Ons Erfdeel. Jaargang 21

Film

Nieuwe Vlaamse films.

In alle stilte.

De laatste Vlaamse filmproduktie die de bioskoop haalde, was Pallieter van Roland Verhavert (eind 1975). Na een stagnatieperiode van twee jaar, waarin slechts Pierre van Jan Decorte (cfr. Ons Erfdeel, 19e jrg., nr. 4, sept.-okt. 1976) en Lysistrata van Ludo Mich, een totaal geïmproviseerde undergroundproduktie, volledigheidshalve dienen te worden vermeld, beleefde In alle stilte van Ralf Boumans in februari 1978 zijn première.

Boumans is geen onbekende in het Vlaamse filmmilieu. Als kameraman kon hij zich laten gelden in een reeks Verhavertfilms, onder meer in Rolande met de Bles, De loteling en het televisie-feuilleton Rubens. Ervaring op kameragebied deed hij ook op bij het realiseren van talrijke televisieprogramma's.

In 1974 werd een scenario van hem, Ver van de stad, in samenwerking met Ria Aerts geschreven, bekroond met de jaarlijkse Staatsprijs voor originele filmscenario's. Midden 1977 ontving hij van het Ministerie van Nederlandse Kultuur 10 miljoen frank voor het projekt en kon hij voor een totaalbudget van 14 miljoen zijn skript, dat inmiddels na bewerking In alle stilte als titel kreeg, verfilmen.

De film, die Boumans draaide in de bosrijke Ardennen, vertelt een intimistisch verhaal met drie hoofdpersonages. Centrale figuur is de dertigjarige vrijgezel Fred (Mark Bober), die aan de rand van een dorp een teruggetrokken leven leidt. In het dorp woont Isabel (Peggy De Landtsheer), een rijke notarisdochter, op wie Fred sinds zijn kinderjaren hopeloos verliefd is. De frustratie over het onbereikbare leidt tot zwaarmoedig tobben over zijn trieste jeugd en tot een obsessioneel bespieden van Isabel, die geen oog heeft voor de schuchtere houthakker. Spanningen ontstaan wanneer Freds jeugdvriend Peter, gespeeld door Johan Leysen, na een mislukt huwelijk bij hem intrekt. De hechte vriendschapsrelatie tussen Fred en Peter wordt verbroken wanneer Peter met de frivole Isabel gaat flirten maar herstelt zich nadat Isabel bij een nogal onwaarschijnlijk auto-ongeluk om het leven komt.

Dit aan dramatische spanning wel erg mager en niet zo bijster origineel verhaal wordt verrijkt met een reeks flash-backs, die het karakter van de hoofdfiguur uitdiepen. Ralf Boumans wilde, zoals hij in interviews te kennen gaf, een film maken over intieme, alledaagse menselijke konflikten, die zich in de schaduw van de meer sensationele aktualiteit afspelen. Daaraan beantwoordt In alle stilte beslist. De vraag is of zijn filmverhaal over een onbeantwoorde liefde en een bedreigde vriendschap voldoende dramatische spankracht bezit om te boeien.

In de zwaarmoedigheid van de gefrustreerde Fred krijgt de toeschouwer inzicht door de reeds vermelde flash-backs, die het kernpersonage als een zowel in de moederliefde als in de vriendschap met Isabel en Peter teleurgestelde man tekenen. De flash-backs, in het biezonder die waarbij Freds moeder de bloemenruiker van het kind in de vuilnisbak gooit, behoren tot de best geslaagde sekwensen van de film.

Wat in het werk tegenvalt is vooral de oppervlakkigheid van de situaties, waarbij Boumans als scenarioschrijver talrijke overbodige sekwensen (de beginscène waarin Fred zijn overleden tante toespreekt, het avontuurtje met een kampeerster, Peter die de werkster wil versieren) als filmvulling gebruikt. Daartegenover wordt voor de ontmoeting van Peter met zijn vrouw geen ruimte gelaten. M.a.w. de weinig relevante frustraties van een dertiger, die in zijn puberteitsliefde is blijven steken, werden interessanter geacht dan de echtscheidingsperikelen, waarmee vandaag evenzeer

[p. 608]

Peggy De Landtsheer en Johan Leysen in ‘In alle stilte’.

in de schaduw van de aktualiteit beslist heel wat meer mensen te maken hebben. Het wegwuiven of verdoezelen van eksistentiële konflikten is typisch voor films als deze van Boumans, die daarmee in weerwil van zijn origineel scenario het eigentijdse schuwt. Vandaar het lokaliseren van het verhaal in de weidse, fotografisch erg dankbare natuur, los van elke maatschappelijke samenhang. Het landelijk kader, in prachtige beelden weergegeven, dient vooral om het gebrek aan een ideeënrijk scenario te verhullen.

