Ons Erfdeel. Jaargang 22

[p. 441]

Mark Verstockt.

Naast Mark Verstookt (1930) kennen we geen tweede kunstenaar in ons land van wie het werk zo innig verbonden is met reflektie, research en eksperiment. Voor hem lijdt het niet de minste twijfel: zo de kunst zich in deze tijd wil handhaven zal ze vooruitstrevende denkwijzen moeten inschakelen. Aktuele kunst, aldus de kunstenaar, moet in verband staan met de ontwikkeling van onze, d.i. op wetenschap en techniek berustende, beschaving. Deze progressieve houding vertoont drie aspekten die zich, het spreekt vanzelf, in de kreatie van het werk zelf als een eenheid vertonen.

Allereerst is er een oriëntatie nodig van de kunst naar de wetenschap, naar het meer bewust en overwogen, gedisciplineerd scheppen. Ten tweede is een bestendig onderzoek en toepassing van de vele eigentijdse technologische verworvenheden noodzakelijk, want: ‘Indien de kunstenaar zich afzet tegen de technologie, zal de technologie produkten voortbrengen die in kwaliteit die van de kunstenaar in de schaduw stellen’. Ten slotte vraagt de steeds evoluerende maatschappij ook een voortdurende herziening van het begrip kunst en van haar funktie in de gemeenschap.

Die heroriëntatie van de kunst en die uitbreiding van de middelen en de mogelijkheden hangen inderdaad ten nauwste samen met een herziening van de funktie. De kunstwerken mogen niet langer worden beschouwd als verzamelobjekten, maar horen te worden geïntegreerd in het leefmilieu. Niet als waardevolle voorwerpen - met ‘waarde’ dan in financiële zin - dienen ze te fungeren doch als kijk- en leefobjekten.

Aldus beschouwd blijft ook de aktiviteit van de kunstenaar allerminst beperkt tot het domein van het eng estetische. De kreativiteit hoort als een waarlijk

Mark Verstockt: Witte meander (1970, hoogte 162 cm, polyester, verz. Universiteit, Leuven).

scheppende en op haar beurt weer stimulerende kracht in de gemeenschap door te dringen via alle wegen van de visuele waarneming: drukwerk en boeken, gebruiksvoorwerpen en meubels, binnen- en buitenhuisarchitektuur.

Voor wie die zienswijze huldigt, zijn kunst en kunstbeoefening niet langer beperkte, afgesloten, op zichzelf bestaande gebieden, maar aktiviteiten die in veelvuldige betrekking staan tot de ruimere menselijke gegevenheden en sociale entiteiten.

Het is bijzonder boeiend van uit die optiek het werk van Mark Verstockt over de periode 1958-1978 te beschouwen. We kunnen hier echter slechts een paar aspekten van de evolutie belichten. Tot 1962 blijven de schilderijen nog materierijk en ‘geschilderd’, en vertonen ze een zekere figuratie: de suggestie van hemellichamen en kosmische betrekkingen. Het jaar daarop betekent de konstruktie met zuiver geometrische vormen de volgende logische stap. Wanneer ook nog het koloriet opklaart en slechts twee of drie heldere kleuren behouden blijven, zien we één van de grondideeën verwezenlijkt: een doek is een ding, een objekt; het is wat het is en het leeft dank zij zijn koloristische en vormelijke eigenschappen. Het bestaat op zichzelf, maar het heeft een algemene, voor alle mensen geldende waarde.

Met die werkwijze had Verstockt één van zijn leidende beginselen verwezenlijkt, namelijk ruime kommunikatie. Toch vond hij het beschilderde linnen weldra nog te organisch van karakter. Het was te vitaal en deed door een teveel aan materie afbreuk aan het zuivere objektkarakter. Zo kwam Verstookt er in 1966 toe de volgende stap te zetten: hij verzaakte het materiaal doek en begon te werken op plaat en polyester. Door middel van de spuittechniek en de aanwending van syntetische verven op die nieuwe eigentijdse materialen

[p. 442]

kwam hij weer nader tot het uiteindelijke doel: het scheppen van het zuivere en volmaakte objekt dat zo volkomen mogelijk bestaat en leeft vanuit zijn eigen wezenheid, d.i. door zijn inherente kwaliteiten van vorm en kleur. Een tweede grondgedachte was nu eveneens verwerkelijkt geworden, namelijk de aansluiting bij de eigentijdse mogelijkheden en de toepassing van de moderne technische middelen.

In de daarop volgende jaren werd de plastische idee driedimensionaal uitgewerkt. Pas in de ruimte immers vindt het kunstding zijn volwaardige ontplooiing en bestemming. Aldus werd Verstockt ontwerper, schepper van objekten die door medewerkers in metaal of polyester en op groot formaat werden uitgevoerd. Zo ontstonden o.m. het gele objekt, opgebouwd uit een kubus met halve bollen op de zijden, het wit-en-rood objekt, de wit-en-blauwe balken, de zuil met bolsegmenten, de witte meander (afb. 1). Van recente datum zijn de kombinaties en konfrontaties van twee materialen: een pleksiglazen kubus met een centraal geplaatste geometrische struktuur in verzilverd metaal, een marmeren kubus gevat in verkroomd staal.

