Ons Erfdeel. Jaargang 23

[p. 117]

Beeldende kunst

Dwingende verbanden in onze samenleving.
De schilderijen van Peter Blokhuis.

‘Praten over schilderijen is een paradoxale bezigheid. Immers een schilder drukt zich uit in zichtbare vormen, die slechts via het oog toegankelijk zijn. Woorden verdoezelen het beeld; kijken moet je naar een schilderij.’

De strekking van bovenstaande alinea zal de Haagse schilder Peter Blokhuis waarschijnlijk wel onderschrijven. Zijn schilderijen zijn dan ook in voor iedereen herkenbare vormen geschilderd. We zien huizen, straten, een park, mensen, dingen uit onze directe omgeving: de dagelijkse werkelijkheid trekt aan ons oog voorbij. De lijnen, strepen, vegen en kleurvlekken op het doek zijn als het ware letters die begrijpelijke woorden vormen. Uitleg lijkt overbodig.

Nu ontdekte ik bij een wat uitgebreidere kennismaking met zijn werk in het Arnhems museum in 1976⁽¹⁾, dat ik de beeldwoorden die Peter Blokhuis gebruikte wel herkende, maar dat ik de taal die hij sprak niet goed verstond. Om even met de vergelijking door te gaan: de zinsverbanden waarin hij zijn woorden plaatste, waren voor mij niet helemaal duidelijk. Al kijkend merkte ik dat ik behoefte had aan praten met mezelf, met een medekijker, met de schilder ook. Door de beeldwoorden op te noemen, gedachten erover uit te wisselen en nadere informate in mij op te nemen werd ik me langzaamaan bewust van hetgeen Blokhuis wilde zeggen.

Dit verhaal zou je het verslag van een bewustwordingsproces kunnen noemen. Tegelijkertijd is het ook de neerslag van mijn enthousiasme voor het werk van de schilder. En eigenlijk hoop ik dat lezers die dat werk nog niet kennen op zoek zullen gaan naar de schilderijen. Want zo is het toch:

Peter Blokhuis: ‘Van hier vandaan gezien’ (1973).

een schilderij bestaat pas als het bekeken wordt.

Peter Blokhuis wordt geboren in 1938 te Amersfoort. Zijn opleiding volgt hij in Den Haag aan de Vrije en aan de Koninklijke Akademie. In 1959 behaalt hij zijn middelbare akte tekenen. Hij blijft in Den Haag wonen en heeft daar ook zijn atelier. Naast zijn werk als schilder is hij leraar aan de Akademie voor Beeldende Kunsten te Rotterdam⁽²⁾.

Blokhuis is in de eerste plaats schilder. Wel tekent hij op zijn vele reizen wat hij van belang vindt. Deze notities hebben echter geen zelfstandige waarde. De schilder ziet ze als hulpmiddelen die hem beeldmateriaal leveren voor zijn grote composities. Hij toont ze dan ook niet graag. Een reden voor dit laatste zou mede kunnen voortspruiten uit de angst van de schilder dat een schets van hem gewaardeerd zou worden als staal van het fraaie handschrift van de meester. Een koketteren met zijn eigen persoon ligt Blokhuis ten ene male niet.

De olieverf-schilderijen vormen de hoofdmoot van het oeuvre. Op ouderwetse manier worden ze thuis in het atelier gecomponeerd; de beeldelementen die op het doek worden samengebracht kunnen van verschillende herkomst zijn. Nooit is een schilderij de directe neerslag van de zichtbare werkelijkheid.

Tussen de tekeningen en de schilderijen in staan de gouaches. Die van het project Gastarbeiders zijn een goed voorbeeld. Het lijken ter plaatse gemaakte portretten. Ze zijn echter in kleur gedacht en missen de exactheid van de tekeningen. Bovendien worden ze getoond, dikwijls in paren. Dit maakt hun verwantschap met de uit herkenbare beelden samengestelde schilderijen groot.

Laten we na al deze informatie onze ogen eens gaan gebruiken. Vier schilderijen uit de jaren zeventig zijn hier afgebeeld. Een vrij willekeurige keuze misschien.

