Ons Erfdeel. Jaargang 23

[p. 139]

Nederlandse taal- en cultuurpolitiek

[p. 140]

Nederlandse taal en cultuur in het buitenland

Het buitenland en wij.

Er zijn realisaties die in korte tijd de aandacht van de gehele wereld veroveren: iedereen praat er over, iedereen moet er zijn opinie over hebben, wie ze niet gezien heeft is een minus habens. We kunnen daarbij denken aan voorbeelden als de (meestal Amerikaanse) superfilms die plots opduiken, wat lawaai maken, maar gewoonlijk na korte tijd geen sporen meer nalaten. Ze werken over een enorme oppervlakte, maar boren niet diep. Er zijn echter ook realisaties die weinig stof doen opwaaien, die slechts in een nogal beperkte kring bekendheid genieten en hun bestaansreden moeten vinden in hun degelijkheid en hun lange nawerking. Bij deze soort moeten we de publicatie in het buitenland onderbrengen van vertalingen uit of essays over onze literatuur. Ogenschijnlijk zit er niemand op te wachten, maar in de beste gevallen gaan de initiatiefnemers ernstig en zonder aflaten door, en bewijzen enorme diensten aan de literatuurtuurkenners in hun taalgebied.

Herhaaldelijk is hier al gewezen op The Library of Netherlandic Literature, waarvan de boekdelen met de regelmaat van een klok verschijnen bij Twayne Publishers, Boston (USA), onder de leiding van prof. Egbert Krispyn (University of Georgia). De reeks richt zich op Amerikaanse en Britse studenten, maar ook op het bredere, in literatuur geïnteresseerde lezerspubliek. Omdat ze mede door de Stichting voor Vertalingen te Amsterdam word gesteund behoeft de selectie in het geheel geen rekening te houden met modeverschijnselen of commerciële trekpleisters. Er is geen reden waarom ook Wolkers of Geeraerts niet aan bod zouden komen, maar voorrang krijgen ze niet. Intussen zijn in de serie al een aardig aantal werken verschenen:

1.	L.P. Boon, Kapellekensbaan.
2.	Een verhalenbundel, waarin 7 Noord- en 7 Zuidnederlandse auteurs zijn opgenomen.
3.	A. Blaman, Op leven en dood.
4.	H. Lampo, De komst van Joachim Stiller.
5.	F. van Eeden, Van de koele meren des doods.
6.	M. Gijsen, Klaaglied om Agnes.
7.	M. Emants, Een nagelaten bekentenis.
8.	St. Streuvels, Langs de wegen.
9.	B. Schierbeek, een keuze uit zijn werk.
10.	W. Ruyslinck, De ontaarde slapers, Golden Ophelia.
11.	I. Michiels, Orchis Militaris, Het boek Alpha.
12.	Een bundel Nederlandse verhalen uit Indonesië (13 auteurs), gebloemleesd en ingeleid door Rob Nieuwenhuys.

In een veel kleiner taalgebied, maar met niet minder talent en doorzettingsvermogen is prof. K. Langvik-Johannessen in Oslo aan het werk. Het was te verwachten dat deze Vondel-kenner het Vondeljaar 1979 niet ongemerkt voorbij zou laten gaan, en wellicht meer aandacht aan de prins van de Nederlandse dichtkunst zou besteden dan de literatoren en theaterlui in de Lage Landen zelf. Langvik-Johannessen heeft in Morgenbladet van 2-7-1979 een uitvoerig artikel aan Vondel gewijd. Spits en met een tikkeltje ironie beschrijft hij de Nederlandse en Vlaamse achtergrond waartegen moderne opvoeringen van Vondel moeten worden gezien, geeft de betekenis aan van Vondels voornaamste stukken, om tenslotte zijn hedendaagsheid te toetsen aan de voorstelling van Jozef in Egypte door het Tieltse Keldertheater Malpertuis (Herman Verschelden, Greta van Langendonck en Rita Seerden staan zodoende in Morgenbladet afgedrukt, resp. als Potifar, Jempsar en de Vrouw).

Op 23-10-1979 heeft het Germanistisch Instituut van Universitetet i Oslo, in samenwerking met de Oslo Folke-Akademi, verder een Vondelavond georganiseerd. Kåre Langvik-Johannessen hield een lezing over Dramatikeren Joost van den Vondel, er werd muziek van J.P. Sweelinck, Constantijn Huygens en Carel Hacquart uitgevoerd en er werden drie gedichten van Vondel voorgedragen, in de vertaling van Ase Marie Nesse en Hans Henrik Holm. Met steun van de Nederlandse ambassade gaf het Germanistisch Instituut de lezing van Langvik-Johannessen en de vertalingen van Holm uit in een keurige brochure.

