Ons Erfdeel. Jaargang 21

Frans-Vlaanderen: Aktualiteiten.

Publikaties:

● Voor wie zich interesseert voor de stand van zaken van het regionalisme in West-Europa is La renaissance des cultures régionales en Europe een must. Voor auteur Riccardo Petrella, verbonden aan de Europese Kommissie, gold hierbij als uitgangspunt de vraag welke bijdrage de traditionele en regionale kulturen kunnen leveren aan het Europa van morgen. Het regionalisme is uiteraard geen nieuw verschijnsel. Wat wel nieuw is aan de vooravond van het beslissende keerpunt in de geschiedenis van onze centraliserende of unitaristische nationale staten is het komplekse karakter van zijn eisen die van ekonomische, kulturele of politieke aard zijn.

De regio's behandelt Petrella achtereenvolgens als historische, linguïstische en kulturele ruimte. Voor elke regio diept hij uit wat de regionale bewegingen willen rekupereren aan verloren (verdoezelde?) geschiedkundige waarden. Bretagne, Wales, Schotland, Ierland, Oksitanië, Katalonie, Sardinië, Korsika, Savoye, de Aosta-vallei, Frioul, de Elzas, Vlaanderen, Wallonië, Friesland, Baskenland worden historisch tot op het been ontleed. Waarom de Frans-Vlaamse Westhoek niet aan bod komt, blijft een open vraag. Zag hij misschien door het bos de bomen niet meer? Het is een vermoeden dat versterkt wordt als je weet dat hij Nederlandstalig Frans-Vlaanderen verder wél in zijn statistieken opneemt (p. 204, 212-213). Hij is dus niet onwetend van de problemen aldaar.

Op identieke wijze - zonder taalpolitieke behandeling van Frans-Vlaanderen - gaat hij af op de regio's als linguïstische ruimten. Daar waar voor heel wat talen de toestand bevredigend of zelfs uitermate positief is geworden, blijft voor enkele talen (het Keltisch en het Schots in Schotland) het gevaar niet denkbeeldig dat ze volledig verdwijnen als niet spoedig wordt ingegrepen. Als toetssteen neemt hij het onderwijs van en in de plaatselijke taal, het spreekrecht op radio en televisie, het aandeel van de regionale taal in de pers.

In het volgende deel pleit hij voor de revalorisatie van en de innovatie in de regionale kultuur.

En dan is er het slotbeeld, waarin zijn optimisme van de 300 voorafgaande bladzijden plots(!) omslaat in een fatalistisch toekomstperspektief! Meteen neemt Petrella de lezer mee op een uitgesproken ideologische toer, al valt niet te ontkennen dat, als je er het ideologische kleedje af neemt, toch wel iets zit in zijn voorstel om aan de regio's drieërlei autonomie te verlenen:

[p. 623]

-	autonomie die de ontwikkeling van de regio bevordert,
-	autonomie die aan de regio het recht op onderscheid toekent (erkenning van de minderheidskultuur),
-	autonomie op politiek vlak waarbij de progressieve krachten zich kunnen organiseren op lokaal, gewestelijk en Europees niveau.

Het boek is hoe dan ook een interessant dokument. Het illustreert dat er aardig wat reilt en zeilt bij de minderheden. Dit gaat ongetwijfeld ook op voor Frans-Vlaanderen, maar op dit punt heeft Petrella een steek laten vallen.

Riccardo Petrella, La renaissance des cultures régionales en Europe, éditions Entente, 12, rue Honoré-Chevalier, F-75006 Paris, 1978, 317 blz.

● Het boek Les Hexagons van Nicolas Bourgeois is aan zijn tweede uitgave toe, nu echter niet op rekening van de auteur, maar bij het Centre Flamand de Recherche et de Diffusion. In 20 hoofdstukken, waarvan het laatste bestaat uit een glossarium en een bibliografie, brengt hij een geschiedkundige behandeling van de Franse zeshoek vanaf 59 voor Kristus tot heden.

