Ons Erfdeel. Jaargang 23

Johan Gobert of de allegorie van het bestaan.

Geboren te Kortrijk in 1952 heeft Johan Gobert als schilder in Oost-Vlaanderen in enkele jaren tijd een eigen plaats verworven met werk dat, oorspronkelijk intimistisch, vrij snel evolueerde naar agressieve karikatuur en visionaire allegorie, verwant met het werk van de reeds buiten onze grenzen bekende Dees de Bruyne, maar tegelijkertijd echter volstrekt origineel.

Hij liet zich kennen door plaatselijke tentoonstellingen in 1974 in ‘Oud Veer’ te Sint-Martens-Latem, in 1975 in de Gentse galerij Vyncke-Van Eyck, brak door met de tentoonstelling van 1976 in ‘Pro Arte’ te Gent en volgde sindsdien de weg naar de grotere bekendheid door gestadig hard werk en een grote produktiviteit in tentoonstellingen te Oostende (in de zaal Aldis, 1976), in de Latemse Galerij in 1977, bij Vyncke-Van Eyck in 1978. Het Museum voor Schone Kunsten van Latem en de Leiestreek te Deinze koopt werk van hem. Bepaalde verzamelaars beginnen hem te volgen.

Gobert is begonnen met vertederend realistische tekeningen en etsen: vrouwen, boeren, oude mensen in hun alledaagse bezigheden, in een volkscafé, in een trein, met interieurs, stallingen, effecten van licht en duister, mens en dier in nauw verband, landschap met verbazend beweeglijk perspectief, speling van bomen in de ijle ruimte of nauwelijks bedwingbaar hoog gras en riet. De aandacht ging duidelijk naar de dingen van het leven en naar vereenzaamde, oude mensen, ‘die nog weten hoe men moet leven’. De hand van de tekenaar volgde alle details die van het leven getuigen: noeste handen, gerimpelde, verweerde gezichten, blikken die stilstand verraden. In het landschap blies iets stormachtigs. Vrij vlug dook naast de vertederde ontroering de grote onrust op. In de tekeningen van opeengedrongen feestgangers is de kleur angstaanjagend, nachtelijk en geladen met felle lichtcontrasten: in de ogen van de massa staart een roestoestand, die we voortaan in alle werken als elementaire verontrusting en trance zullen herkennen.

Zieken en gekwetsten worden voorgesteld ‘omdat ze nog leven’. Naast de stervende zitten als gieren degenen die op de erfenis wachten. Een Tsjechische vriend sterft maar Gobert

[p. 274]

1. Johan Gobert: ‘De verzamelaars’.

2. Johan Gobert: ‘De bloedzuigers’.

tekent de bedreiging van de dood, die de Tsjech nog ervaart. Minder luguber schildert hij een bijeenkomst van drie vrienden, waaronder hemzelf en Joe van Rossem, maar het werk tekent de manier waarop zij hun samenzijn beleven en Gobert zelf staat tweemaal in het beeld omdat zijn ‘geestelijk ik’ het tafereel vanop afstand gadeslaat.

Het oorspronkelijke realisme is volledig verdrongen door de naieve compositie, eigen aan gedachteschilderijen.

In de tentoonstelling van 1978 bij Vyncke-Van Eyck is de verzameling satirisch-kritische allegorieën overweldigend door stijl en boodschap. De eigenaardige vervorming van de menselijke figuur die we in de spitse gezichten van de feestgangers uit de reeks over de ‘Gentse feesten’ van 1976 al aangekondigd zien, is nu een typische Gobert-stijl geworden. De karikatuur is demonisch en contrasteert scherp met de figuur van de kunstenaarziener, de buitenstaander, de ‘andere’. De verzamelaars, pastel en olie op vezelplaat (1,40 × 1,70 m.), is als allegorie zeer duidelijk. Op de achtergrond de geldbeleggers die de kunst ‘gebruiken’ en ervan leven, op de voorgrond de man met een eigen poëtische wereld. Let op het oog van de ziener, de duiven, het marginaal kostuum, het wit van de ogen, de sigaret. De satiricus en moraliserende verteller heeft eigen symbolen voor inzicht en weten.