Met In alle stilte strandt de Vlaamse film opnieuw op het langzamerhand overbekende fenomeen van het scenarioschrijven. Dit is wel erg jammer omdat Boumans in technisch opzicht een biezonder gave debuutfilm realiseerde. Zowel de leiding van de akteurs - een voortreffelijke Mark Bober in een niet zo makkelijke rol -, als de fotografie en de montage getuigen immers van echt vakmanschap.

More brains bij Fugitive Cinema.

Als er in Vlaanderen zoiets als een filmproduktie met een specifiek filmbeleid bestaat, dan betreft dat Fugitive Cinema, met name ‘Paul De Vree and his Lonely Filmers’. Sinds de oprichting in 1966 wist Fugitive Cinema Vlaanderen - Fugitive Cinema Holland ontstond later - een aantal vooral in het buitenland sterk geprezen opmerkelijke dokumentaires en korte films als S.O.S. Fonske (1968), De dood van een sandwichman (1971) en Het laatste oordeel (1972) te produceren. Achter deze filmtitels schuilen o.m. de namen van Guido Henderickx en Robbe De Hert, tevens talentvolle realisators van twee lange speelfilms, respektievelijk Verbrande brug en Camera Sutra.

Een uitgesproken, vaak subversief sociaal engagement naast een gedurfd eksperimenteren met de vormgeving kenmerken de Fugitive Cinema-produktie. Terwijl Robbe de Herts tweede film, het al enkele jaren geleden aangekondigde en met spanning verwachte Le Filet américain nog op de montagetafel ligt, stelde Henderickx enkele maanden geleden zijn laatste korte film Gejaagd door de winst aan de pers voor. Teneinde deze laatste produktie samen met enkele andere een ruimere distributiekans te verlenen werd een science fiction-trilogie samengesteld, bevattende De Bom, Het laatste oordeel en Gejaagd door de winst, tevens de titel van het wat de tematiek betreft sluitend geheel.

Dit drieluik, ook Het ABC van de moderne samenleving genoemd bestaat uit de fiktieve uitwerking van aktualiteitsgegevens, nl. het zoek geraken van een Atoombom, een Bakteriologisch ongeval bij het transport van radioaktief afval en het vrijkomen van dioxyne bij de ontploffing in een Chemisch bedrijf.

De Bom... of het wanhoopskomitee is een zwartwitfilm van Robbe de Hert, uitgekomen 1969 en gedraaid in 1967. Geïnspireerd door een reëel gegeven, nl. het zoek geraken van een waterstofbom in 1966 in Spanje, schetst de film het drama van een Vlaamse garagehouder, vertolkt door Louis Paul Boon, die op zekere dag een atoombom vindt en ze in zijn schuur verstopt. In een brief aan de Belgische regering dreigt hij ermee de bom te laten ontploffen, behalve als de defensiekredieten worden ingetrokken. De regering laat zich niet chanteren en de naïeve man sterft aan een hartaanval op de trappen van het parlementsgebouw. De film eindigt met reportagebeelden van oorlogsgeweld, begeleid door Sgt. Peppers Lonely Hearts Club Band (‘It's Getting very near the end’).

Tien jaar na zijn realisatie doet De Bom erg amateuristisch aan, zowel wat het scenario als de regie betreft. De présence van L.P. Boon in een even sobere als ontroerende vertolking met als tegenspeelster Betsy Blair maken het filmpje niettemin tot een unikum. Boeiend omwille van de subversieve humor blijft tevens de montage: het vermengen van het fiktieve verhaal met straatinterviews en reportagefragmenten uit kamerzittingen, waarin toenmalige ministers ‘hun stem’ verheffen.

Meer ‘science fiction’ bevat Het laatste oordeel van Guido Henderickx. Bij het vervoeren van

[p. 609]

bakteriologische stoffen ontsnapt een virus, dat iedereen besmet behalve de politieke, kerkelijke en militaire gezaghebbers, die zich tijdig in een atoomschuilkelder terugtrokken. In tegenstelling tot wat zij hadden verwacht, gaat het leven op aarde gewoon verder. De mensen hebben zich aangepast aan de besmetting, terwijl zij in de schuilkelder het mutatieproces niet meemaakten en dus kwetsbaar blijven. De ‘elite’ staat voor de keuze: ofwel zichzelf vernietigen, ofwel de mensheid. De kerk opteert voor een ‘nieuwe mensheid’, de minister van defensie (Bob Storm) aarzelt, het leger grijpt de macht. Tenslotte besluit de professor-bioloog (een grandioze Romain De Coninck), de enige in de kelder die de gezagvoerders op hun onverantwoord beleid wijst, alle leven in de schuilkelder te doden door een viruskapsule stuk te slaan.

Het toneelmatig gebeuren verloopt geheel in het laboratorium van de kelder, van waaruit men via schermen zowel de buitenwereld observeert als met de personaliteiten kontakt onderhoudt. De nadruk ligt op de diskussie die de wetenschapsmens met de minister voert over de verantwoording voor de bewapeningswedloop.