Maar met Vondel houdt niet alles op. Prof. Langvik-Johannessen liet ons ook een nieuw boek toesturen met drie teksten over Elckerlijc: Tre Spill om Enhver (Solum Forlag A.S., Postboks 96, 1324 Lysaker). In zijn inleiding schrijft de Noorse hoogleraar dat het ‘oude’ spel van Elckerlijc, zoals het tot Scandinavië doordrong in het begin van deze eeuw, eigenlijk het ‘nieuwe’ spel was, want het ging om de vertaling van Hugo von Hofmannsthals Jedermann. Daarna plaatst hij eerst de Nederlandse Elckerlilc van Pieter van Diest in zijn historische context (het spel van sinne), schetst zijn weg door de Latijnse bewerkingen, o.m. de Hecastus van Macropedius en de Duitse vertaling daarvan door Hans Sachs, om te eindigen met een typering van Hofmannsthals 20e-eeuwse bewerking. In het boek zijn vervolgens drie versies afgedrukt: die van Hugo von Hofmannsthal (in het Noors herdicht door Jens Bjørneboe), die van Pieter van Diest (herdicht door Ase-Marie Nesse) en die van Georgius Macropedius (Joris van Langveld), uit het Latijn vertaald door Albert Lange Fliflet. Dit is een mooi en interessant boek.

●

Ook in Italië kan de universitaire wereld toegang krijgen tot de Nederlandse letteren, onder meer via het jaarboek van het Istituto Universitario Oriëntale, Sezione Germanica, te Napels. Dat jaarboek verschijnt onder de

[p. 141]

titel Studi Nederlandesi, Studi Nordici. Voor onze letteren is J. Hendrik Meter de onvermoeibare promotor. In het jaarboek 1977 schrijft J.E. Koch Piccio over de koningsromans van Couperus en F.l. Nucciarelli over vier Nederlandse versies van een passus van Dantes Inferno. In de recensies wordt werk voorgesteld van U. Bornemann (over het onthaal van de Nederlandse literatuur in het 17e-eeuwse Duitsland), M.J.G. de Jong (Nederlandse literatuurbeschouwing in de 20e eeuw), G. Prampolini (Nederlandse grammatica) en Manfred Wolf (zijn boek over Albert Verwey en het Engelse romantisme). Het jaarboek 1978 (evenals dat van 1977 tweemaal zo dik als het jaarboek 1976!) is niet minder fundamenteel, al gaat er ditmaal wat meer ruimte naar de Scandinaviërs. L. Vermeirsch Zucca schrijft over een van de moeilijkheden die Italianen bij het aanleren van het Nederlands moeten trotseren (de ontkenning), en M. Balzano over enkele structurele elementen van Sara Burgerhart. Verder worden gerecenseerd: Geschiedenis van de Nederlandse Taalkunde (Bakker en Dibbets), Daniel Heinsius (B. Becker-Cantarino), Melpomene en het Nederlandse toneel (A.C. Haak), Praecidanea Dousana (C.L. Heesakkers) en Tussen dijken en tulpen (A. Schiriuzi).

●

Voor een even specifieke, zij het geheel andere publieksgroep als beoogd met Studi Nederlandesi, Studi Nordici publiceert de Stichting voor Vertalingen te Amsterdam haar Writing in Holland and Flanders, in de eerste plaats bestemd voor buitenlandse uitgevers en organisaties met literaire oogmerken. Het nummer 36, voorjaar 1979, draagt als tweede titel Exploring the World of Women en is samengesteld door Diny Schouten. Het stelt, zoals gebruikelijk via een beknopte voorstelling en een tekst van de auteur in Engelse vertaling, vier Noordnederlandse schrijfsters voor. Maar eerst probeert Diny Schouten zeer snel de buitenlandse lezers enig inzicht te geven in de Noordnederlandse literatuur van vrouwelijke auteurs sedert Betje Wolff, Aagje Deken en Belle van Zuylen. De vier schrijfsters die wat uitvoeriger worden voorgesteld zijn Hella Haasse, Hannes Meinkema, Ethel Portnoy en Andreas Burnier. De lezer van de fragmenten of verhalen kan bezwaarlijk gewagen van een vrolijke wereld.

●

Op 18-4-1979 stierf te Aalst de 77-jarige Jozef van Droogenbroeck, beter bekend onder zijn pseudoniem Lode Roelandt. Hij was een man die zich door zijn uitstekend vertaalwerk bijzonder verdienstelijk heeft gemaakt als bemiddelaar tussen de Nederlandse en de Franse letteren.

