Ons Erfdeel. Jaargang 21

Het Brabants Beeldsnijcentrum Leuven.

Ter gelegenheid van het vijfjarig bestaan van de ‘Vrienden van het Museum Leuven’ werd een studie over Leuven als centrum van beeldsnijkunst uitgegeven. De auteur ervan, Jan Crab, konservator van het Leuvense museum, wijst er van het begin af aan op dat Leuven geen leidinggevend centrum was in dit kunstambacht. Dit betekent niet dat een betere kennis van de sekundaire centra te verwaarlozen is. Meestal is onze kennis vertekend door de beperking tot de uitschieters in de kunstgeschiedenis.

Deze studie roept in een achttal onderdelen een beeld op van de betekenis van de Leuvense beeldsnijproduktie.

Een eerste schets overloopt heel de geschiedenis. Klemtonen worden gelegd op het regionaal karakter, het numerieke overwicht

[p. 751]

‘Koorgestoelte’, M. de Wayer Sint-Gertrudiskerk, Leuven.
(1540-1544),

van de 15e eeuw, de belangrijke inbreng van de Brusselse ateliers en de internationale faam van de 19e-eeuwse neogotische produktie.

Vervolgens behandelt de auteur de ambachtelijke organisatie te Leuven en situeert deze tegenover de drie belangrijkste Brabantse centra Antwerpen, Brussel en Mechelen. Naast organisatieverschillen valt zeker de afwezigheid op van ponsoenen - waarmerken - bij de Leuvense ateliers. Dit gaf in die tijd reeds aanleiding tot fraude - buitenstedelijk werk dat onder eigen naam verkocht werd - en bemoeilijkt tegenwoordig in niet geringe mate de identifikatie van het Leuvens werk.

Zeer interessant naslagmateriaal biedt het deel met de voorlopige naamlijsten van de Leuvense meesters, evenals de lijsten met buitenstedelijke meesters die werk leverden te Leuven. De aanwezigheid van een uitgebreid kritisch apparaat verhoogt de waarde van deze lijsten, die zovele aanknopings- en herkenningspunten zijn voor het kunsthistorisch onderzoek.

Het meest omvangrijke deel van de studie van konservator Crab, ongeveer de helft van het boek, behandelt de Leuvense beeldsnijproduktie. Dit deel is rijk voorzien van meestal goed en verhelderend fotomateriaal. Niet minder dan 80 van de 123 bladzijden bevatten platen. De resterende bladzijden bieden een historisch overzicht. De informatie is van tweeërlei aard. Enkele korte beschouwingen bespreken de stijlevolutie in het algemeen en situeren de Leuvense produktie hierin. Het grootste gedeelte van de tekst is evenwel gewijd aan de beeldsnijders en hun werken. De gegevens die de lezer hierin bijeenvindt, zijn talrijk en gevarieerd. Naast beelden, retabels, biechtstoelen, predikstoelen en gewelfsleutels vindt men er praalgraven, klokkenvormen, architekturale ornamenten, orgelkassen, doksaalensembles en jacquemarts (klokspelende poppen).

De auteur behandelt zijn materie zeer omzichtig in een naar ons gevoel te stroeve taal, wat de leesbaarheid niet bevordert. Ook de ordening van de gegevens is hier niet ideaal: de lezer verliest zich in een overvloed aan data, namen en werken, waardoor hij geen overzicht meer heeft van de stijlevolutie. Wellicht had een andere bladspiegel, met een typografisch onderscheid tussen algemene teksten en de opsomming van de beeldsnijders en hun werken, verduidelijkend kunnen werken.

In het laatste deel geeft de auteur een stijlkritisch onderzoek van de Leuvense produktie. De titel is enigszins misleidend,

[p. 752]

‘Preekstoel’, J. Bergé (1742), Sint-Pieterskerk, Leuven.

daar het onderzoek zich beperkt tot de laatgotische en de neogotische ateliers. Terecht wijst Crab hierbij op de betekenis van het morfologisch onderzoek bij de toeschrijving van werken aan een auteur of een fiktief atelier. Al kunnen wij, en de meeste lezers wellicht ook, niet terugvallen op ‘de intense bestudering’ (p. 254) en de vertrouwdheid met de materie van de auteur, zijn indeling der fiktieve ateliers volgens één type beelden overtuigt ons niet. Alleen kruisbeelden of enkel madonna's toeschrijven aan een atelier lijkt ons een te eng uitgangspunt te zijn. In de schilderkunst schrijft men ook niet enkel en alleen een graflegging Christi toe aan de Meester van het Heilig Bloed, maar ook een Kruisafneming, een Verheerlijking van O.L. Vrouw, een Kruisdraging, een Boodschap aan Maria, enz.

Na lezing van deze omvangrijke studie over de beeldsnijwerken te Leuven van 1200 tot 1900 kunnen we ons niet onttrekken aan de indruk dat de persoonlijke voorkeur, of wellicht het studiedomein van konservator Crab, zich beperkt tot de laat-gotiek, of minstens toch tot de periode vóór de barok. Al schrijft hij zelf dat Leuven pas internationale bekendheid verwierf door zijn neogotische ateliers, de bespreking ervan werd herleid tot bijna minder dan het essentiële. De hoofdklemtoon van het werk valt op de laat-gotiek. Het numerieke overwicht van deze meesters zou hier als een ekskuus ingeroepen kunnen worden indien het niet opvallend was dat de auteur, die uitgebreid archivalische bronnen citeert, voor de bespreking nà 1600 hoofdzakelijk terugvalt op literaire bronnen. Treffend is hier ook dat bij de archivalische verwijzingen (1250-1776) de 46 gepubliceerde bijlagen slechts de periode 1432-1686 omvatten.

Bovendien zijn de archivalische verwijzingen niet altijd korrekt. Bij enkele steekproeven, uitgevoerd in het Algemeen Rijksarchief te Brussel, bleek dat de aangevraagde stukken nrs. 1086, 1363, 1365, 3797, karton 1547 en karton 10.286 samen goed voor minstens 30 voetnoten, niet verkregen konden worden daar de referenties onvolledig waren (het fonds ontbreekt!). Zijn dit schoonheidsfoutjes of is er gebrek

‘Kruishoofd’, ca. 1200, Sint-Pieterskerk, Leuven.

aan wetenschappelijke ernst tegenover het bronnenmateriaal?

De studie van konservator Jan Crab is een werk geworden dat een belangrijke bijdrage levert tot de kennis van de eigen kunstgeschiedenis. Het bevat een schat aan gegevens die niet alleen belangrijk zijn voor de kunsthistorikus. Voor deze laatste is het een belangrijk naslagwerk geworden, een werk waarin een poging wordt ondernomen om de reeds bekende gegevens samen te vatten - de bibliografie omvat niet minder dan 121 titels en 6 katalogi - en te verrijken met nieuwe archivalia, door de publikatie van 46 nieuwe stukken. Bovendien bevat het werk een groot kritisch apparaat, verdeeld over meer dan 800 voetnoten, al bleek dat deze met kritische voorzichtigheid moeten worden benaderd. De niet-kunst-

[p. 753]

historikus wordt evenwel ietwat in de kou gelaten.

Het werk verliest zich teveel in de details en biedt zodoende geen voldoende duidelijke syntese van de Leuvense beeldsnijproduktie.

Luc Lannoo, Brugge.

Jan Crab, Het Brabants beeldsnijcentrum Leuven, Leuven, 1977, 353 blz. Besteladres: VZW Vrienden Museum Leuven, Savoyestraat 6, 3000 Leuven.