Blijft Het laatste oordeel nog steken in het heen en weer gepraat in een groteske situatie, Gejaagd door de winst, eveneens van Guido Henderickx, bezit de overtuigingskracht van de gespeelde dokumentaire. Bij de ontploffing van een ketel in een chemisch bedrijf ontsnapt dioxyne-gas (het ontbladeringsgif dat in Vietnam werd aangewend, in Seveso een ramp veroorzaakte en in 1963 vrijkwam in een Amsterdams bedrijf). De arbeiders die de ketel dienen te reinigen, lijden eerst aan huiduitslag en later aan impotentie. Deze knap gespeelde en erg autentiek aandoende arbeidersfilm met in de hoofdrollen Yvonne Petit en Jaap Donselaar van de Nederlandse toneelgroep Sater schakelt naar het einde toe over op TV-interviews met arbeiders van het bedrijf, die de gevolgen van hun werk aan den lijve ondervonden (vier van hen overleden inmiddels). Deze interviews doorbreken het science fiction-karakter van de trilogie en drukken de toeschouwer met zijn neus op de wrange aktualiteit. Als slot volgen dan nog archiefopnamen van de Vietnam-oorlog, waarbij Amerikaanse vliegtuigen op de tonen van White Christmas dioxyne uitsproeien, evenals informatieve gegevens over andere dioxyne-rampen in West-Europa.

De trilogie Gejaagd door de winst benadrukt op verschillende wijze eenzelfde tema nl. de onmacht van de man in de straat. In De Bom wijken gehaaide politici niet voor de idealistische poging van de naïeve garagehouder, in Het laatste oordeel schuift de defensieminister alle verantwoordelijkheid af op het volk dat ‘via het parlement toch inspraak heeft’, en in de titelfilm lopen de arbeiders - driemaal beter betaald dan elders en bedacht met een premie, waardoor het bedrijf zich van alle schuld vrijkocht - als ‘ratten’ in de val van het grootkapitaal. In die zin vormen deze drie korte films een geheel, dat nauw aansluit bij het sociaal engagement van L.P. Boon, tevens hoofdakteur van De Bom. De loodzware tematiek, die deze Fugitive-produkties tot politieke films maakt, wordt gelukkig met speelse, anarchistische satire gekruid, wat hun overtuigingskracht echter niet ondergraaft. Belangrijk is dat deze humor ontstaat door een kreatieve montage van fiktie en realiteit, van beeld en geluid.

Zowel technisch als inhoudelijk overtuigt Gejaagd door de winst als trilogie sterker naar het einde toe. Met het zopas gerealiseerde derde deel heeft Henderickx in elk geval een opmerkelijke korte film gerealiseerd, die inmiddels in het buitenland al naar waarde wordt geschat. Bewijs hiervan is zijn bekroning op het laatste Festival van Oberhausen met de Grote Prijs voor de Beste Film. Momenteel werkt Guido Henderickx samen met mede-scenarioschrijver Piet Piryns aan een lange speelfilm, The Morning After, waarin hij dezelfde tematiek wil uitwerken.

Mirliton.

Van een heel andere aard is de tweede speelfilm van Rob Van Eyck, wiens debuutfilm Ontbijt voor twee (1972) indertijd door de kritiek genadeloos werd afgemaakt.

Mirliton, aangekondigd als de laatste vertegenwoordiger van de vrije, dit is niet door het Ministerie van Nederlandse Kultuur gesubsidieerde, Vlaamse filmproduktie, is een typische low budgetfilm, gerealiseerd met 600.000 fr. Het door de kineast herziene scenario is afkomstig van Leo Pleysier, auteur van een gelijknamige roman. Met dit scenario heeft Van Eyck het zich werkelijk ekstra moeilijk gemaakt. De psychologische uitbeelding van het gemoedsleven van een schizofreen (gespeeld door Jacques Verbiest), die na de dood van zijn vrouw alle zin voor realiteit verliest, zijn verleden als een nachtmerrie beleeft en tenslotte psychisch totaal in elkaar stort, behoort immers tot de allermoeilijkste opdrachten, waarvoor een jong kineast geplaatst kan worden. Een geheel van zeventien op zichzelf staande sekwensen in een vaak nogal hermetische symbolische beeldtaal, nu en dan bijgestaan door een poëtisch literaire ‘innerlijke stem’, trachten de toeschouwer inzicht te verschaffen in de krisis van de hoofdfiguur.

Het spreekt vanzelf dat Van Eycks moedig eksperiment, dat volledig met amateuristische middelen werd afgewerkt, onmogelijk een vergelijking met professioneel werk kan doorstaan. Toch getuigen zowel het kamerawerk als de regie in Mirliton van Van Eycks talent. Bovendien verdient hij een kans omdat hij erin

[p. 610]

Jacques Verbiest in ‘Mirliton’.

slaagde om ondanks de uiterst beperkte financiële middelen en een onmogelijk scenario een relatief behoorlijke speelfilm af te werken, iets wat in Vlaanderen zelfs met overheidssteun niet steeds gebeurt.

Wim de Poorter.