Het werk zou hoogstwaarschijnlijk reeds bij voorbaat veroordeeld zijn tot een plaatsje tussen de andere Franse naslagwerken van dit soort, ware het niet dat de auteur de ontstaansen ontwikkelingsgeschiedenis zo objektiverend mogelijk tracht te schetsen. Wars van elk chauvinisme, van elk patriottisme bindt hij de strijd aan tegen de traditionele geschiedschrijving waarbij Maurras, Fustel de Coulanges en anderen het moeten ontgelden. Het zou onbegonnen werk zijn het boek van Bourgeois samen te vatten. Elke regel bevat een bron aan informatie. Eén voorbeeld maar hoe hij demistificerend op de geschiedenis afgaat. Aan de Romeinse bezetting hield Frankrijk de haan over. De traditionele geschiedschrijving loopt echter hoog op met deze bezetting. Dat de zeshoek totaal onbelangrijk was is haar echter ontgaan, de centralisatiepolitiek vanuit Rome liet het latere Frankrijk in de kou staan. Over de dreiging van de Germanen wordt met haast geen woord gerept. Het enige wat we over hen weten is verdacht, aldus Bourgeois. Doeltreffend heeft men de eigenlijke grondleggers van de zeshoek-natie buiten beschouwing gelaten als zijnde van nul en gener waarde. Wat de schoolboeken ons diets maken zijn hooguit anekdoten en onbenulligheden. Maar ‘un beau matin, que l'on ne datera jamais avec certitude mais qui dura longtemps, la Gaule, en s'éveillant, apprit que son chef était définitivement le “Rex Francorum” et qu'elle s'appellerait dorénavant la France...’ (p. 14). En dan komen de eerste frankofone stamelingen ‘Comment de tous les patois romans introduits dans l'ancienne Gaule par des légionnaires incultes, l'un de ces jargons parvint-il à se dégager et à s'affirmer? Ici comme ailleurs l'école Maurrassienne a brouillé les chartes. Elle s'est acharnée à nier l'influence du francique et à détruire ses vestiges encore apparents’ (p. 18). Zo gaat Bourgeois door met het afbreken van de heilige huisjes van de historici.

Bijzondere aandacht besteedt hij aan die volksgroepen die ook deel uitmaken van de Franse natie en die zich in hun anderstalig-zijn gaan organiseren. Totnogtoe zijn de Franssprekenden nivellerend opgetreden. Uit genocide overwegingen hebben zij etnische minderheden en andere linguïstische gemeenschappen voor schut gezet. In de laatste hoofdstukken valt hij daarom ook hard uit...

Het boek laat zich in één adem lezen. Ironie, sarkasme, de snedige schrijftrant van de auteur zullen hieraan wel niet vreemd zijn.

Nicolas Bourgeois, Les Hexagons. De la Gaule à la France et de la France à l'Hexagone, Centre Flamand de Recherche et de Diffusion, rue des Passerelles 76, F-59140 Dunkerque, 1978, 138 blz.

● De slag aan de Pene (1677) en de vrede van Nijmegen (1678), beide gevolgen van de anneksatiepolitiek van Lodewijk XIV, hebben beslist over de toekomst van een belangrijk stuk van Frans-Vlaanderen. Op 9 april 1978 had o.l.v. Raf Seys de tweede zwijgende voettocht door het slagveld plaats. Ook de geïllustreerde gids De Slag aan de Pene 1677 van dezelfde Raf Seys was rond hetzelfde tijdstip aan een tweede - bijgewerkte - uitgave toe.

De bescheiden kwalifikatie ‘geillustreerde gids’ doet de vraag rijzen naar de kwaliteit van een werk dat bij lezing verhelderend en boeiend blijkt te zijn.

In het hoofdstukje met de veelzeggende titel Aan de in een veldslag vergeefs gesneuvelden - vertaling van een artikel van de Kasselse geneesheer Frederik Morel dat vóór twee jaar in La Voix du Nord verscheen - krijgen wij, afgezien van een paar anekdoten, een gedetailleerd relaas van de krijgsverrichtingen die resulteerden in de voor Vlaanderen zo funeste aftocht van Willem III van Oranje. Het uitslaand kaartje achteraan maakt het ons mogelijk dit in de ruimte te volgen. Jammer genoeg is het in kaart gebrachte gebied met het oog op de tocht zo eenzijdig om en bij de Pene gesitueerd. Belangrijke strategische punten zoals Sint-Omaars, bruggehoofd van de Spanjaarden, Walen, Blendeke, Arken, e.a. konden er niet bij. Dit kleine tekort in de lay-out kun je natuurlijk ook als een schoonheidsfoutje beschouwen.

La contrée de ma peine neemt ‘pene’ -topo- en -antroponiemen onder de loep en refereert naar personen, gebeurtenissen... Dan volgt een korte beschrijving van de voettocht zelf. Enkele hoopgevende Frans-Vlaamse getuigenissen en gedichten ronden dit hoofdstukje af.

