven op een bos potloodlijnen, zo dik als gesprokkelde takken. Die potloodlijnen hebben blijkbaar zwaarte, dikte, nemen ruimte in beslag. Met humor en fantasie weet Hugo Duchateau de kijkers te overtuigen van de materiële existentie van de potloodlijn.

Aquarellen en gouaches uit Vlaanderen te Heerlen.

In Heerlen in het Thermenmuseum waren in september 1979 aquarellen en gouaches uit Vlaanderen te zien. Het museum daar is opgericht boven de Romeinse thermen waarvan de fundamenten volledig zijn opgegraven. Sinds eind 1977 zijn ze, didactisch uitstekend gepresenteerd, voor het publiek toegankelijk. De al te blauwe, stalen overkapping van ir. F.P.J. Peutz dingt uit de verte naar de nieuwsgierigheid van de voorbijganger. Dit gemeentelijk archeologisch museum heeft ook de hedendaagse kunst in zijn beleid opgenomen: er is een ruime zaal waar wisselende exposities gehouden worden.

Dit keer verzorgde het Ministerie van Cultuur te Brussel de tentoonstelling, zodat de Nederlandse energie voornamelijk bestond uit welwillendheid. Het ministerie bood catalogi te koop aan, Aquarel en gouache, met 35 zwart-witreprodukties voor de som van drie gulden. De bezoeker die deze catalogus wilde gebruiken als handleiding, raakte ten prooi aan een grote verwarring: zes kunstenaars uit de catalogus waren op de tentoonstelling niet vertegenwoordigd en van elf was een werk afgedrukt dat op de expositie onvindbaar

[p. 277]

was. Het los gemak van het festival...

In het Thermenmuseum waren twee richtingen vertegenwoordigd, als u wilt drie: de intuïtiefemotionele schilders, onder te verdelen in figuratieve en abstracte, én de constructieve. Om bij de laatste te beginnen: Jan Beekman bereikt goede resultaten maar hij wordt, althans in Heerlen, voorbijgestreefd door Gilbert Decock met zijn uitgewogen Triptiek, waarbij het zwart van de ene gouache een gedempt antwoord roept naar het wit van de andere. Streng beheerde kunst, die het verzinsel tot werkelijkheid maakt.

Lucien van den Driessche zou als vertegenwoordiger van de emotioneel-abstracte richting beschouwd kunnen worden. Zijn Compositie draagt tussen de korrelige, dikke pâte verroeste, verweerde materialen zoals Jaap Wagemaker dit en gros deed. Bij hem vergeleken is Lucien van den Driessche een detaillist. Compositie is ontstaan door voorzichtige stapeling; ze is minder principieel doordacht als Decocks Triptiek. Wat de zware materiaalbehandeling en het romantische archaïseren betreft is het werk van Van den Driessche verwant aan dat van Ru van Rossum in Nederland.

Jan Cobbaert is vertegenwoordigd met twee gouaches. De titel van het ene werk, Improvisatie, verwijst niet naar de werkelijkheid als object, maar als thematisch afzetpunt voor de fantasie. Dit geeft nauwkeurig de verhouding van Jan Cobbaert ten opzichte van de hem inspirerende bron weer: de landschappelijke inspiratie is herkenbaar, maar de schilder hervormt de aangeboden werkelijkheid naar eigen behoefte. Hij vereenvoudigt, deformeert, laadt op, intensiveert en verzint. Zijn vormen en zijn warm, toch genuanceerd koloriet worden enerzijds begrensd door Lucebert, anderzijds door Kandinsky's landschappen uit 1910 en 1911. Maar Improvisatie draagt het onverwisselbare penseelschrift van Jan Cobbaert, golvend en driftig.

Juwelen, textiel en keramiek te Bergen-op-Zoom.

De meest verrassende groepstentoonstelling die ik bezocht heb, liep in het Markiezenhof te Bergen-op-Zoom. Het Markiezenhof werd tussen 1485 en 1511 opgetrokken door Anthonis en Rombout Keldermans in een trapgevelstijl waarbij baksteen en natuursteen elkaar decoratief afwisselden. De ingangspartij en bijna de hele binnenbouw zijn al gerestaureerd; gedeelten van de binnenplaats staan nog in de steigers. In het Markiezenhof is permanent een streekmuseum gevestigd. De tentoonstelling uit Vlaanderen, georganiseerd door het Sterckshof te Deurne-Antpen en getiteld Aspecten van de kunst in Vlaanderen, textiel, keramiek, juwelen, zou na Bergenop-Zoom nog bijna twee maanden in het Gemeentemuseum te Roermond te zien zijn. Een informatieve catalogus met 26 reprodukties, van elke kunstenaar één, begeleidde met zorg de expositie.

Bij de juwelen stonden Octave Landuyt en Walter Jouret als antipoden tegenover elkaar: Landuyt werkt soms met vijf verschillende kostbare materialen binnen 15 cm en vervaardigt echte pronkjuwelen. Jouret, vijftien jaar jonger, geboren in 1937, snijdt binnen enkele centimeters kleine sculpturen in ivoor die niet refereren aan voorwerpen uit de werkelijkheid, maar die door hun vorm en eenvoud juwelen zijn in overdrachtelijke zin. Speelplastiekjes als de Japanse netsuke.

De afdeling textiel bood een verscheidenheid in technieken, toepassing van die technieken, maar helaas ook in niveau. Liva Bostoen vervaardigt van naturelkleurig sisal plastische wandkleden waarvoor de structuur van het weefsel bepalend is; het eerlijke gebruik van de middelen en een speelse zwier vullen elkaar hierbij weldadig aan. Ingrid Six valt op door haar durf borduurwerk en aquarel tot één geheel samen te brengen.

Het grootste kijkplezier viel te beleven aan de keramiek. Van Rik Vandewege kon men drie jaar geleden ook al een reusachtig strijkijzer bewonderen, Stilleven met zelfportret, een doorwrochte hommage aan het verval. De twee andere Stillevens die de jonge kunstenaar - geboren in 1951! - heeft vervaardigd, lijken op weifelmoedige koffiemolens op de spits van een oude watertoren. Veldspaatglazuur in blonde en bruine tinten bedekt de avontuurlijke onderdelen van de Stillevens.

De humor, die bij Rik Vandewege zo ruimschoots voorhanden is, valt ook waar te nemen bij Coco Kemper (geboren te Heemstede, Nederland en wonend in Antwerpen) en bij haar leerling Katia Leenders uit Wilrijk. Coco Kemper heeft gevoel voor plastiek, en een voorkeur voor surrealistische combinaties en een archaïserende patine. Haar werk bezit een vertellend element, wat al blijkt uit titels als Grote rol met duwer, Krokodiltasmadam met lievelingshond en Ballpointjongen op suikeren schaap. Katia Leenders biedt in haar fantastische figuurtjes eveneens zeer plastische vormen, maar blijft veiliger verwijderd van de anekdotiek. De grote dame van de menselijke figuur in het veld van de keramiek blijft in België natuurlijk Carmen Dionyse. Dankzij de korstachtige kristalglazuren kunnen haar vreemde wezens hun boodschap met des te groter intensiteit overbrengen.

José Boyens.