Lode Roelandt werd op 2-2-1902 te Mere geboren en ging op school te Aalst. Zijn legerdienst duurde niet lang: al na drie weken deserteerde hij en trok naar Parijs, waar hij terechtkwam in de kringen van de schrijver Henri Barbusse en waar de populistische auteur Henry Poulaille een van zijn vrienden werd. Parijs zou zijn tweede thuis worden, waar hij Paul Léautaud kende, François Mauriac, Marcel Aymé, en Afrikaanse schrijvers als Aimé Césaire, Senghor, René Maran.

In de jaren dertig verscheen zijn brochure Jan Beyl en de opkomst van het socialisme te Aalst, onder het pseudoniem Jan Ferguut. Maar het was vooral als vertaler dat hij een ongewone activiteit ontplooide. In het Nederlands vertaalde hij, naast Kossi van Maran, ook nog werk van Barbusse en Romain Rolland, en in het Frans een hele reeks boeken van zeer uiteenlopende aard: poëzie van Henriëtte Roland Holst en Noto Soeroto, essays van P.H. van Moerkerken, historisch werk van Jane de Jongh, detectives van A.C. Baantjer, R. Bulthuis, Van Eemlandt, novellen en romans van Coolen, Sam Goudsmit, Helman, A.M. de Jongh, Willem van lependael, Mulisch, Vestdijk, Wolkers. Speciale vermelding verdient zijn Franse versie van Menuet van zijn stadsgenoot L.P. Boon, en van Multatuli's Havelaar. In 1961 publiceerde hij bij Flammarion de volledige briefwisseling van Vincent van Gogh. Zijn vertaling van Elsschots Lijmen is nog niet verschenen.

Vanaf 1960 schreef Lode Roelandt geregeld over Frans-Belgische literatuur in het Gentse socialistische dagblad Vooruit, en over Nederlandstalige auteurs in het Brusselse blad Le Soir.

Alles bij mekaar is het niet overdreven te gewagen van een reusachtige oogst. Het is daarbij zeer kenschetsend voor de al te geringe waardering die vertalers krijgen voor hun aartsmoeilijke taak dat Lode Roelandt, ondanks zijn onverdroten arbeid, bij zijn leven geen grotere bekendheid heeft gekregen.

●

En weer moeten we het hebben over de naam van ons Nederlands! Herman Deceuninck van Buizingen zet zijn inspanningen voort om in dat verband de puntjes op de i te zetten in buitenlandse Esperantokringen . Dat deed hij weer in het tijdschrift Horizonto, jg. 4, nr. 19, van jan.- febr. 1979 (Marina Moreno 35, Zaragoza 1, Spanje), waarop Edwin de Koek, uit Rietfontein (Zuid-Afrika), in het meinummer van datzelfde blad nog extra informatie verschafte.

Anderzijds wordt ook in Neerlandica Extra Muros, nr. 32, voorjaar 1979, geprotesteerd, via een brief van Hans Tromp uit Madrid, tegen het opnieuw opduikend holandés in plaats van neerlandés om in het Castilliaans de Nederlandse taal aan te duiden. Dat wij daarvoor ook de term ‘Vlaams’ verwerpen hebben we al herhaaldelijk gezegd.

Maar daarmee is de kous niet af. In dezelfde aflevering van Neerlandica Extra Muros werd het juryrapport voor de toekenning van de Martinus Nijhoffprijs

[p. 142]

voor vertalingen voor het jaar 1979 afgedrukt, en daar staan beschouwingen in die raken aan de vraag: Wàt is Nederlands? (De lezer herinnert zich wellicht dat de voornoemde prijs werd toegekend aan onder meer Ingrid Wikén Bonde, voor haar Zweedse vertalingen van Nederlandse literatuur: Boons Kapellekensbaan, Gijsens Joachim van Babylon, Boons Menuet, Wolkers' Horrible Tango, Geeraerts' Ik ben maar een neger en Multatuli's Max Havelaar. Op zichzelf een opmerkelijke prestatie!)

Het juryrapport (ondertekend door zes Noordnederlanders) gaat speciaal in op haar vertaling van Boons Kapellekensbaan waarin volgens twee van elkaar onafhankelijke beoordelingen ‘het dialectale karakter van Boons geschriften in het Zweeds verloren is gegaan. En al staat het er niet met zo veel woorden, tussen de regels door is te lezen dat deze teloorgang in feite toe te juichen is’.