[p. 624]

Een paar weemoedige bedenkingen n.a.v. de festiviteiten die in 1962 op het getouw werden gezet om de anneksatie van Duinkerke (afgekocht door Lodewijk XIV van de Engelse Karel II) te herdenken en n.a.v. de laksheid van wijlen president de Gaulle inzake taalpolitiek ten opzichte van Frans-Vlaanderen, gaan in het laatste hoofdstuk Ik, ereburger van Arneke de wens vooraf dat de voettocht bij de Pene dezelfde weg mag opgaan als de IJzerbedevaart.

Raf Seys, De slag aan de Pene (1677) plus even eromheen, De Rumberg, B-8280 Koekelare, 1978, 66 blz.

● In 1977 herdacht Overijse de 300ste verjaardag van zijn verheffing tot prinsdom ten gunste van Eugeen-Maximiliaan van Horne. Uit het Hornejaarboek dat te dezer gelegenheid werd uitgegeven, blijkt dat de familie van Horne een bijzondere binding had met Frans-Vlaanderen. Tot het groot vermogen dat de Hornes hier bezaten, behoorden o.a. het graafschap Houtkerke, de heerlijkheid Hondschote, de heerlijkheid Binckhouck gelegen te Wormhout, Westkapel, Herzele, Bambeke, Rekspoede, Kwaadieper, de heerlijkheid Terdegem... Een groot deel van deze bezittingen kwam in de familie van Horne door overerving van de familie van Hondschoote (1415). Het zou verkeerd zijn de ondergang van dit adellijk geslacht in Frans-Vlaanderen te zoeken in het uitbreken van de Franse Revolutie; verregaande dekadentieverschijnselen hadden ervoor gezorgd dat in 1789 nog enkel het graafschap Houtkerke onder bezwaring in haar bezit was.

Guy Vandeputte, Hornejaarboek, Tielt, 1977, 352 blz.

● In Neerlandia (82ste jrg., 1978, nr. 1) publiceerde Luc Verbeke, sekretaris van het KFV, een uitvoerig artikel onder de titel De Nederlanden in Frankrijk en het Komitee voor Frans-Vlaanderen. (Dit artikel is ook te verkrijgen in brochurevorm bij Luc Verbeke, Vanderhaeghenstraat 46, B-8790 Waregem.)

Tegen de achtergrond van de repressie tegen het Nederlands situeert hij met het prille begin van het Comité flamand de France het wel en wee, de macht en onmacht van de Vlaamse Beweging in Frans-Vlaanderen die zich later ten volle affirmeert dank zij de opmerkelijke opmars van het Vlaams Verbond van Frankrijk. Ten gevolge van de Tweede Wereldoorlog schijnt de Vlaamse Beweging in Frans-Vlaanderen in de kiem gesmoord te worden. Het fatum wordt echter afgewend door de organisatie van de eerste Frans-Vlaamse dag te Waregem op 25 juli 1948. Hieruit groeit aanvankelijk het Komitee van de Frans-Vlaamse Kultuurdag, later Komitee voor Frans-Vlaanderen genoemd. Meteen zijn we aan de hoofdbrok van het artikel toe waarin de doelstellingen en de realisaties van het Komitee worden behandeld. Op de diverse initiatieven van het Komitee heeft Frans-Vlaanderen reeds in ruime mate respons gegeven. Daarom ook wacht het Komitee op het ogenblik waarop Frans-Vlaanderen zelf de fakkel zal overnemen. Als bezegeling van de verbondenheid van Frans-Vlaanderen met de Nederlandse gemeenschap beschouwt het Komitee de oprichting van een Nederlands Instituut te Rijsel.

Een overzichtelijk en verzorgd werkdokument!

● De regionale heemkring Bachten de Kupe heeft tien jaar lang een Frans-Vlaams jaarboekje uitgegeven waarin de diverse aspekten van de volkskunde in de Franse Westhoek aan bod kwamen. Omdat de uiterlijke verzorging van een tijdschrift met de tijd evolueert, moest worden uitgekeken naar een eigentijdse vorm. Resultaat hiervan is de opvolger die onder de titel Frans-Vlaams Heem in Woord en Beeld in mei 1978 van de pers kwam. In het ‘Ten Geleide’ heeft Bert Bijnens het over de herleving van het nationaliteitsgevoel in een deel van het Noorden-Nauw van Kales en probeert hij te achterhalen wat Vlaming-zijn voor de Frans-Vlaming precies betekent. Voor de rest krijg je het antwoord op de vraag waar je informatie en foldermateriaal over Frans-Vlaanderen kunt halen en vind je aan de hand van verschillende kaartjes alle bijzonderheden over de toeristische infrastruktuur van het gebied. Verder wordt er aandacht besteed aan de recente verwezenlijkingen en de toekomstperspektieven op het gebied van toerisme. Een zestigtal foto's beogen een aspekt weer te geven van wat de streek ten noorden van de Aa, tussen de Leie en de Noordzee aan streekeigen te bieden heeft.

