Ons Erfdeel. Jaargang 22
(1979)– [tijdschrift] Ons Erfdeel–
Auteursrechtelijk beschermd
[pagina 592]
| |||||||||||||||||||||||
Beeldende kunstKontemplatie, dat is het sleutelwoord. Het beeldhouwwerk van Michel Smolders.Een beeld in Belgische petit granit, klein en glanzend zwart gepolijst. Het presenteert zich gesloten, maar nodigt door zijn gladde oppervlak uit tot kontakt, tot strelen met de palm van de hand. Het lijkt een dier, onherkenbaar in zijn schulp. Of hangt daar de plooi van een kleed? Het beeld heet De Chinees en is van Michel Smolders.
In Brussel doorliep Michel Smolders de Academie Sint-Lucas, waar hij een algemene opleiding volgde en daarna de Nationale Hogere School voor Bouwkunst en Sierkunsten, waar hij in de beeldhouwklas van Oscar Jespers gevormd werd tot een allround vakman. Het trof hem hoe Jespers zijn studenten leerde vormen te scheppen die vanuit een middelpunt spanningsrelaties met elkaar aangingen die toch onderling harmonieerden. Daarbij was de funktie van het licht van eerste betekenis: het licht moest langs de volumes kunnen glijden, maar mocht zich niet in het beeld gaan vestigen, zoals dat bij minder geslaagde impressionistische beelden het geval was.
Een jaar na zijn afstuderen bij Jespers, in 1954, vertrekken Michel Smolders en zijn vrouw naar Kongo. Daar wijdt hij zich vooral aan de tekening en de kopergravure; ook stelt hij er zijn werk tentoon. Tot op de dag van vandaag is hij blijven tekenen en de enige band met Jespers daarbij is dat hij werkt op royaal formaat, bij voorkeur 50 × 65 cm, en de vormen groot houdt. Soms tekent hij naar de natuur; veelal zijn het abstrakte vormen die het grove penseel ontwerpt. Deze vormen verdunt hij met water en het teveel aan vocht wordt weggenomen met een vloei. Het is een verrassings-procédé waarbij snel en met zekerheid gewerkt moet worden.
Michel Smolders: ‘Prins’
(1971, wit marmer uit Carrara, 18 × 10 × 10). De tekeningen vertonen een vreemde, zilveren glans. Door het ontbreken van kontoeren en de suggestie van plastiek zijn het echte beeldhouwerstekeningen.
Ter wille van de kinderen die beginnen op te groeien, gaan Michel Smolders en zijn vrouw terug naar de Belgische hoofdstad; de aanvaarding van een docentschap daar in 1965 stelt hem in staat zijn gezin te onderhouden en in vrijheid te beeldhouwen en te tekenen. Het materiaal van zijn voorkeur is steen, omdat steen principieel weerstand biedt aan makkelijke en snelle effekten. Het langzame ontstaan van een skulptuur vergeleken bij een gemodelleerde plastiek gunt de beeldhouwer bovendien alle kans op inspiratie door de veranderende vormen van het beeld-in-wording. Het is, evenals bij de door hem ontwikkelde techniek van het tekenen, het avontuur met het onbekende dat hem lokt. De formaten van de stenen die hij uitkoos bleven jaren lang beperkt: zijn docentschap vergde zoveel tijd dat er voor het kappen van een wat monumentaler beeld geen gelegenheid was. De weinige keren dat Michel Smolders bronzen beelden vervaardigde, goot hij ze zelf af. Bij het brons mist hij de tegenstem van het materiaal; het gehoorzame brons krijgt immers dezelfde vormen als het origineel in gips.
Omstreeks 1970 kapt Michel Smolders in witte steen, muschelkalksteen en Belgisch graniet een aantal beelden die schijnen te balanceren tussen figuratie en abstraktie. Zijn uitgangspunt was abstrakt: hij wilde, dicht bij wat Jespers leerde, volumes met elkaar een spanningsrelatie doen aangaan die zou uitmonden in een onderlinge harmonie. Om zijn idee vorm te geven koos hij een gehurkte figuur, die niet altijd als zodanig herkenbaar is. Na deze bevestiging in een figuratieve onderwerpkeuze leunde de eindfase weer tegen de abstraktie aan: het beeld kreeg een naam als Verwachting, Geboorte of Slaap.
Bij Geboorte in muschelkalksteen, van 1971 (28 × 37 × 32), kan alleen de aandachtige kijker het spoor van de menselijke figuur traceren: de lange vorm is de zwangere buik van de vrouw. Links en rechts daarvan de benen, terwijl het hoofd deze drie volumes het noodzakelijke tegenwicht verschaft. Het beeld lijkt een plastisch klaverblad waarvan de vier vormen, met ontzag voor elkaar, strijden om de voorrang. Wel schijnt de eigenlijke geboortevorm aan de winnende hand, maar geen van de vier verbreekt de harmonie. Er is een breed kontakt met de aarde waarop het beeld zwaar weegt. | |||||||||||||||||||||||
[pagina 593]
| |||||||||||||||||||||||
Michel Smolders: ‘Geboorte’
(1971, muschelkalksteen, 28 × 37 × 32). Een skulptuur als Geboorte tracht zozeer essentie uit te drukken dat ze in haar verschijning de grenzen uitwist tussen mens, plant en dier. De oude Griekse en scholastieke indeling waarbij de mens aan de top van de hiërarchische ladder staat, verliest steeds meer van haar geldigheid. Geboorte wekt associaties met een levend organisme tout court en is in haar essentialisme verwant aan de ideeën van Brancusi. In haar gesloten vorm, die het licht rustig opneemt en doorgeeft, zet Geboorte de opvattingen van Oscar Jespers voort.
