Ons Erfdeel. Jaargang 23

De Franse Nederlanden

Frans-Vlaanderen: actualiteiten.

Culturele informatie:

● Eind juni 1979 hebben een 13-tal Franse senatoren bij de senaat een wetsvoorstel ingediend dat het statuut van de regionale talen en culturen op het vlak van het onderwijs, de media en het openbaar leven wil laten vastleggen.

Aan het eigenlijke wetsvoorstel dat 9 artikels bevat, gaat een vinnige memorie van toelichting vooraf waarin de auteurs uitgaan van artikel 5 van de Conventie van de U.N.E.S.C.O. die de discriminatie van nationale minderheden op educatief vlak opheft. Ook Frankrijk heeft dit verdrag onderschreven. Hierop volgt onmiddellijk een schets van de linguïstische realiteit in Frankrijk. Laoonieker kon het niet.

De cultuurwaarde van de regionale talen in Frankrijk (het Occitaans, het Catalaans, het Corsicaans, het Provençaals, het Elzassisch- Lotharings, het Vlaams - men bedoelt Nederlands -, het Bretoens en het Baskisch) wordt vooral aan de hand van hun literatuur gestaafd. Voor het behoud van dit linguïstisch en cultureel patrimonium dat de staatsgrenzen overschrijdt, wordt de Franse staat verantwoordelijk gesteld. Hiermee pikken de stellers van de tekst in op de houding van Frankrijk in het verleden ten aanzien van zijn etnische minderheden. Ze geven ons een vluchtig beeld van de linguïstische repressie die onder Frans I in 1539 een aanvang nam en in de loop van de daaropvolgende eeuwen diverse vormen aannam. Vervolgens wijzen ze er de lezer op dat de wet Deixonne van 1951 en het decreet van 5 oktober 1970 de toestand wel wat milderen, maar dat de omstandigheden en materiële middelen om op de huidige renaissance van het regionalisme in te spelen ontoereikend blijven. Onaantrekkelijke lesroosters, een stiefmoederlijke

[p. 145]

behandeling wat het baccalaureaat betreft, een tekort aan geschoolde leerkrachten, lacunes op elk onderwijsniveau maken het de gewesttalen moeilijk. De vigerende bepalingen - of moeten we ze soms gunstmaatregelen noemen? - kunnen dan ook nauwelijks in de praktijk omgezet worden. De ruimte beschikbaar voor radio- en televisieuitzendingen in de regionale talen valt eveneens magertjes uit. Enkel het Baskisch en het Bretoens hebben in beperkte mate de belofte van 1969 - waarbij 3 talen w.o. het Nederlands gediscrimineerd werden - werkelijkheid zien worden.

Aan de obstakels die de toepassing van de reeds bestaande wetten onmogelijk maken, aan de ongelijke behandeling van de talen in kwestie, aan deze linguïstische anarchistische toestand dient een einde gemaakt te worden. Een coherente politiek van de Franse staat ten aanzien van het nationaal patrimonium dat zijn minderheden representeren, dringt zich op.

De artikels bepalen dat het onderwijs van de gewesttalen en -culturen vanaf het lager onderwijs voorzien en op alle onderwijsniveaus geïntegreerd moet worden. Er wordt ook aangedrongen op een waardige inschakeling van elke studie in het bestaande examensysteem. De opleiding van leerkrachten dient te stoelen op een adequate pedagogische basis. Een decreet moet de uitzendingen op radio en televisie in de regionale talen vastleggen. De zendtijd mag niet langer met mondjesmaat toegediend worden en de uitzendingen zelf moeten op gunstige tijdstippen geprogrammeerd worden. Artikel 9 ten slotte legt er nog maar eens de nadruk op dat de staat verantwoordelijk is voor het onderwijs en de ontwikkeling van de regionale talen en culturen. Subsidiair zullen de lokale instanties elk regionalistisch initiatief, elke authentieke manifestatie op dit terrein stimuleren.

