Ons Erfdeel. Jaargang 22

[p. 461]

Nederlandse taal- en kultuurpolitiek

[p. 462]

Nederlandse taal en kultuur in het buitenland

Het buitenlands kultureel beleid van Vlaanderen.

De titel van dit artikel moet gerelativeerd worden: de kulturele autonomie voor Vlaanderen is van recente datum, nog meer het buitenlands kultureel beleid, zodat ik me genoodzaakt zie tot het beantwoorden van de volgende vragen.

1.	Welke zijn de grondwettelijke en wettelijke mogelijkheden op dit gebied?
2.	Welke doeleinden en perspektieven staan hierbij voorop?

De kulturele autonomie voor Vlaanderen is mogelijk geworden dank zij de grondwetsherziening van 1967-1971, nl. door artikel 59bis § 2. Daarin staat dat de kultuurraden de samenwerking tussen de kultuurgemeenschappen, evenals de internationale kulturele samenwerking, bij dekreet regelen en dat een wet met bijzondere meerderheid deze vormen van samenwerking moet vastleggen. De bevoegdheden van de Kultuurraden werden vastgelegd door de wet van 21 juli 1971 (de nationale feestdag!) maar zonder uitwerking inzake de internationale kulturele samenwerking, omdat men toen oordeelde, dat men daarbij diende te steunen op de tekst van artikel 68 van de Grondwet, een artikel dat de bevoegdheid om verdragen af te sluiten aan de Koning toekent. Men had het inzicht artikel 68 te wijzigen en daarop aansluitend een ontwerp over de internationale kulturele samenwerking in te dienen. Maar artikel 68 werd als gevolg van de vervroegde ontbinding van het Parlement in 1971 niet gewijzigd en het ontwerp dat daarop betrekking had, bleef dan ook uit. De regering heeft dan toch op 12 mei 1976 een wetsontwerp tot regeling ‘van de vormen van internationale culturele samenwerking in toepassing van artikel 59bis § 2 van de Grondwet’ ingediend. Dit wetsontwerp stuitte op het bezwaar van de Raad van State die stelde dat artikel 68 van de Grondwet eerst diende te worden gewijzigd. Uiteindelijk hebben Kamer en Senaat met bijzondere meerderheid dit wetsontwerp aangenomen en werd het op 20 januari 1978 door de Koning bekrachtigd op grond van de volgende argumenten:

1.	Kulturele verdragen werden tot dan niet aan de Kamers voorgelegd en werden niet ekspliciet vermeld in artikel 68 van de Grondwet (wellicht toen - 1830 - onbekend) zodat de Kultuurraden wel eksklusief bevoegd konden worden gesteld voor de instemming van de kulturele verdragen.
2.	Bedoeld wetsontwerp wordt voorgesteld in toepassing van artikel 59bis § 2 van de Grondwet en niet in toepassing van artikel 68: de grondwetswijziging had wel degelijk deze bevoegdheid aan de Kultuurraden gegeven.
3.	Grondwetsartikelen kunnen impliciet gewijzigd worden door het inlassen in de Grondwet, op een andere plaats, van bepalingen die over dezelfde aangelegenheid handelen...

Dit is in het kort een lange geschiedenis om onze bevoegdheid inzake buitenlands kultuurbeleid grondwettelijk en wettelijk te funderen. Er is heel wat energie en tijd aan verloren gegaan, opdat we dat deel van onze kulturele autonomie waar zouden kunnen maken!

Ondertussen werd wel één en ander ondernomen. Ook daarvan wil ik in het kort melding maken. Reeds op 11 april 1972 is er een mededeling aan de Kultuurraad van de Minister van Nederlandse Cultuur inzake ons buitenlands kultuurbeleid geweest, uiteraard gevolgd door een bespreking. In de eerste helft van juli is een beleidsnota van de Minister van Buitenlandse Zaken uitvoerig besproken. Op 16 december 1975 werd een Permanente Contactcommissie tussen de Nederlandse Tweede Kamer en onze Kultuurraad geïnstalleerd. Verschillende besprekingen werden gewijd aan het Taalunieverdrag en we mogen stellen dat daarover een virtueel akkoord bereikt is. Een belangrijke datum was ook 16 maart 1976 toen binnen de Kultuurraad de kommissie Buitenlands Kultuurbeleid werd opgericht. Van deze kommissie was ik van het begin af aan voorzitter en ik kan de lezer verzekeren dat de leden ervan degelijk werk hebben geleverd met het oog op het ontwerpen van een eigen buitenlands kultuurbeleid. Hierbij werden we uiteraard geholpen door de Minister van Nederlandse Cultuur.

Ik moet wel bekennen dat heel veel tijd is besteed aan ons standpunt ten aanzien van het opschorten van het kultureel akkoord met Zuid-Afrika, een land waar we weliswaar een taal- en kultuurverwantschap mee hebben, maar dat een apartheidspolitiek voert die algemeen wordt veroordeeld. Naar aanleiding van deze problematiek hebben we een consensus gezocht én gevonden met betrekking tot de eigen plaats van het internationaal kultureel beleid, rekening gehouden met de politieke omstandigheden in het algemeen.

