Ons Erfdeel. Jaargang 22

[p. 748]

Multatuli's Minahassische.

Zij zou een meisje Manoppo geweest zijn en de uit haar liaison met Dekker in Menado geboren zoon kreeg haar naam. Dat kind moet dan op zijn vroegst in de tweede helft van 1849, op zijn laatst omstreeks medio 1852 ter wereld zijn gekomen als men de door Du Perron beschreven diensttijd van Dekker in de Minahassa er op naleest in zijn Verzameld Werk, IV (1956), 140-182, waaruit verderop geciteerd wordt.

Deze Manoppo zal als de meeste Indonesiërs wel jong getrouwd zijn, zo in het begin van de jaren zeventig, met een meisje Andries uit het Tanawangko gebied, genoemd in het door Dekker in 1851 opgestelde Algemeen Jaarverslag over de residentie Menado in 1849. Manoppo had in Tanawangko een huis dat toen erg opviel omdat het niet van hout en op palen maar gelijkvloers en van steen was gebouwd. Op de buitengalerij stonden menshoge beelden wat bewijst dat de man zowel in goeden doen als ekstravangant was. In het eerste aardde hij niet, in het tweede wel naar zijn vader.

Uit dit Manoppo-Andries huwelijk werd één kind geboren, dat Christine heette. Haar ouders werden van zo goed milieu geacht dat het meisje bij de residentsfamilie Van der Wyck aan huis kwam. Zij moet in de eerste helft van de jaren zeventig geboren en dan in het begin van de jaren negentig getrouwd zijn want haar oudste dochter was in 1910 omstreeks zeventien jaar oud.

Christines man was een Pereira, ook weer een buiten echt geboren zoon van een Nederlander en een Minahassisch meisje en daarom geadopteerd door Majoor Pereira, die de grootvader van moederszijde was van Mevrouw A.M. Wawo Runtu aan wie ik dit familierelaas met al zijn bijzonderheden dank.

Zij is de eerste vrouwelijke burgemeester van de Republiek geweest, doceert nu nog in Menado als hoofdlektor Frans aan wat men in Nederland het Instituut voor paedagogische leergangen zou noemen en was eerst 12 jaar in Jakarta, later plaatselijk in Menado 6 jaar, aktief ‘presidente’ van de Alliance Française. Zij nu heeft het huis met de beelden van aangetrouwde oudoom Manoppo nog gezien en Tante Christine en Oom ‘Edi’ Pereira en hun vier kinderen, waaronder ook alweer een Christine, nog persoonlijk gekend. Allen zijn gestorven, wat één reden is waarom dit verhaal eerst nu verteld kon worden. Een tweede reden voor het lang stilzwijgen over Dekkers Indonesisch nageslacht is te zoeken in de wens mogelijke afstammelingen in Nederland van de natuurlijke vader van oom Edi niet te froisseren. Hoewel ik mijn informant, die ook weer Tine genoemd wordt - de geest van de beroemde Tine, hoewel niet opgeroepen, verschijnt ook hier - verzekerde dat de klein- of achter(achter)-kleinkinderen van hun ondeugende voorvader zich zeker nu niet meer gegeneerd zouden voelen over de onthulling van zijn naam, heb ik de mij opgelegde geheimhouding daarvan uiteraard te eerbiedigen.

●

Waar registers van de Burgerlijke Stand voor ‘Inlanders’ zelfs in de tijd waarin Multatuli's Indonesische achterkleinkinderen geboren moeten zijn nog niet bestonden zou de juistheid van deze familieoverlevering alleen nog te bewijzen zijn met gegevens uit plaatselijke archieven, die echter verloren zijn gegaan tijdens de Tweede Wereldoorlog.

Er zijn echter andere redenen te noemen op grond waarvan deze stamboom nog scherper omtrekken krijgt dan de namen en andere bijzonderheden hem reeds geven.

Zo hebben Saks en in navolging van hem Du Perron op grond van de bekende brief van Eduard aan broer Pieter Douwes Dekker van 15 januari 1851 zich met ‘gerechte ongerustheid’ afgevraagd of Dekker zijn Tine in Menado wel trouw gebleven is, zo verrukt schreef hij immers in dat epistel over de ‘Menadosche Jufferschap’ en haar ‘vlugheid, beminnelijkheid en wat zij verder tusschen kleine voetjes en bruine of blanke gezigtjes ter markt brengt.’!

Voorts kan, los van die schone meisjes, Dekker behoefte hebben gevoeld om na zijn al jaren kinderloos gebleven huwelijk, altans zichzelf te bewijzen dat hij vader kon worden. Hij zal bovendien wel geweten hebben dat hij Mejuffrouw Manoppo aan een natuurlijk moederschap hielp dat in een gebied met een vrouwenoverschot als gevolg van het wegtrekken van de mannen als ‘soldaten of schrijvers’ als heel... natuurlijk in de lokale kultuur werd opgevat zowel toen als nu. Weliswaar is die kultuur in hoofdzaak kristelijk van geestesmerk maar in het toch ook tot de Heilige Schrift behorende Oude Testament kon zij voorbeelden te over vinden van toch ook volkomen aanvaarde ekstra-maritale verhoudingen van aartsvader Abraham af tot Koning Salomo toe.