Frans-Vlaams heem in woord en beeld. Frans-Vlaanderen toeristisch bekeken door Bert Bijnens + fotografische trip ‘door’ en ‘over’ Frans-Vlaanderen, Tielt, 1978, 112 blz. Te verkrijgen p.a. Guido Steenkiste, Nieuwpoortse Steenweg 80, B-8458 Oostduinkerke.

● De Touring Club de France heeft het aprilnummer van zijn tijdschrift Touring gewijd aan het Noorden-Nauw van Kales. Dat dit gebied een toeristische infrastruktuur bezit, is grotendeels uit het oog verloren wegens het industrieel cachet dat het gebied heeft gekregen. Daarbij komt nog dat dit deel van Frankrijk altijd miskend is geweest. Aan dit alles wou de niet-lukratieve Touring Club verhelpen.

Het geheel is de inbreng van een vijftiental auteurs. Een greep uit de diversiteit van onderwerpen: geschiedenis, archeologie, landschap, bevolking, typische keuken... Met uitzondering van enkele zwakkere rubrieken (bewoning, kusttoerisme) is er niets in te brengen tegen een frisse en verzorgde aanpak vanuit tematisch standpunt. Wat bij alle auteurs opvalt, is het gebruik van de lemma's ‘Vlaanderen’ en ‘Vlaams’ die als een rode draad door de bijdragen lopen.

[p. 625]

Door dit aspekt zullen niet weinig lezers van dit brochuurtje (met een oplage van 500.000 eksemplaren) het Noorden vanuit een andere - juiste! - hoek bekijken. Volledigheidshalve wil ik nog opmerken dat de medewerkers zich hoegenaamd niet schuldig maken aan hypokrisie als ze het pastorale karakter van de streek aksentueren; ze deinzen er ook niet voor terug de lezer bij herhaling opmerkzaam te maken op de industriële en aanverwante problemen van het gebied.

Interessant om te weten is dat ene Pierre Pierrard in zijn artikel Archives du Nord wijst op het ontstaan van het ‘Vlaams’ ten noorden van de weg Bonen-Bavik tengevolge van de kolonisatie van de Franken. In dit verband gaat hij verder: ‘(...) et leur langue, qui donnera le flamand, finira par l'emporter’. De draagwijdte van dit laatste wordt helaas niet behandeld. Hij vertikt het om ook maar één woord te laten vallen over de assiduïteit waarmee een deel van Frans-Vlaanderen nog steeds vecht voor het behoud en de erkenning van zijn taal.

Kulturele informatie:

● Ter gelegenheid van het verschijnen van de brochure De Nederlanden in Frankrijk en het Komitee voor Frans-Vlaanderen van Luc Verbeke werd in aanwezigheid van André Demedts, senator Leo Vanackere, Jozef van Overstraeten, Dr. D. Merlevede, Luc Verbeke e.a. op 31 mei 1978 in de gebouwen van de V.T.B.-V.A.B., te Brussel een perskonferentie belegd waarbij gepleit werd voor meer belangstelling voor en informatie over Frans-Vlaanderen.

De zaterdag daarop vond ik in Het Laatste Nieuws onder de titel Voor een Vlaamser Frans-Vlaanderen reeds een eerste positieve reaktie. Bovendien bleek uit het opnemen van het artikel vooraan dat informatie over Frans-Vlaanderen niet altijd per definitie in de regionale bladzijden hoeft te worden ondergebracht. En dat de goede trend zich misschien zal doorzetten leid ik af uit het feit dat dezelfde krant op 18 juli 1978 op de tweede bladzijde drie kolommen besteedde aan Streven voor behoud van eigen aard in Frans-Vlaanderen.

● ‘Un fait remarquable et qui excite l'étonnement de tous les étrangers, c'est le maintien de la langue flamande dans les arrondissements de Dunkerque et d'Hazebrouck’. Dit schreef Edmond de Coussemaker in april 1853 toen hij voor Moedertael en Vaderland te Duinkerke het Comité Flamand de France oprichtte. Het Comité dat de officiële instanties, die al wat Nederlands was uit de scholen gebannen hadden, van repliek wilde dienen, was natuurlijk ook een produkt van zijn tijd: de romantiek. Tot WO 1 berustte elk Vlaams initiatief in Frans-Vlaanderen bij deze vereniging.