Hoeveel deze jury tussen de regels heeft gelezen en hoeveel ze van zichzelf in het voorgaande heeft gestopt, kan ik niet achterhalen omdat ik niet over de bewuste beoordelingen beschik. Uit een ervan wordt het volgende geciteerd: ‘de aan de Belgische cultuur gebonden gegevens en achtergrond komen in de vertaling op zeer soepele en onopvallende wijze over en vormen ook voor de Zweedse lezer een natuurlijk kader’. En dan gaat het eigenlijke juryrapport door: ‘De Nederlanders maken binnen ons taalgebied namelijk wel het grootste deel van Boons lezers uit, maar hun positie tegenover Boon is enigszins te vergelijken met die, waarin zich de Engelstalige lezer bevindt ten opzichte van Shakespeare, daargelaten het feit dat het in het ene geval om een geografsiche, in het tweede geval om een historische distantie gaat. Juist het dialectale karakter van Boons werk is een zaak die talloze Noordnederlandse lezers heel anders ervaren dan Boons Belgische landgenoten. Voor hen maken zijn Aalsters particularisme immers een integrerend bestanddeel uit van de door Boon neergezette werkelijkheid of de artistieke neerslag daarvan. Wat de Nederlander maar al te vaak ervaart als ‘leukigheden’ of als gepallieter, hoeft dat voor broer Vlaming niet te zijn...’

De jury stelt verder dat Ingrid Wikén Bonde terecht een onderscheid zou hebben gemaakt tussen ‘bepaalde uitbundigheden die Louis Paul Boon als prozaïst eigen zijn - en hem alleen - en het soort uitbundigheden dat een Noordnederlander uitsluitend als zodanig ervaart omdat ze in feite buiten zijn taalhorizon liggen...’ En de conclusie is dan: ‘De Zweedse lezer van Boon is in zekere zin te benijden, omdat hij diens dialectale overtones niet hoeft weg te filteren om door te stoten naar Boons eigenlijke “boodschap”...’

Dames en heren van de jury, zo ver wens ik u niet te volgen. In feite vertelt u hier aan Louis Paul Boon (en bij uitbreiding aan Gezelle, Timmermans, Streuvels, en bij verdere uitbreiding aan Gaston Couté, Robert Burns, Adam Small en veel anderen) welke woorden en welke uitdrukkingen hij had moeten gebruiken om tegemoet te komen aan uw beperkte horizon. In feite veroordeelt u alle Vlamingen, alle Brabanders, Groningers en noem maar op, tot taalsteriliteit, want u wenst ze af te snijden van hun natuurlijke voedingsbodem en ze te dwingen in een taaldwangbuis waarin alleen wordt aanvaard wat in de Randstad (of uitsluitend in Amsterdam?) opduikt, en waarin niet meer wordt aanvaard wat in de Randstad afsterft. (Over de verschrieling en verbastering van dàt Nederlands zou u het artikel van CA. Zaalberg in Dutch Studies, Volume 3, eens moeten lezen. Ik had het erover in Ons Erfdeel 4/78, p. 614).

De jury is trouwens zelf niet uit het dilemma gekomen. Ze zegt dat Boons ‘werk wemelt van krom en slecht Nederlands - althans voor een Noord-Nederlander’, en wat verder spreekt ze van ‘dat meesterwerk in levend Vlaams’ (of: levend Vlaams = slecht Nederlands). Wat haar niet belet mevrouw Bonde voor te dragen ‘voor de Martinus Nijhoffprijs voor vertalingen uit het Nederlands’.

Ik herhaal (ik hoop ten overvloede) dat ik niet pleit voor de term ‘Vlaams’, maar voor een grondige herdefiniëring van de term ‘Nederlands’. Zoals de (Vlaamse) Vereniging voor Beschaafde Omgangstaal dat de laatste tijd blijkt te willen doen.

●

Overigens is Neerlandica Extra Muros een zeer interessant tijdschrift, dat vanaf nummer 32, voorjaar 1979, in een nieuw jasje zit (uitg. Dick Coutinho B.V., Badlaan 2, Muiderberg. Redactie: Postbus 84069, 2508 AB Den Haag). Het is het contact- en inlichtingenblad van de Internationale Vereniging voor Neerlandistiek en bevat vrijwel alles wat het Nederlands buitengaats betreft. In het voornoemde nummer 32 staan bv. behartenswaardige dingen over Nederlands op het buitenland gericht cultuurbeleid, waarin België en Duitsland een hoge, Frankrijk veeleer een lage prioriteit zouden moeten krijgen. En ik signaleer tenslotte nog een pittige recensie door Jaap de Rooij van Vrouwentaal en mannenpraat, Van Gennep, Amsterdam’, 1978.

Jan Deloof.