(1) Tentoonstelling Peter Blokhuis, Gastarbeiders, Arnhems Museum, 18 december 1976 t/m 6 februari 1977.

(2) Informatiebronnen
- Catalogus tentoonstelling Kontrasten, 22 Nederlanders van nu, Gemeentemuseum Den Haag, 12 september - 15 november 1970.
- Informatieblad bij tentoonstelling Peter Blokhuis, Gastarbeiders, Arnhems Museum, 18 december 1976 t/m 6 februari 1977.
- Informatieblad bij tentoonstelling Peter Blokhuis, Olieverfschilderilen, Aquarellen, Technische Hogeschool, Twente, Enschede/bb-gebouw, 8 mei t/m 2 juni 1978.
- Ton Haak, Peter Blokhuis, Kunst is op zich volmaakt, in Kunstblad, uitgave van Pulchri Studio, Den Haag (1977).
- Gesprek van ondergetekende met de schilder.

[p. 118]

Peter Blokhuis: ‘De toekomstige barricaden van Barcelona’ (1974).

Bovendien boet het werk in zwart-wit reproduktie enorm aan zeggingskracht in. Desalniettemin meen ik dat we met behulp van dit beperkte materiaal wel enig zicht kunnen krijgen op de betekenis van het werk van de schilder.

Het doek Van hiervandaan gezien⁽³⁾ schildert Peter Blokhuis in 1973. Verspreid over het hele oppervlak zien we min of meer herkenbare vormen: een plant, een glas, een potlood, een stuk krant, een theepot, trapjes, een rechthoek met kleurtjes er omheen, een portret (?) van een vrouw, een man gedeeltelijk zichtbaar met een vlag, brokstukken, liggende figuren, een groep pinguins en tot slot bovenaan drie stadsgezichten.

Wij lezen dit schilderij zonder er bij na te denken van onder naar boven, zoals we gewend zijn bij een ouderwets perspectivisch beeld. Immers ook hier zijn de vormen onderaan de lijst groot, d.w.z. dichtbij, en bovenaan klein, dus veraf. Ook hier voeren schuin naar boven lopende lijnen onze blik de diepte in en wel naar het middelste stadsgezicht. Tot zover lijkt Blokhuis de wetten van het centraal perspectief te respecteren.

Bekijken we echter de bovengenoemde vormen nog eens stuk voor stuk, dan beseffen we dat zij nooit in een en dezelfde ruimte laat staan tegelijkertijd gezien kunnen worden. Aan de voorwaarde voor een in perspectief opgevat schilderij, het bewaren van de eenheid van plaats en tijd, voldoet dit werk dus niet. Blokhuis heeft uit op zichzelf staande losse elementen een moderne compositie opgebouwd.

Toch probeert de schilder met allerlei middelen onze blik van onder naar boven te leiden. Als we onze aandacht op de benedenkant van het schilderij richten, valt het op dat de krant slechts gedeeltelijk zichtbaar is. De rest ervan kunnen we ons in de echte ruimte vóór het schilderij denken. Tegelijkertijd loopt de huiskamer door in de geschilderde werkelijkheid: theepot en glas staan onder handbereik, een decoratieve plant vult een hoek. Het doek, zo lijkt het, is het tekenbord op de schoot van de schilder. Hij leest de krant, ziet drie foto's van stadsgezichten en verbeeldt dan vanuit zijn eigen omgeving, tekenend van associatie naar associatie deze buitenwereld die met de krant zijn huiskamer binnenkomt. De verbeeldingen boven blijken bij vergelijking met de ‘echte’ omgeving beneden ruimtelijker en kleuriger geschilderd te zijn. Door middel hiervan en met behulp van letters die bij de verschillende beeldelementen zijn geplaatst, geeft de schilder aan dat de stadsgezichten vóór de huiskamer gelezen moeten worden. Nogmaals plaatst Blokhuis een vraagteken achter onze vanzelfsprekende wijze van kijken. Wil hij ons voorhouden dat dichtbij ongrijpbaarder kan zijn dan veraf, verbeelding echter dan werkelijkheid? Of bedoelt hij dat de gewelddadige stad reëler is dan de eigen vredige huiskamer? Een sluitend antwoord is hier niet te geven. Wel Is zeker dat Blokhuis ons kijken steeds weer op de proef stelt.

