Ons Erfdeel. Jaargang 22

[p. 619]

Kulturele integratie en Benelux

Nederland en Vlaanderen samen in de lucht?

Indien een aantal advieskolleges en de beide betrokken regeringen het met hun beleidsinzichten en de steeds zuiniger toegemeten budgetten in overeenstemming kunnen brengen, dan is het niet uitgesloten dat over enkele jaren (b.v. tegen 1985) een gemeenschappelijk Nederlands-Belgisch (Vlaams?) radioprogramma wordt uitgezonden. Er zou gebruik worden gemaakt van de lange golf (overdag) en de middengolf ('s nachts). Als belangrijkste doelstelling van dit gemeenschappelijk radioprogramma staat een daartoe opgerichte Belgisch-Nederlandse Werkgroep voor ogen ‘het uitdrukking geven aan en mede daardoor bevorderen van de kulturele verbondenheid van Nederlands en Nederlandstalig België, zowel ten behoeve van de inwoners van het eigen taalgebied als met het oog op de uitstraling in Europa van de kultuur van de Nederlandstalige regio’. Als uitgangspunt fungeert wel degelijk het koncept ‘kulturele verbondenheid’, dat als doelstelling én als voorwaarde wordt opgevat. Voor de inwoners van de beide landen gaat het vooral om de bevordering van die kulturele integratie. Voor de buitenlandse luisteraars moet de nadruk worden gelegd op de uitdrukking van de kulturele verbondenheid.

Bij het afsluiten van het Kultureel Verdrag tussen België en Nederland in 1946 is de gedachte aan een gemeenschappelijk radioprogramma levend geworden. Tot meer dan wat pogingen en zeer beperkte resultaten met ko-produkties is het nauwelijks gekomen - ongeacht wat programma-uitwisselingen en enig onderling overleg. In 1962 heeft de Gemengde Kommissie ter uitvoering van dat kultureel verdrag, de samenwerking tussen gelijkwaardige kulturele instellingen binnen het Nederlands taalgebied aangeprezen en hierbij de radio-omroep als middel bij uitstek voor het verspreiden van kulturele waarden beoogd. In 1976 heeft een Werkgroep, belast met het formuleren van voorstellen met betrekking tot een tussen beide landen te sluiten Taalunieverdrag gesteld dat, voor het bereiken van een integratie in alle sektoren waar de taal een instrument van kultureel en maatschappelijk verkeer is, de oprichting van gemeenschappelijke instellingen gewenst kan zijn. Het grensoverschrijdend medium radio is als drager van die taal een aangewezen middel. De Franstalige Kultuurgemeenschap in België heeft dit al langer begrepen. De al jaren bestaande en zeer aktieve samenwerking tussen de omroepen van de Franstalige Gemeenschap (België, Frankrijk, Zwitserland, Kanada) kreeg in het Franstalig Kultuurdekreet van 12 december 1977 wettelijke ondersteuning, waarbij integratie en bevoorrechte samenwerking met de buitenlandse omroep-instellingen, uitdrukkelijk als prioriteit wordt gesteld. Gemeenschappelijke instelling lijkt ook daar dus aangewezen. Het feit dat dergelijke geïnstitutionalizeerde samenwerking ook aan Nederlandstalige zijde wordt voorgesteld, betekent dus niet, ongeacht de vrees van een zekere Franstalige pers, dat België barst. Hoogstens in zijn voegen, maar daar heeft men in dit land al 150 jaar prettig mee leren te leven. In de Nederlandse Tweede Kamer is in juni 1979 een motie ingediend over de wenselijkheid van meer aandacht in het regeringsbeleid voor de verspreiding van de Nederlandse taal in het buitenland. Een gemeenschappelijk Nederlands-Belgisch programma zou bovendien een effektief instrument kunnen zijn bij de uitvoering van het Taalunieverdrag dat vermoedelijk in 1980 ter ratifikatie aan beide parlementen zal worden voorgelegd.

Doelgroepen.

Argumenten en redenen te over dus om de oprichting van een gemeenschappelijk radioprogramma te verdedigen. De kulturele verbondenheid bevorderen en benadrukken als fundamenteel hoofddoel sluit goed aan bij een aantal wensen van de bestaande omroep: meer edukatieve uitzendingen, nachtprogramma's, uitzending voor Nederlandstalige migranten, buitenlandse werknemers, buitenlandse toeristen. Dit wordt allemaal wat konkreter bij het bekijken van de doelgroepen die men (zoals dat in de hedendaagse radio gaat) wil bereiken. Er zijn er drie. Het gaat namelijk om zenders die de eigen grenzen met misschien wel enkele honderden kilometer te buiten gaan. De luistergroep bestaat dus uit inwoners van beide landen, uit landgenoten in den vreemde en uit anderstaligen.