In De bloedzuigers, krijt en olieverf op paneel (1,20 × 1,50 m.), en Onze heilige vader (zelfde afmetingen en materiaal), is de agressiviteit ten top gedreven, waarmee een eindpunt in deze richting wordt bereikt. De jaren 1978 en 1979 staan in het teken van een bredere allegorische omschrijving van de eigen levensmogelijkheden in de beperkte, zelfgekozen groep van marginale vrienden.

In Strange Things, olie en pastel op eik (1,20 × 1,50 m.), is de kunstenaar met zijn drie hoofden de kern van een groep die zijn aandacht opeist, maar waar geen contact bestaat. In de rechter bovenhoek bekijkt het geestelijke ‘ik’ (doorschijnend) deze levenden met een rust die de betrokkenen niet opbrengen.

[p. 275]

Johan Gobert: ‘Strange Things’.

‘Ik zie hemel en aarde’, zegt Gobert, ‘en de gespletenheid maakt krankzinnig’. Het museum te Deinze heeft zopas een reusachtige, recente allegorie Hemel en hel van Johan Gobert gekocht (2,10 × 1,25 m.), olie op eik, die links de ongeschonden natuur voorstelt, rechts wat de mens ervan gemaakt heeft. In de ongeschonden natuur loopt uit de gletsjer een rivier, die het land vruchtbaar maakt en de mensen, zonder onderscheid van ras, verblijdt. Het is er paradijselijk. In het tafereel rechts overheersen het zwart van de pollutie en het rood van de vernieling. Een heroïnespuiter staat centraal, naast hem sterft een man aan bloedspuwing, een vrouw aan borstkanker. Een neger-chirurg staat achter haar. Een blinde tast in het duister. De duivel hanteert een laserstraal, gericht op een zwangere vrouw, maar de straal wordt weerkaatst op haar spiegel van eerlijkheid. Helemaal onderaan staat de schilder met drie hoofden om het geheel te overschouwen, het te verwerken en het te verwerpen (in een afvalemmer). Boven een autoweg raadt men New York in brand en de kinderfabriek uit Huxley's Brave New World. De aarde wreekt zich, de steden ontploffen.

Aan de naïviteit van deze allegorie

Johan Gobert: ‘Hel en duivel’.

beantwoordt een stilistische naïviteit. Hoe verwant ook met Bruegel of Bosch, deze moderne allegorie is op artistiek vlak zeer ontgoochelend. Maar met deze naïviteit staat Gobert niet alleen. In Parijs schildert een marginale kunstenaar, Cazac, landschappen van visionaire naïviteit, die in kunstkringen als een nieuw geluid gewaardeerd worden. Herman van Hecke heeft in een eveneens reusachtige Toren van babel het visioen van goed en kwaad voor onze tijd in een gelijkaardige stijl van fauvistische naïviteit geschilderd. Het werk is hier nog nagenoeg onbekend. Waarschijnlijk heeft het museum te Deinze de opkomst van de visionaire profetie in het werk van Gobert herkend.

Persoonlijker en artistiek bevredigender is tenslotte een laatste reeks schilderijen van Johan Gobert waar hij een nieuwe soort visionaire symboliek gebruikt voor de omschrijving van goed en kwaad in ieder mens. Hel en duivel, pastel en olieverf op paneel (1,20 × 1,50 m.), is hier een voorbeeld van. Ook maakt Gobert gelijktijdig nog steeds landschappen, zoals De overwinning in het teken van de arend, olie op doek (1 × 1,25 m.). Het is voorlopig niet duidelijk, wat de toekomst zal brengen.

Nicole Verschoore.