In De toekomstige barricaden van Barcelona⁽⁴⁾, geschilderd in 1974, zijn ook weer duidelijke van minder duidelijke vormen te onderscheiden. Ook hier is een gedeelte van een krant onderaan de lijst zichtbaar. Het schilderij als geheel maakt een rustiger indruk. De beeldwoorden zijn niet als losse klanken over het hele doek gestrooid, maar de aandacht wordt geconcentreerd op een fotografisch exact geschilderd portret van een stad in het midden van het schilderij.

Een portret ja: de met rood ingeschreven namen van straten bevestigen dat. Maar een bijzonder portret: de rode pijlen, kruisen en cirkels laden het rustige zonovergoten stadsbeeld op met een extra betekenis. De titel vult de geschilderde informatie aan: de toekomstige barricaden

(3) Van hiervandaan gezien, olieverf op linnen, gesign. r.o. Blokhuis '73, bezit gemeente Den Haag, bruikleen aan G.G.D. aldaar.

(4) De toekomstige barricaden van Barcelona, olieverf op linnen, gesign. r.o. Blokhuis '74, 130x150 cm, Arnhems Museum.

[p. 119]

Peter Blokhuis: ‘De heer Machnoj-Allal uit Marokko’ (1975).

van Barcelona zijn geportretteerd. Een contradictio in terminis!

De omgeving van het realistische binnenschilderij is minder duidelijk gevormd. Toch kunnen we rechts onder een krantenlezer in een leunstoel ontwaren. De krant noemden we al. Het potlood uit Van hiervandaan gezien, symbool voor de tekenende kunstenaar, is hier verdwenen. Dit zou er kunnen op wijzen dat we niet meer over de schouder van de kunstenaar meekijken naar zijn verbeeldingswereld, maar dat wij als zelfstandige krantenlezers ons zelf een beeld vormen naar aanleiding van een nieuwsbericht: Barcelona, eens geteisterd door de burgeroorlog, zal in de toekomst opnieuw het toneel zijn van geweld en oorlog⁽⁵⁾. De eigen wereld van de krantenlezer in zijn leunstoel met zijn privé-associaties van rookwolk en bergen moet wijken voor dit objectieve portret van de toekomst.

In 1975 en 1976 schildert Peter Blokhuis portretten van Turkse en Marokkaanse buitenlandse werknemers hier. Met behulp van een subsidie van het ministerie van C.R.M. bezoekt hij hun families thuis en porretteert hen daar. Ook in dit geval worden een nabije en een verre wereld met elkaar geconfronteerd, wordt de eenheid van tijd en plaats doorbroken. Nu echter niet binnen het kader van één lijst, maar in op zichzelf staande beelden, die vaak twee aan twee bij elkaar horen. De aldus gekoppelde gouaches verschillen wat betreft verfbehandeling en schilderswijze niet van elkaar. De heer Machnouj-Allal uit Marokko⁽⁶⁾ is in zijn gastverblijf even duidelijk geportretteerd als zijn zoon op de vlakte voor het ouderlijk huis te Berkane. Begrippen ‘veraf’ en ‘dichtbij’ worden dus niet zoals in de hierboven besproken gevallen op hun kop gezet. Trouwens wat is in dit geval ver, wat nabij? Vertegenwoordigen beide beelden niet een vreemde wereld? Aan de ene kant de nette man weggestopt in zijn benauwde kamertje vol koffers, tekenen van zijn vreemdelingschap; aan de andere kant de kleine jongen verloren op de wijde vlakte vol stenen, symbolen van een ver, onvruchtbaar land? De subjectieve, onscherpe thuiswereld van schilder en kijker zijn hier afwezig. Als buitenstaanders worden zij geconfronteerd met een objectieve werkelijkheid los van hen zelf. In enkele langgerekte schilderijen, die eind 1978, begin 1979 ontstaan stelt Blokhuis ons kijken en waarnemen op een weer andere wijze aan de orde.