De eerste en in omvang ook belangrijkste groep is die van de circa 20 miljoen inwoners van Nederland en Nederlandstalig België. Het rapport van de op 29 september 1979 opgerichte Belgisch-Nederlandse Werkgroep ter bestudering van het gemeenschappelijk radioprogramma - waaruit de meeste gegevens voor deze bijdrage werden gehaald - stelt, dat deze inwoners in het programmabeleid prioriteit moeten krijgen. Het aksent ligt uiteraard op aspekten die te maken hebben met kulturele verbondenheid in bredere zowel als in engere zin (het eigenlijke kulturele leven, dat in de gewone radio vaak minder aandacht krijgt).

De doelgroep ‘Landgenoten in den Vreemde’ kan opgesplitst worden in hen die tijdelijk en anderen die konstant in het buitenland verblijven. Bij de eerste groep gaat het om vakantiegangers (informatie over weer en verkeer, enz.), maar evenzeer zakenlieden, ambtenaren (Europa!), wetenschapsmensen, studenten of vrachtwagenchauffeurs. De Werkgroep ziet hier blijkbaar nogal wat belangrijke mogelijk-

[p. 620]

heden voor al wie binnen de Europese organen doende is (van politici tot ambtenaren, die snel geïnformeerd moeten worden). Nederlandstalige landgenoten die woonachtig zijn in de landen die door deze zenders bereikt kunnen worden, hebben van de bestaande korte-golfzenders (wereldomroep) niet steeds een optimale ontvangst. Voor deze naar schatting zowat half miljoen Nederlandstaligen is het betrokken radioprogramma beslist welkom.

De derde doelgroep, de anderstaligen, slaat op potentiële luisteraars zowel wonend in de beide landen, als daarbuiten. In de binnenlanden gaat het om vakantiegangers, zowel als om werknemers die door deze radioinformatie gemakkelijker in onze gemeenschap kunnen worden geïntegreerd. De buitenlandse luisteraars, die dus in de belangrijkste Europese talen worden aangesproken (net als de buitenlanders die in Nederland en België zijn) kunnen via dit radioprogramma eindelijk zonder tussenpersonen of vertalingen, rechtstreeks door de Nederlandstalige kultuurgemeenschap worden geïnformeerd. Wie vaker in het buitenland komt en al of niet met beroepslui uit de informatieve sektor te maken heeft, zou daarom alleen al de oprichting van het voorgestelde radioprogramma willen verdedigen. Ten slotte kunnen voor àlle anderstaligen taalkursussen Nederlands worden uitgezonden.

De Werkgroep is van mening, dat 24 uur per dag moet worden uitgezonden (de helft eigen produktie, de helft programma's van de bestaande omroep) en dat het gaat om één identiek, geïntegreerd Belgisch-Nederlands radioprogramma, waarbij een verhouding 70-30 tussen muziek en woord wordt aanbevolen. Om de toegankelijkheid te bevorderen moeten vaste tijdblokken voor bepaalde doelgroepen worden ingevoerd, zodat ieder steeds op hetzelfde moment de voor hem bestemde uitzendingen kan beluisteren.

Golflengten.

Het konkrete projekt, zoals het tans aan de regeringen wordt voorgelegd, is gestart met een beslissing van de Golflengtekonferentie van Genève, die in 1975 aan Nederland een langegolffrekwentie (173 kHz) toekende. België en Nederland hadden allebei een langegolfzender gevraagd. Toen dit niet haalbaar bleek (wat voorzien werd) veroverde Nederland uiteindelijk toch de gevraagde frekwentie, op voorwaarde dat die gezamenlijk met Nederlandstalig België zou worden geëksploiteerd. Na uitvoerige studie is de oprichting van een nieuwe zender in de buurt van Arnhem aanbevolen (Twee jaar na een daartoe strekkende opdracht kan met de bouw begonnen worden, twee jaar later wordt de zender operationeel). Overdag zal deze zender in geheel Nederland en Nederlandstalig België goed te ontvangen zijn, terwijl een redelijke ontvangst mogelijk is in Oost-Engeland, Noord-Frankrijk en het westen van de Duitse Bondsrepubliek. 's Nachts is het zendbereik heel wat kleiner. Vandaar het voorstel om hetzelfde radioprogramma uit te zenden via de aan België toegewezen middengolffrekwentie 1512 kHz (waarvoor de zender in Wolvertem vanaf maart 1980 in gebruik wordt genomen). Door het zgn. ‘sky wave-effekt’ kan deze middengolfzender goed beluisterd worden in vrijwel geheel Groot-Brittannië en het noordelijk deel van Frankrijk, terwijl een geringere beluisterbaarheid mogelijk is in de rest van Frankrijk, Ierland, Bondsrepubliek, een deel van Zwitserland, Italië en Spanje.