Voor de reïntegratie van de kunst in de maatschappij dient volgens Mark Verstockt met drie essentiële faktoren rekening te worden gehouden: ten eerste, met de vormentaal en de geestelijke draagwijdte van het werk; ten tweede, met het materiaal waaruit het wordt vervaardigd; ten derde, met de plaats waar het zijn werking uitoefent. Objekten die harmonie vertonen en een heldere eenvoudige poëzie van vorm en kleur uitstralen, voldoen aan de eerste eis. Ze zijn van die aard, dat ze in modern eigentijds materiaal en tevens op groot formaat kunnen worden vervaardigd, zodat ook aan de tweede voorwaarde is voldaan. Wat ten slotte de plaats betreft

ZEEFDRUK/SCREENPRINT VOOR MASSEREEL - CENTRUM - KASTERLEE - 1974

waar de kunstobjekten in de eerste plaats thuishoren: Verstockt pleit voor een opstelling in het openbaar, in het park, op het plein, in de straat.

Tijdens de laatste tien jaar heeft hij een aantal grote objekten kunnen uitvoeren die hun bestemming inderdaad gevonden hebben in tuinen, op pleinen of op gevels. Het laatste werk dat hij realiseerde was een wandreliëf in koper van 4 bij 4 m, aangebracht in het kantoorgebouw van de firma ‘Bastos’ te Brussel.

Maar de idee van de ekstensie, d.i. van de verruiming van het begrip kunst en van de aktieradius van het kunstding, behoort tot Mark Verstockts meest fundamentele opvattingen. Zo heeft hij zelf de aktiviteit nooit tot het kunstwerk als dusdanig beperkt. Al die jaren was hij bedrijvig als designer en typograaf. Verder ontwierp hij meubels en tafels, werkte met het medium video en kreëerde het ongewoon belangrijke This is not a book (Uitg. Mercatorfonds, 1971, Antwerpen), een kijk-, denk- en doe-objekt dat ‘op bijna simplistische maar daardoor overduidelijke wijze, enkele problemen wil aanraken en stellen die de verhouding tot het boek in evolutie vergemakkelijken, de manipulatie van toekomstige media als kreatieve mogelijkheden stimuleren.’

Een ander aspekt van Verstockts bedrijvigheid, namelijk de grafiek, willen we tot slot nader belichten; allereerst omdat hij er tijdens de laatste jaren bijzonder intens mee bezig is geweest en verder omdat de betekenis ervan nog niet voldoende werd onderstreept.

[p. 443]

De grafische technieken werden bij hem eveneens gebieden van eksperiment en research. Op basis van het vierkant dat door zijn herhaling het gehele oppervlak in horizontale en vertikale rijen verdeelt, wordt er gestruktureerd en gegroepeerd. Allerlei papiersoorten worden beproefd, maar ook andere materialen als bijv. harde polyester, waarin het grafisme op mechanische wijze wordt aangebracht. Bij die werkwijze gaat verschil in breedte van de strepen samen met verschil in diepte, zodat het visuele beeld door reliëfwerking rijker wordt. Toch is niet de gevoeligheid van de lijn de hoofdbekommernis van Verstockt, wel de gevoeligheid van de probleemstelling, d.i. van de struktuur, haar konsekwente uitwerking en haar innerlijke mogelijkheden. Wie met het oog de strukturen aftast, wordt door het eigen zintuig verrast, omdat het oog op het oppervlak diverse groeperingen gaat vormen. Het oog groepeert nu eens op deze, dan die, dan weer op gene wijze de rasters en variaties, die, zuiver logisch beschouwd, op een matematische en volledig gelijkmatige verdeling berusten (afb. 2).

Voor Mark Verstockt is de teoretische bezinning van evenveel belang als de konkretisering in de materie. Talrijke teksten in verband met de eigentijdse kunstproblemen begeleiden zijn werk. Op dit ogenblik beschouwt hij de meeste ervan als achterhaald. Sedert enkele jaren houdt een omvangrijke teoretische studie hem in de ban. Het groeide uit tot een boek, dat de titel kreeg De genesis van de vorm en dat handelt over de oervormen van de grafiek en het tekenen. Speciaal de ontwikkeling van de vorm wordt erin geïllustreerd, vanaf de oorsprong, de chaos, tot de bewuste en gekontroleerde kreatieve daad die in de geometrie haar meest volkomen uitdrukking heeft gevonden. Naar de publikatie

Jules Dewaele: ‘Pelgrims’.

van dit boek, dat een enorme hoeveelheid opzoekingswerk, studie en korrespondentie heeft gevergd, kijken we nieuwsgierig uit.

Jaak Fontier.