Gezamenlijk hebben we ook geijverd om in te dringen in het kultureel beleid inzake ontwikkelingssamenwerking. Het is inderdaad een feit dat een behoorlijk stuk van de ontwikkelingssamenwerking tuis hoort onder de kulturele samenwerking. Met de aanstaande grondwetswijziging en het regeerakkoord zullen we onze bevoegdheid hierin kunnen uitbreiden. Trouwens, afgezien van de huidige politieke moeilijkheden, is het proces van kulturele autonomie onstuitbaar en wordt ons werkterrein steeds ruimer!

Ik meende deze achtergronden te moeten geven om duidelijk te maken dat ons buitenlands kultuurbeleid eigenlijk meer een

[p. 463]

ontwerp dan wel een realisatie is.

Welke doeleinden kunnen we formuleren voor ons internationaal kultuurbeleid en welke perspektieven kunnen we hierbij schetsen?

Over de doeleinden kunnen we ook kort zijn omdat iedereen het er vlug mee eens is om algemene doeleinden te formuleren en te onderschrijven.

Het komt er allereerst op aan de internationale kontakten te bevorderen; het beleid moet dus de wegen en instrumenten scheppen en ontwikkelen die zulke kontakten mogelijk maken.

Het komt er ook op aan, dat onze Vlaamse kultuur in het buitenland wordt bekend gemaakt evenals de kultuur van andere volkeren in onze kultuurgemeenschap. Vlaanderen en de Vlaamse wetenschappelijke en kulturele aktiviteiten op het internationale forum gestalte geven, sluit aan bij een grote, maar helaas wat afgezwakte, traditie!

Tenslotte is het internationaal kultureel verkeer erop gericht dat een beter begrip en verstandhouding tussen mensen, groepen én volken wordt bevorderd. Wanneer tussen twee volken geen behoorlijke kontakten mogelijk zijn, zou toch nog altijd het kultureel kontakt bewaard moeten blijven. Niemand minder dan P.H. Spaak heeft deze politiek steeds gehuldigd, speciaal in de periode van de koude oorlog waarin de kulturele akkoorden met de Oostbloklanden tot stand kwamen. Zouden we niet het best die lijn logisch doortrekken?

Mag ik tot slot een schets geven van enkele perspektieven in ons buitenlands kultuurbeleid?

Ik meen dat het er allereerst op aan komt het partikulier initiatief inzake internationale kulturele kontakten te ondersteunen. Gelukkig is er in Vlaanderen heel wat kultureel kontakt met het buitenland, bijvoorbeeld en niet in het minst het kultureel kontakt met Frans-Vlaanderen! Het is inderdaad zo dat hetgeen de overheid doet en kan doen maar een deel is van datgene wat gebeurt. De verschillende Vlaamse kulturele organisaties met internationale kontakten moeten hun krachten bundelen en als een geldige gesprekspartner voor de overheid optreden inzake het buitenlandse kultuurbeleid.

Vervolgens moet er de nodige aandacht en inzet zijn voor de multilaterale werking, zonder uiteraard het bilaterale te veronachtzamen. Vlaanderen moet opnieuw zijn plaats veroveren in Europa en van daaruit in de wereld! Dat gebeurt het best in nauw kontakt en overleg met Nederland. Hierbij mag ook melding worden gemaakt van de Europese Stichting te Parijs, één der voorstellen uit het rapport Tindemans over de bevordering van de Europese eenmaking.

Er is vooral ook behoefte aan een betere koördinatie in ons buitenlands kultuurbeleid. Tot op heden zijn tal van Departementen gemoeid met dit beleid. Nu Vlaanderen op weg is naar een volwaardige kulturele autonomie hebben we de kans een aangepaste struktuur op te zetten. Hierbij wordt dan heel veel verwacht van het voorgenomen Commissariaat-Generaal voor Buitenlandse Culturele Betrekkingen, een prioritaire beleidsopgave voor de volgende Minister van Nederlandse Cultuur.

Naar de inhoud moeten onze internationale kulturele betrekkingen meer algemeen maatschappelijk relevant worden. Tot op heden is dit teveel een elitaire aangelegenheid. We moeten er toe komen dat zoveel mogelijk groeperingen van de Vlaamse bevolking hierbij betrokken worden. Daarom moet de inhoud van onze internationale kulturele relaties verbreed worden. Naast onderwijs, wetenschappen en kunst moet het opbouwwerk, de rekreatie, het toerisme in die sektor volwaardig aanwezig zijn. Tenslotte moet Vlaanderen via de internationale kulturele betrekkingen meehelpen aan de ontspanning in de wereld. Onze kulturele akkoorden werden trouwens nooit afgesloten met regimes, maar wel met landen en volken. Misschien is in dit opzicht ook dringend behoefte aan een kultureel akkoord met Wallonië!

(28-3-1979. Op 3-4-1979 werd de regering Martens-Claes-Spitaels gevormd.)

Daniël Coens,

Staatssekretaris van het Vlaamse Gewest.