Wat zal met dit voorstel gebeuren? Laten we ons geen illusies maken! Het betekent al heel wat dat een dergelijke tekst opgesteld wordt. Hierbij komt dat deze getuigenis van een mentaliteitsverandering in geen geval een halfslachtig, verbloemd gevalletje geworden is. Het vergt heel wat politieke lef om het centralisme van de Franse staat aan te vechten op een terrein waar hij zich nog meer dan elders aan zijn integriteit vastgeklampt heeft.

● Wat is de toekomst van ons industrieel patrimonium? Dit was het onderwerp van een regionaal colloquium dat onder de auspiciën van l'Office culturel régional op 11, 12 en 13 oktober 1979 te Rijsel een aantal historici, conservators, urbanisten en verkozenen samenbracht.

De regio wordt op 3 gebieden - nl. de mijn-, staal- en textielindustrie - geconfronteerd met de vraag wat er moet geworden van het industrieel erfgoed uit voornamelijk de vorige eeuw. Het patrimonium dat twee eeuwen industrie gelegateerd hebben, is niet alleen materieel belangrijk, maar vertegenwoordigt ook een stuk collectief verleden. Daarom moeten de sporen van dat verleden bewaard worden.

Interesse voor het begrip ‘industriële archeologie’ is in Frans- Vlaanderen niet meer nieuw. Er zijn reeds een aantal voorbeelden hoe men historisch waardevolle industriële bouwwerken o.a. door reconversie tegen verval kan beschermen. Het belangrijkste project geldt ongetwijfeld de spinnerij Le Blan te Rijsel. Dit gebouwencomplex wordt omgebouwd tot een leefruimte waarin woonruimten, winkels, een schouwburg, een cultuurcentrum, enz. voorzien zijn. De stedelijke instanties van Robeke en Toerkonje zijn bezig met gelijkaardige projecten. De bewijzen dat er iets gedaan kan worden zijn er. Blijft echter de vraag wat men moet of kan bewaren, op welke wijze men dit dient te doen en voor welke prijs.

● Het Centre Socio-Educatif van Hazebroek ontving op 2 en 3 november 1979 reeds voor de 3e opeenvolgende keer de Vlaamse Volkshogeschool. De eerste dag werd een balans gemaakt van de activiteiten van Menschen Lyk Wyder, was er een forum met de Frans-Vlaamse verenigingen en hield professor Henri Gobart, sociolinguïst aan de universiteit van Vincennes, een conferentie over de verdediging van de regionale culturen. De tweede dag was men aan een bezinning toe over de objectieven en middelen om de Frans-Vlaamse beweging verder te stimuleren. Een synthese van de werkzaamheden komt later van de pers.

● Eind januari werd bekendgemaakt dat het Ministerie van Nederlandse Cultuur te Brussel in het hart van de stad Rijsel een gebouw heeft aangekocht waarin een centrum voor Nederlandse cultuur zal ondergebracht worden.

Publikaties:

● Het einde van de sociale beroering om de sluiting van de staalfabriek te Denain is zeker niet in zicht. Dit is de indruk die Denain, un crime signé Usinor van Raymond Guienne en André Pierrard bij de lezer achterlaat. De pressie van de basis, de syndicaten en de publieke opinie heeft het tijdstip waarop het verdikt van Etchegaray, uitvoerder van de staal politiek van de regering, in werking treedt wel gewijzigd, maar betekent volgens de auteurs niet dat over ‘deze begrafenis in 2 fasen’ het laatste woord gesproken is. Ook de voorgestelde oplossing om afdankingen op te vangen, te vermijden of te verdoezelen wordt niet in dank afgenomen. Dit maneuver van het patronaat en de regering verandert immers niks aan het einddoel: de ontmanteling van het staal te Denain.

De auteurs spreken in het boek

[p. 146]

de taal van het gemoed. Zij evoceren een gevoelig portret van de staalarbeider en de streek waar zijn lot mee verbonden is. Na een felle aanval op de nieuwe technologie, eindigen zij met een gepassioneerd relaas over de gevoerde acties.