Vanuit een hotelraam⁽⁷⁾ lijkt een gewoon stadsgezicht dat iedereen die vanuit een hoog gebouw op een stad neerziet, kan waarnemen. Op ooghoogte, dus boven in het beeld, trekt een wit huis aan een lommerrijk plein de aandacht. Halverwege het schilderij verstoren een kale boom en een voorbijrijdende bus de rust van het zomerse plein. Helemaal beneden is het echt met de rust gedaan. Menselijke figuren en een gestrande auto duiden erop dat onder straatniveau iets gebeurt dat het daglicht niet verdraagt. Politie? Geweld?

Dit stadsgezicht is evenmin als de vorige schilderijen van Blokhuis gewoon en vanzelfsprekend. De schilder stuurt hier de blik van de kijker van boven naar beneden. Als een film laat hij een stad aan diens oog voorbijtrekken. Het aanvankelijk fraaie en bekoorlijke beeld van een oude binnenstad blijkt schone schijn. Onder de oppervlakte gaat een andere, gewelddadige wereld schuil.

De kijker is ook hier eigenlijk buitenstaander. Hij staat oog in oog met de heldere schijnwereld. De andere, onderliggende werkelijkheid echter is vanaf zijn hoogte niet duidelijk waarneembaar. Glurend uit het hotelraam vangt hij er maar een glimp van op.

Steeds weer nieuwe manieren verzint Blokhuis om onze vastgeroeste kijkgewoontes te doorbreken. Zijn schilderijen hebben daardoor iets weg van beeldraadsels. Toch is het discutabel stellen van onze waarneming voor hem geen doel op zichzelf.

We moeten zijn schilderijen denk ik lezen als documents humains; en dan niet in psychologische zin, niet de gevoelswereld van geportretteerde of schilder stellen

(5) Toen dit doek geschilderd werd was de dictatuur van Franco nog niet ten einde.

(6) De heer Machnouj-Allal uit Marokko In een kamer te Rotterdam, gouache, 94x66 cm, 1975. Bijbehorende gouaches: Zijn zoon voor zijn huis te Berkane, dichtbij de Algerijnse grens en de Middellandse Zee. Zijn zoon in een kamer van het huis. De portretten van Marokkaanse en Turkse buitenlandse werknemers hier in Nederland en van hun familieleden in Marokko en Turkije zijn in 1975 en 1976 geschilderd. De reizen naar Marokko en Turkije worden met behulp van een subsidie van C.R.M. gefinancierd. De schilderijen worden op verschillende plaatsen in Nederland getoond. In het Arnhems Museum van 18 december 1976 tot en met 6 februari 1977. In ‘De Doelen’ te Rotterdam van 11 februari tot en met 13 maart 1977. In het Stedelijk Museum ‘Het Catharina Gasthuls’ te Gouda van 19 maart tot en met 1 mei 1977. Als er geld beschikbaar zou zijn zou Peter Blokhuis zijn onderzoek naar het leven van gastarbeiders en hun families graag voort willen zetten.

(7) Vanuit een hotelraam, olieverf op linnen, gesign. Blokhuis '79, 180x60 cm, bezit kunstenaar.

[p. 120]

Peter Blokhuis: ‘Vanuit een hotelraam’ (1979).

zij aan de orde. Nee, het zijn meer sociologisch getinte verslagen van ellende en geweld en onrecht, mensen aangedaan. Zakelijke verslagen ondanks de emotionele betrokkenheid van de schilder bij zijn onderwerpen.