In 1972 verbleef Michel Smolders enige tijd te Carrara, waar hij, geïnspireerd door de marmergroeven, zijn beelden in wit marmer kapte. Zo ontstond in dat materiaal een Prins (18 × 10 × 10), een opgericht beeld met hoekiger begrensde vormen dan Geboorte bezat. De skulptuur met haar rustige, rechte facetten is verbonden met oude riten, met een hiëratische opvatting van het bestaan. Veel betekenis hecht Michel Smolders aan de inhoud van een skulptuur, haar innerlijke boodschap; het is zijn probleem dat hij deze niet dan door uitwendige vormen kan kenbaar maken. Het is daarom zijn grote opgave de uiterlijke vorm zó te laten luisteren naar de innerlijke mededeling dat er een volstrekte eenheid ontstaat.
Bij het kappen van De Chinees in 1974 in Belgisch graniet (17 × 23 × 13) schijnt dit doel bereikt. Het idee voor de skulptuur leverde een geknielde, voorovergebogen Chinese monnik in gebed; Michel Smolders beschouwt de kontemplatie blijkbaar als zó essentieel voor de Chinees dat hij het beeld zo noemde. Wie in dit ogenschijnlijk abstrakte beeld de figuur heeft herkend, wordt herinnerd aan de vijftiende-eeuwse pleurants uit Bourgondië, waarbij het gezicht ook verborgen was achter de kovel, zodat de mediterende monnik anoniem werd.
Het kontakt met de aarde dat de onderbenen maken, geeft het beeld een brede basis; de rest van het lichaam verheft zich, maar slechts voor horizontale inkeer. Kontemplatie, dat is het sleutelwoord voor de beeldhouwkunst van Michel Smolders. Opnieuw is deze kontemplatie uitgedrukt in een beeld dat het midden schijnt te houden tussen figuratie en abstraktie, tussen mens en dier.
Na de dood van Oscar Jespers in december 1970 trof men in zijn atelier een onbewerkt stuk ebbenhout aan: Michel Smolders kapte daaruit in 1975 Insektkind; het beeld meet 49 × 17 × 17 cm: postuum spoort de meester aan tot monumentaliteit. Zijn aansporing om statisch te beeldhouwen beantwoordde aan een innerlijke behoefte van Michel Smolders. Ook deze skulptuur geeft uitdrukking aan de idee dat de innerlijke spanning van de volumes meer een resultaat is van een koncentratie van de geest dan van een lichaamshouding. Het idee voor deze skulptuur kreeg de beeldhouwer bij het zien van een groep kleine Japanse jongens op een strand die, gehelmd en geharnast, het zwaardvechten, het kendo, beoefenden. Ze leken een leger insektenpoppen in hun kokons.
Eén zulk een chrysallis koos de beeldhouwer uit om de anonimiteit te isoleren; haar opheffen was niet zijn bedoeling. Want Michel Smolders streeft evenmin als Brancusi en Giacometti naar | |||||||||||||||||||||||
[pagina 594]
| |||||||||||||||||||||||
Michel Smolders: ‘De Chinees’
(1974, Belgische petit granit, 17 × 23 × 13). 
Michel Smolders: ‘Insect-kind’
(1975, ebbenhout, 49 × 17 × 17). individualisering of nadruk op het formele, hoe uitgewogen de verschillende volumes elkaar ook tegenweer bieden. De inspiratie door Japanse oefeningen wordt temeer begrijpelijk bij een bewonderaar en beoefenaar van aikido, uit Japan afkomstige lichaamsoefeningen die het verbeteren en beheersen van de houding nastreven. Het is niet de martiale, maar de rituele kant ervan die Michel Smolders boeit. Ook Insekt-kind is een beeld van innerlijke inkeer. - De mens dient zich te bezinnen op zijn oorsprong. Meditatie en rituele gebruiken kunnen hem daarbij behulpzaam zijn. De vorm wordt eerder bepaald door de geest dan door het lichaam, dat zijn ideeën die Michel Smolders in beeld brengt.
José Boyens. | |||||||||||||||||||||||
Biografische gegevens:
Is getrouwd: woont met zijn gezin Gaailaan 36, 1170 Brussel. | |||||||||||||||||||||||
Verspreiding werken:De Belgische staat bezit zeven beelden en in het Prentenkabinet te Brussel een tiental tekeningen. Sint-Lambrechts-Woluwe, Brussel, Gemeente-administratie. Brussel, de romaanse Sint-Clemenskerk. Madonna met Kind, 1978. Een aantal beelden in privéverzamelingen. | |||||||||||||||||||||||
Individuele (i) en groepstentoonstellingenGa naar eindnoot(*):
| |||||||||||||||||||||||
Bibliografie:D. Frédéric Debuyst, Sculptures de Michel Smolders, Art d'Eglise, 1970, 1973 en 1978. |