Verder krijgen nu zowel de zenuwkrisis als de aankoop van het ‘landgoedje’, waarover sprake is in de brief aan Pieter, een mogelijk ander reliëf. Dekker was toen immers al lang genoeg in Menado om er vader te kunnen worden en hij zal als op een na hoogste ambtenaar in het gewest dan in dat geval ook wel behoefte hebben gevoeld om Tine op ‘Drie palen afstands met slechten weg’ verwijderd te houden van zijn Indonesische vrouw en alle geruchten daaromheen. Bovendien zal hij toch alleen met feestdagen en weekeinden naar dat buitenhuisje kunnen zijn gegaan, want de Resident Scherius zal hem niet toegestaan hebben door de week niet op zijn standplaats en

[p. 749]

in zijn ambtswoning te zijn. Aan dit argument, dat ik dank aan de bekende Minahassische historikus F.S. Watuseke kan nog worden toegevoegd dat Dekkers gezondheid het hem onmogelijk zal hebben gemaakt al was het slechts enkele dagen per week tweemaal ‘1 uur gaans’ per dag over die slechte weg af te leggen naar en van zijn kantoor.

Waar ook Tine niet sterk was, zal zij met haar man slechts van de zaterdagmiddagen tot de maandagochtenden van hun buitenhuisje hebben genoten of... er anders op weekdagen alleen gezeten hebben.

De aankoop van het stukje land, waarop Dekker zelfs een ‘nieuw huis’ liet zetten, dat hij eerst in december 1850 kon betrekken, wordt haast onbegrijpelijk als men bedenkt dat hij toen al bijna twee jaar in Menado woonde en hij de vele overplaatsingen in de Europese binnenlandse bestuursdienst kennende er op had moeten rekenen dat hij zijn langste tijd daar alweer gehad had, zoals een jaar later dan ook bleek toen hij overgeplaatst werd naar Ambon! Maar hoe begrijpelijk wordt dit alles tegen de achtergrond van een buitenechtelijke verhouding en haar gevolgen. Ook had hij die ‘Drie palen afstands met slechten weg’ alléén als ‘barrière’ opgeworpen tussen zijn ‘denken’ en het ‘dansen’ van de Menadonese Jofferen en zich over zijn en haar andere bedrijvigheden niet uitgelaten! Heeft hij uit vrees dat Pieter zich over meer intieme aktiviteiten bezorgd zou maken dáárom de brief après tout toch maar niet verzonden?

Tenslotte dank ik aan de Heer Watuseke de inlichting dat het verhaal van Dekkers Minahassische afstammelingen in Menado wel bekend is maar dat hij nader onderzoek ter zake toch nodig achtte.

Ik ga nu verder en wel naar de mening dat waar Multatuli's vaderschap niet te bewijzen is, het lange afstammingsverhaal een myte kan zijn zoals er wel meer van dergelijke afstammingsmyten in Indonesië - en elders! - voorkwamen. Maar ook wie zich op het minimum stelt van de myte, waaraan geen realiteiten beantwoorden waarnaar zij direkt verwijst, zal de myte zelf toch als een werkelijkheid moeten aanvaarden, waarin andere realia indirekt weerspiegeld worden.

En dan vindt men in deze kleine ‘spieghel historiael’ niet alleen een stuk Minahassische kultuur (geschiedenis) maar ook de belangstelling voor Multatuli in de Minahassa weerkaatst.

Dat die interesse niet van vandaag dateert maar er eergisteren reeds was, bewijst wel het volgens Du Perron verrichtte onderzoek dat dr. Sam Ratulangi - de grote nationale figuur, die in de Minahassa geëerd wordt in monumenten en de universiteit en het vliegveld nabij Menado waaraan zijn naam gegeven is - verricht zou hebben naar de vendupapieren van de vrijkoop door de gewestelijke sekretaris zelf van ‘de slavenfamilie... te Menado die zoo bitter bedroefd was te moeten stijgen op de tafel des afslagers’ zoals Max Havelaar verhaalt.

Ook de historikus drs. A.B. Lapian, wiens vader net als Ratulangi Volksraadlid is geweest, vertelde me hoe in de boekenkast in zijn ouderlijk huis veel werken van Multatuli stonden en hoe dat niet de enige woning was waarin boeken te vinden waren van de literaire ‘D.D.’, wel te onderscheiden van de politieke ‘D.D.’ (Dr. E.F.E. Douwes Dekker), waaraan Du Perron De man van Lebak opdroeg.

De myte reflekteert ook iets van de opvattingen over de Nederlanders, zoals de vroegere Nederlandse ambassadeur Mr. Hugo Scheltema nog ondervond toen hij een bezoek bracht aan de Minahassa en in Menado een ‘red carpet treatment’ kreeg, tot zijn verbijstering onvoorbereid in een kerk moest preken en even onverwacht een krans moest leggen op het graf van een hem volkomen onbekende Nederlandse resident of andere autoriteit.

En áls Multatuli's buiten echt verwekte Indonesische zoon en onechte aangetrouwde kleinzoon naar het rijk der myten moeten worden verwezen als een der vele myten waaraan Eduard Douwes Dekker niet ontkomen is, dan is het toch wel een aardiger myte dan die waarin zijn wettige Nederlandse zoon en vooral diens even wettige schoondochter hun vader te kijk hebben gezet.

G.J. Resink.

Jakarta, juli 1978.

Zestien oud-leden van het vooroorlogse Bataviaas(ch) Studentencorps ben ik bijzonder dankbaar mij vorig jaar in de gelegenheid te hebben gesteld een ‘literaire’ reis naar Celebes te maken waarvan deze bijdrage tot onze kennis over Multatuli een der resultaten is.