De wisselwerking tussen betrokken en zakelijk geeft het werk van Blokhuis waarschijnlijk die boeiende spanning waardoor we als kijker bij het onderwerp betrokken raken. Dat wil Blokhuis ook. Door ongelijksoortige beelden te koppelen en door de betekenis van begrippen als verbeelding- realiteit, objectief-subjectief, veraf-dichtbij enz. om te keren, laat hij zien dat de eigen wereld van kijker en schilder niet de enig maatgevende is. Rust en orde thuis bestaan slechts omdat wanorde elders met geweld wordt onderdrukt. De gastarbeider zit gevangen in zijn kamertje dankzij de armoede thuis en de rijkdom hier.

Ongewild en onbedoeld is de kijker, zijn de mensen in het algemeen betrokken bij, worden zij medespelers in een groter en omvattender geheel dan hun eigen sociale omgeving. Kijken naar de schilderijen van Peter Blokhuis betekent je bewust worden van de dwingende verbanden die in onze samenleving bestaan tussen vaak ver uiteen liggende sociale verschijnselen⁽⁸⁾.

Claartje de Loor.

(8) Norbert Elias spreekt van ‘compelling forces’ waaraan mensen zich onderworpen weten. Norbert Elias, What is sociology, Londen, 1978, p. 17.

Biografische gegevens:

De biografische gegevens van Peter Blokhuis zijn moeilijk te achterhalen. De hierna volgende lijst van tentoonstellingen etc. geeft geen volledig overzicht.

1938	geboren te Amersfoort.
1959	behaalt middelbare akte tekenen aan de Koninklijke Akademie te Den Haag.
1961-1962	woont in Marokko.
1962	vestigt zich blijvend in Den Haag.
1966	tentoonstelling galerie 20, Arnhem. tentoonstelling galerie 20, Amsterdam.
1968	tentoonstelling Gemeentemuseum, Den Haag. tentoonstelling met A. Martineau en J. Sierhuis in Stedelijk Museum, Schiedam en in ‘De Doelen’, Rotterdam. aanstelling als leraar aan de Akademie voor Beeldende Kunsten te Rotterdam.
1970	deelname tentoonstelling Kontrasten, 22 Nederlandse kunstenaars van nu, Gemeentemuseum, Den Haag, 12 sept. - 15 nov.
1974	tentoonstelling Pulchri Studio, medewerking fata banana, theater Skarabee, Den Haag.
1975	tentoonstelling met P. Andrea en W. Nobbe in galerie Jurka, Amsterdam. tentoonstelling, Singermuseum, Laren.
1976-1977	Projekt Gastarbeiders, Arnhems Museum, 18 dec. 1976 t/m 6 febr. 1977; ‘De Doelen’, Rotterdam, 11 febr. t/m 13 maart 1977; Stedelijk Museum ‘Het Catharina Gasthuis’, Gouda, 19 maart t/m 1 mei 1977.
1977	Jacob Hartogprijs voor de schilderkunst.

[p. 121]

1978	tentoonstelling technische hogeschool Twente, Enschede, 8 mei t/m 2 juni. deelname tentoonstelling Norwich, Engeland.
1979	tentoonstelling galerie Jurka, Amsterdam, 3 maart t/m 5 april.

Deelname aan verscheidene groepstentoonstellingen in het buitenland met name in Zürich, Helsinki, Parijs.
Samenwerking met P. Andrea en W. Nobbe (A.B.N. groep) in verschillende projecten in Den Haag en elders:

1970-1971 diorama's ‘huis in, huis uit’ voor het Gemeentemuseum. Hieraan neemt ook Cécile Hessels deel.

1971-1972 versiering Holland Festival.

1972 ‘Drie weken schilderkunst’, Lijnbaancentrum, Rotterdam, Arnhems Museum, Paleis voor Schone Kunsten, Brussel.

1972-1974 ‘De muur’, Paleis van Justitie, Den Haag.

1974 ‘Een week schilderkunst’, Student Gallery, Zagreb, Joegoslavië.

Reizen naar o.a. Spanje, Marokko, Turkije, Griekenland.
Werk o.a. in Gemeentemuseum, Dan Haag; in Arnhems Museum; bij particulieren in binnen- en buitenland.
Werk in stock bij galerie Jurka, Vijzelstraat 80, 1017 HL Amsterdam.