Op juridisch vlak is gebleken dat het gepland radioprogramma binnen de bestaande omroepwetgeving mogelijk is, hetgeen ook betekent dat programma's die in strijd zouden zijn met een van beide wetgevingen, niet als gemeenschappelijk programma kunnen worden uitgezonden. Het gemeenschapelijk radioprogramma zou als een bestendige vorm van ko-produktie worden georganizeerd.

De financiële eisen zijn bij het realizeren van een dergelijk projekt vaak het grootste struikelblok. Met inzet van zowat 90 personeelsleden en veel losse medewerkers zouden de programmakosten het echt niet zo hoog jaarlijks bedrag van 225 miljoen frank of rond 15 miljoen gulden bedragen - voor elk land de helft dus. Evenmin liggen in België de zenderkosten hoog: voor de bestaande middengolfzender (die 71 miljoen frank heeft gekost) zijn geen investeringskosten, de jaarlijkse eksploitatiekosten zouden 10 miljoen frank of 0,7 miljoen gulden bedragen. Biezonder zwaar weegt evenwel de bouw van een langegolfzender in Nederland: 413 miljoen frank of 28,9 miljoen gulden. Naast deze eenmalige investering zou met de jaarlijkse eksploitatiekosten telkens een bedrag van 93 miljoen frank of 6,5 miljoen gulden gemoeid zijn.

Voor de financiering rekent men op eterreklame (alleen in Nederland) en voorts Open School, Buitenlandse Zaken, Europese Kommissie en omroepbijdragen. In België is uitgerekend dat momenteel 800 miljoen frank van het kijk- en luistergeld niet voor de omroep wordt gebruikt. Het uit het Vlaamse landsgedeelte afkomstig gedeelte hiervan zou een aardig potje opleveren. Anderszijds wordt er op gerekend, dat bij de herverdeling van de omroep-dotatie in verhouding tot de beide kultuurgemeenschappen, de Nederlandstalige kultuurgemeenschap zijn budget zal zien stijgen, zodat ook daar de financiële middelen ruimer worden. Waar de omroepstaf wordt ondergebracht is niet zeker: gescheiden of samen in de bestaande omroep of de duurdere oplossing van een nieuw centrum, bij voorkeur in het grensgebied. De stad Maastricht heeft

[p. 621]

zich hiervoor als kandidaat aangeboden.

Winstpunt.

Dat een dergelijk ook buiten de landsgrenzen uitgestraald gemeenschappelijk radioprogramma voor de Nederlandstalige gemeenschap een belangrijk kultureel winstpunt is, zal wel geen twijfel wekken. Voor de kulturele integratie is het niet minder belangrijk. Die wordt naar ons gevoelen nog steeds het sterkst bevorderd door het dagelijks wederzijds over het muurtje luisteren en kijken. De uitwisseling van programma's is eveneens positief en aangestipt mag hier worden, dat het eenrichtingsverkeer vanuit het noorden langzaam doorbroken wordt: de zomer 1979 is b.v. voor het BRT-TV-drama biezonder positief geweest met enkele uitzendingen in Nederland. Inzake ko-produkties gaat het voorlopig nog wat te zeer om het zoeken van onderlinge financiële en materiële steun. Een door pers-chefs en joernalisten opgerichte Stichting Ko-Produktieprijs wil daar iets aan doen. Bij de eerste toekenning van deze prijs is o.m. aangestipt dat vooral de radio hierbij in gebreke blijft (vanwege de geringere materiële noodzaak?). De instelling van een gemeenschappelijk radioprogramma zou het samenleven beslist bevorderen, op voorwaarde dat het populaire massamedium niet gehanteerd wordt als een elitair kultuurinstrument.

Bij de installatie van de Werkgroep Gemeenschappelijk Radioprogramma heeft de Vlaamse kultuurminister De Backer-Van Ocken herinnerd aan een artikel in Ons Erfdeel, waarin NOS-voorzitter Jurgens stelde, dat wegens de grote invloed van het radio- en televisiemedium, de nationaal georganizeerde politieke machten gezorgd hebben voor monopolievorming binnen de nationale grenzen. Wat zich buiten die nationale grenzen aan radio- en televisiekommunikatie beweegt, is in beginsel in tegenstelling met dat nationale monopolie. Dit 19e-eeuwse nationalisme hebben onze regeringen wel afgezworen, altans in toespraken en in regeringsverklaringen, maar de praktijk van het dagelijks leven wordt nog overwegend door nationale motieven gevoed...

Het is mooi dat in dit geval twee regeringen tot de oprichting van een Werkgroep hebben besloten, ter studie van een projekt dat dit nationalisme in de eter kan doorbreken. Het zou prachtig zijn, indien het ooit tot konkreet resultaat kwam in de vorm van een gemeenschappelijk radioprogramma. Het zou meteen een primeur zijn, dat twee landen één radiozender eksploiteren ter verspreiding van hun gemeenschappelijke taal en kultuur.

Huib Dejonghe, Mortsel.