Het boek is ondertekend 6 april 1979. 6 april was ook de dag waarop de onderhandelingen eindigden die bovengenoemde oplossing brachten. Dit betekent dan ook dat de auteurs er niet veel gras over hebben laten groeien om zich aan het schrijven te zetten. Vandaar dat het wenselijk zou zijn de toestand nu te toetsen aan de indruk waarover ik het in de eerste zin van deze recensie had.

Raymond Guienne en André Pierrard, Denain un crime signé Usinor, Ed. G. Blondel, Condé-sur-Escaut, 1979, 95 blz.

● In mijn recensie van het jaarboek De Franse Nederlanden - Les Pays-Bas Français 1979 (O.E. 4/79, p. 622-623) heb ik er reeds op gewezen dat Albert Delahaye een totaal nieuwe visie op de vroegste geschiedenis van Nederland op probeert te zetten. De gangbare interpretatie steunt volgens Delahaye op een aprioristische manipulatie van het feitenmateriaal, want wat traditioneel in Nederland gesitueerd wordt, moet naar Frans-Vlaanderen verschoven worden. Wie meer over dit alles wil vernemen, kan zich Delahayes nieuwste publicatie Van Dorestadum tot Waderlo aanschaffen. Hij heeft het achtereenvolgens over het Trajectum van Sint-Willibrord, de mythe van Wijk bij Duurstede en de mythe van Sint-Willibrord in Noord-Brabant. Net zoals dit bij zijn artikel voor het jaarboek het geval was, ontbreekt ook hier jammer genoeg een lijst met bronnenmateriaal. Zijn interpretatie van bepaald toponymisch materiaal is soms moeilijk te volgen of vergt een flinke dosis fantasie. Voor een werk dat wetenschappelijke pretentie heeft, vind ik ook dat b.v. Bladvulling met galgenhumor (p. 34) hier niet op zijn plaats is. Delahaye moet het erbij nemen dat velen op het vinkentouw zitten om te ageren tegen diegene die iets nieuws poneert en hiermee ook elke vroegere visie op de helling stelt. Historici die zich door Delahayes stellingen (nog) op spitsroeden voelen lopen, zullen aan zijn Dorestadum tot Waderlo beslist een vette kluif hebben... al kan ik er aan toevoegen dat bij Delahaye nóg het een en ander ter publicatie klaar ligt.

Albert Delahaye, Van Dorestadum tot Waderlo, Zundert, 1979, 112 blz.

● Over de genese van het Roelandslied is al heel wat te doen geweest. Een bevredigende oplossing voor het probleem is er echter nooit gevonden.

In het tweede nummer (november 1979) van de tweetalige Cahiers du Cercle Michel de Swaen poneert J. De Prince de Dietse oorsprong van het Roelandslied. Hij schrijft deze toe aan Turhold, monnik van Turoltum (Torhout), die over Roeland een heldendicht schreef waar het Angelnormandische handschrift naar vertaald en bewerkt is. Als je De Princes bewijsvoering doorneemt blijkt zijn stellingname plots heel wat minder schokkend te zijn. Voor de obstakels waar het genetisch onderzoek traditioneel klem geraakte, brengt hij een aannemelijke verklaring. Niet elk element van zijn argumentering legt evenveel gewicht in de schaal, maar dit neemt niet weg dat De Prince het met zijn visie wel eens bij het rechte eind kon hebben.

● In een goedkope uitvoering (stencildruk) is Il était une fois la Flandre... van Dr. Eric Vanneufville en Prof. Xavier Taraud in omloop gebracht. Negen hoofdstukken behandelen de geschiedenis van Frans-Vlaanderen vanaf de Romeinse bezetting tot nu. Frans-Vlaanderen wordt natuurlijk uitgetekend tegen de ruimere achtergrond van Vlaanderen en gaandeweg ook Frankrijk. Het politiek, sociaal, economisch en cultureel gebeuren krijgen evenveel aandacht. Elke toestand wordt door een onmiddellijke verwoording in beeld gebracht. De helft van het 55 bladzijden tellend werk bestaat uit documenten, tekstmateriaal of afbeeldingen. U hebt al begrepen dat Il était une fois la Flandre... een vulgarisatie wil zijn. Dit laatste mogen we echter hoegenaamd niet pejoratief interpreteren.