Op 7 mei 1978 vierde men te Duinkerke de 125ste verjaardag van wat La Voix du Nord terecht ‘une des plus anciennes sociétés de notre région’ noemt.

● In de parlementszitting van 11 oktober 1977 stelde senator G. Mommerency aan minister R. De Backer een viertal vragen in verband met de eventuele oprichting van een ‘Nederlands huis’ te Rijsel:

a)	welk onderzoek reeds werd verricht ingevolge de talrijke vragen die op deze oprichting aandrongen en wat het resultaat hiervan was;
b)	welke financiële uitgaven dit met zich zou brengen en of er van Franse zijde ook op steun kon worden gerekend;
c)	of in de nabije toekomst op enige konkrete verwezenlijking - zij het trapsgewijze gerekend mocht worden, en zo ja, wat de streefdatum was;
d)	welke inspanningen het Ministerie van Buitenlandse Zaken ter zake reeds leverde.

Inmiddels antwoordde mevrouw De Backer hierop dat de oprichting van een ‘huis’ te Rijsel niet uit het oog wordt verloren. Het probleem kwam reeds enkele malen ter sprake tijdens de vergaderingen van de Gemengde Kommissie ter uitvoering van het Belgisch-Frans Kultureel akkoord. In februari 1976 maakte de toenmalige ambassadeur te Parijs een officieel verzoek ter zake over aan de Franse autoriteiten die normaliter voor de oprichting van een ‘Nederlands huis’ de toelating moeten verlenen, aldus het antwoord van de minister. Dit blijkt niet zo eenvoudig te liggen zodat als tussenoplossing gedacht wordt aan de oprichting van een ‘centre d'études et de recherche’ dat gehecht zou zijn aan de afdeling neerlandistiek van de Universiteit Lille III, een idee dat overigens door de president van voornoemde universiteit in principe werd aanvaard. Gezien het resultaat van de te voeren onderhandelingen nog niet is gekend, kan bezwaarlijk een streefdatum vastgesteld worden en valt bij benadering niet te zeggen welke de financiële inspanningen zouden zijn die geleverd moeten worden.’

Hierbij een bedenking formuleren is uiteraard nogal voorbarig. Positief is alvast dat het werk van al diegenen die zich reeds jaren inzetten voor de realisatie van dat ‘Nederlands huis’ niet een vechten tegen de bierkaai is geweest. Het kompromisvoorstel wijst erop dat van de zaak reeds werk gemaakt is. Of dat kompromis het zal halen valt nog wel eens te bezien, want het lijkt me op het eerste gezicht nogal eenzijdig akademisch gericht. Ik refereer in dit verband nog eens aan de brief van de minister van Nederlandse Kultuur waarin zij schrijft dat in de notulen van de jongste vergadering van de Gemengde Kommissie ter uitvoering van het Belgisch-Frans Kultureel akkoord te Parijs op 20 april 1977 valt te lezen: ‘La partie belge rappelle son souhait de voir créer un centre d'études néerlandaises auprès de l'uni-

[p. 626]

versité de Lille III. La partie française signale que la conclusion d'un accord entre l'université de Lille III et une université belge permettrait précisément de développer les activités de la section d'études néerlandaises de l'université de Lille III’.

● Tot 30 september 1978 liep in het stadhuis van Duinkerke een tentoonstelling gewijd aan de hedendaagse kunst. Ze krijgt betekenis als we weten dat ze met haar 120-tal kunstwerken een uiterst bescheiden prefiguratie wilde zijn van wat bij zijn opening in 1980 het Stedelijk Museum van Moderne Kunst zal te bieden hebben. Op dat ogenblik zal de vereniging L'art contemporain met haar voorman Gilbert Delaine haar voornaamste doel bereikt hebben. De 4 ha grote Jardin Jean-Arp, die nu omzeggens af is, moet met zijn skulpturen zorgen voor de transitie naar het museum zelf, dat een oppervlakte van 1500 m2 zal beslaan. Volgend jaar wordt alvast met de konstruktie begonnen. Het ligt in Delaines bedoeling er enerzijds zijn diverse kunstwerken (op het ogenblik heeft hij er reeds 600 verzameld) in onder te brengen, er anderzijds ook enkele ambulante tentoonstellingen te ontvangen.

Luc Verhaeghe.