Eric Vanneufville en Xavier Taraud, Il était une fois la Flandre..., 55 blz. Te verkrijgen via Menschen Lyk Wyder, Centre Socio-Educatif, Place G. Degroote F-59190 Hazebroek.

● Het Centre d'Etudes Néerlandaises o.l.v. Prof. W. Thys heeft een brochure met zijn programma van 1979-'80 opgemaakt. Van november '79 tot april '80 zijn ruim 20 conferenties geprogrammeerd die handelen over de Nederlandse literatuur of linguïstiek of over de kunstgeschiedenis van de Nederlanden. Voor dit ambitieus project wordt in hoofdzaak een beroep gedaan op een aantal specialisten uit Vlaanderen of Nederland. Cinematofielen en voor het eerst ook discofielen komen aan hun trekken met een pakket Vlaamse of Nederlandse filmprodukties en muziekuitvoeringen. In het voorwoord wordt beklemtoond dat dit programma niet enkel de Fransen wil aansporen om de Nederlanden beter te leren kennen, maar zich ook richt tot alle Nederlandssprekende belangstellenden aan beide zijden van de grens. Hun aanwezigheid betekent een belangrijke dienst voor het Nederlands in Frankrijk. Voor de studenten Nederlands is wel nieuw dat een 10-tal excursies naar Kortrijk in het programma opgenomen zijn om er hen vertrouwd te maken met het Nederlandstalig theater. Achteraan de brochure vindt men een overzicht van de programma's Nederlands aan de Universiteit van Rijsel III, evenals een lijst met de middelbare instellingen waar Nederlands gestudeerd kan worden.

Informatie: Université de Lille III - Sciences Humaines, Lettres et Arts

[p. 147]

- Centre d'Etudes Néerlandaises, S.P. 18, 59650 Villeneuve d'Ascq.

● Tot slot nog een aantal artikelen die verschenen zijn in Frans-Vlaamse tijdschriften.

In het juli-septembernummer '79 van Revue du Nord heeft Louis Trenard het over de Slag om Kassel (1677). De auteur analyseert op kritische wijze de verslagen die in de loop der eeuwen over deze veldslag tot stand kwamen. Daniele Pistone verzorgt een bijdrage over Edmond de Coussemaker (1805-1876), een der pioniers op het gebied van de Franse musicologie.

Ene A. Leveque vindt dat een aantal hypothesen over de taalgrens in Frankrijk in hun flamingante ideologische context geplaatst moeten worden en derhalve dringend aan herziening toe zijn. Deze adept van het Picardisch blijkt vooral het toponymisch materiaal van en de historische situering van de taalgrens in Hoog-Artesië moeilijk verteerd te hebben. Om het onderzoek een nieuwe impuls te geven suggereert hij 3 directieven waarvan het eerste zich situeert op linguïstisch, het tweede op socio-historlsch en het derde op geografisch vlak. Leveque beperkt zich intussen tot het verdachtmaken van wat hij een deel van de Vlaamse intelligentsia noemt. Hij isoleert met name een aantal uitspraken van hun context om te kunnen bewijzen hoe onbetrouwbaar deze sektarische mensen wel zijn. Jammer genoeg voor hemzelf slaagt hij er niet in iets aan te voeren wat hem in zijn twijfels over de grens in Hoog-Artesië kan sterken. Deze dubieuze bijdrage is verschenen in Plein-Nord (oktober-november 1979, nr. 4253bis, 24ste jrg.). In hetzelfde nummer staat ook nog een vraaggesprek van Dominique Neyrinck met Robert Lefebvre, journalist, en Arthur Van Hecke, een der voornaamste Frans-Vlaamse schilders van het ogenblik, over leven en werk van Emmanuel Looten.

Luc Verhaeghe.